AZAL-ın təyyarəsinin qəzaya uğraması xatırlatdı: təyyarədə "ən təhlükəsiz yer" varmı?

"Azərbaycan Hava Yolları"nın sərnişin təyyarəsinin qəzaya uğradığı yerdəki video görüntüləri belə bir fəlakətli hadisədə insanların necə sağ qala biləcəyini gündəmə gətirib. Qazaxıstanda baş verən qəza nəticəsində 29 nəfər sağ qalıb, 38 nəfər ölüb.

Lent.az-ın xarici mediaya istinadən məlumatına görə, hər hansı bir təyyarə qəzasında sağ qalma ehtimalı əsasən qəzanın şəraitindən asılıdır. Qəzaya nəyin səbəb olduğu və təyyarədəki insanların təxminən yarısının necə sağ qaldığı hələlik məlum deyil. Lakin ümumi oturma tənzimləmələri və ekipajın hərəkətləri onların sağ qalma ehtimalına kömək edə bilər.

Məlumatlar göstərir ki, xüsusən də təyyarənin arxa hissəsindəki oturacaqlar, yəni bu qəzadan sağ çıxanların təxliyyə edildiyi hissə tarixdən nümunələrlə təsdiqlənən ən təhlükəsiz yerlər kimi görünür.

2015-ci ildə “Time Magazine” jurnalının təhlil etdiyi federal məlumatlar 1985-2000-ci illər arasında həm sağ qalanların, həm də ölənlərin iştirak etdiyi 17 qəzanı araşdırıb və oturacaqların qeydlərinə daxil oldu. Məlumata görə, təyyarənin arxa üçdə birində ölüm nisbəti 32 faiz olub.

Ölüm nisbətinin ən aşağı olduğu bölgənin 28 faiz ilə arxa üçüncülərin orta yerləri olduğu təsbit edilib.

Orta üçdə bir nisbət 39 faizə yüksələrkən, ön üçdə birdə 38 faiz ölüm nisbətinə rast gəlinib. Tədqiqat göstərib ki, ən yüksək ölüm nisbəti keçid yerlərində orta üçdə 44 faizlə müşahidə edilib.

Hesabat 2007-ci ildə “Popular Mechanics” elm və texnologiya jurnalının təhlilindən sonra dərc edilib.

Təhlil 1971-ci ilə aid 20 qəzanı əhatə edib və arxada sağ qalma nisbətinin 69 faiz olduğunu, ölüm nisbətinin 31 faizə bərabər olduğunu müəyyən edib. Orta hissə və ön hissələrdə ölüm nisbətləri sırasıyla 56 və 49 faiz olaraq müəyyən edilib.

Arxa oturacaqlarda daha az yüklənmə ola bilər

Təyyarənin arxa hissəsi daha təhlükəsiz ola bilər, çünki təyyarə qəzaya uğrayan zaman ön və orta hissələr zərbə enerjisinin böyük hissəsini udur. Bu, arxa hissə təyyarədən ayrılsa belə, təyyarə su və ya ərazi ilə ön təmasda olarsa, təyyarənin arxa hissəsinin daha toxunulmaz qalmasını təmin edə bilər.

1985-ci ildə Yaponiya hava yollarına məxsus təyyarənin dağ yamacına çırpılması zamanı baş verən təyyarə qəzasından yalnız dörd nəfər sağ çıxıb, bu dörd sərnişin təyyarənin arxa tərəfində oturubmuş. Qəza nəticəsində 520 nəfər həlak olub.

1985-ci ildə Texasda baş verən “Delta Air Lines”in qəzasında əksəriyyəti təyyarənin arxasında oturan 27 nəfər sağ qalıb. Zərbə zamanı təyyarənin arxa hissəsi qopub.

2012-ci ildə Discovery Channel bu fenomenin təhlili üçün sınaq mankenlərinin müşayiəti ilə Boeing 727-ni qəsdən təhlükəsiz zonaya vurub. Onlar orta və arxa hissələrin daha az ölümcül olduğunu, ön hissənin isə cazibə qüvvəsindən 12 dəfə çox olduğunu aşkar ediblər. Orta və arxa hissələr müvafiq olaraq 8 və 6 həddindən artıq yüklənmə gücü ilə qarşılaşıb.

Ekipajın hərəkətləri sağ qalma ehtimalını artıra bilər

Pilotların və ekipaj heyətinin reaksiyaları da təyyarə qəzasında sağ qalma şansını artıra bilər. “Azərbaycan Hava Yolları” QSC-nin sədri Samir Rzayev qəzadan sonra jurnalistlərə açıqlamasında “pilotların qəhrəmanlığını” vurğulamışdı. Təəssüf ki, qəza nəticəsində hər iki pilot həlak olub.

Rzayev deyib ki, bu faciəvi qəza xalqımız üçün böyük itki olsa da, ekipajın öz borcunu son ana qədər qəhrəmancasına yerinə yetirməsi və insan həyatını hər şeydən üstün tutması onların adlarını tarixdə əbədiləşdirib.

Pilotların qəhrəmanlığına gəlincə, Tom Henksin baş rolda çəkildiyi Hollivud filminin də mövzusu olan məşhur bir hadisə yada düşür. Çesli "Sulli" Sullenberqer, sürətli qərar vermə bacarıqları həyatını xilas edən pilotların ən məşhur nümunələrindən biridir.

2009-cu ildə Sullenberger tərəfindən idarə olunan US Airways təyyarəsi Nyu-York üzərində mühərrik gücünü itirib. Sullenberger təyyarəni Hudson çayına endirməyə qərar verib, çünki planlaşdırm məsafəsində uçuş-enmə zolağı olmayıb. Möcüzəli enişdən sonra bütün 155 sərnişin və ekipaj sağ qalıb.

35 il əvvəl, 1989-cu ildə “United Airlines”a məxsus təyyarə Ayova ştatında mühərrikin nasazlığı və bunun nəticəsində yaranan hidravlik itki səbəbindən sürətlə hündürlüyü itiririb və təyyarəyə nəzarət pilotların əlində olmayıb. Pilotlar bəzi zərbə şokunu udmaq və qəzaya uğrayarkən təyyarəyə nisbi nəzarəti saxlamaq üçün eniş şassisini uzadıblar. 296 sərnişin və ekipaj üzvündən 184-ü sağ qalıb.

Uçuş bələdçiləri də insanların həyatını xilas etdikləri üçün tanınırlar. Yanvar ayında yanğına səbəb olan Japan Airlines uçuş-enmə zolağı ilə toqquşma zamanı ekipajların sürətli reaksiyası və əlaqəsi göyərtədəki 379 nəfərin hamısının uğurla təxliyəsinə səbəb olub.

Universal təhlükəsizlik oturacağı kimi bir şey yoxdur

Federal səlahiyyətlilər, təyyarədə ən təhlükəsiz oturacaq deyə bir şeyin olmadığını, hər qəzanın fərqli olduğunu, təyyarənin yerə necə dəyməsi, yanğın olub-olmaması kimi amillərin də çox əhəmiyyətli olduğunu bildirir.

Məsələn, “Sally”nin suya enməsi, təyyarənin arxa hissəsinin enişdən sonra ən çox risk altında olan hissə ola biləcəyinə bir nümunədir; çünki təyyarəyə su yığılırdı və arxa çıxış qapısı açılmırdı; beləliklə, o sərnişinlər evakuasiya zamanı təyyarəni tərk edən sonunculardan biri idi.

Ayova ştatında baş verən təyyarə qəzasında sağ qalanların əksəriyyəti birinci sinifin arxasında, lakin qanadların qarşısında oturublar. Yəqin ki, təyyarənin yerə dəyməsi və eniş zamanı bölünməsi insanların daha asan xilas olmasına imkan verib. NTSB-nin araşdırması ölü sərnişinlərin bəzilərinin qəza deyil, tüstü zəhərlənməsi nəticəsində öldüyünü aşkar edib.

1977-ci ildə İspaniyanın Tenerife şəhərində PanAm və KLM şirkətlərinə məxsus Boeing 747 təyyarəsi toqquşub və dəhşətli qəzada 583 nəfər həyatını itirib. Bu həm də dünyanın ən ölümcül təyyarə qəzası kimi qeydə alınıb. Lakin PanAm təyyarəsinin ön hissəsində oturan 61 nəfər qəzadan sağ çıxıb.

KLM təyyarəsinin PanAm təyyarəsinin orta və arxa hissələrinə dəyməsi nəticəsində PanAm təyyarəsinin ön hissəsi daha az zədələnib və insanlar sol qanadın yaxınlığındakı boşluqdan çıxa biliblər.

Onilliklər ərzində baş verən hava qəzalarının müxtəlif nəticələri olsa da, ciddi təhlükəsizlik qanunları və təyyarə dizaynında irəliləyişlər sayəsində, harada oturmağınızdan asılı olmayaraq, uçuş hələ də ən təhlükəsiz nəqliyyat növüdür.

ABŞ milli Nəqliyyat Təhlükəsizliyi Şurasının 2020-ci il hesabatına görə, 2001-2017-ci illər arasında kommersiya təyyarə qəzalarında insanların 1,3 faizi ölüb, 1983-2000-ci illər arasında bu nisbət 4,7 olub.