Effektli xərçəng dərmanları ilə bağlı işlər sürətlənir

ABŞ hökuməti onkoloji xəstənin şişində olan molekulyar zəif nöqtələrə uyğun gələn iki dərmanın kombinasiyası yolu ilə xərçəngi yox etmək üçün tək bir preparatın müsbət nəticələri ilə bağlı tədqiqat aparan alimlərə dəstəyini artırır.

Lent.az “Science” jurnalına istinadla xəbər verir ki, xərçəng dərmanlarının birləşmələri yenilik olmasa da, ABŞ Milli Xərçəng İnstitutunun (NCI) rəsmi olaraq elan etdiyi “ComboMATCH” araşdırması klinik sınaqlara keçməzdən əvvəl dərman cütlərinin siçanlarda şişləri kiçiltdiyini göstərən məlumatlara dair hökumətə ciddi sübutlar təqdim etməlidir. İnstitutun alimləri şişlərində nadir mutasiyaları olan xəstələri tapmaq üçün NCI-nin genişlənən klinik şəbəkələrindən istifadə edəcəklər.

“ComboMATCH” tədqiqatının rəhbəri, “Memorial Sloan Kettering” onkoloji mərkəzinin professoru Roisin O'Serbhaill bildirib ki, bu çərçivə "bir çox maraqlı yeni dərman birləşmələrini araşdırmağa imkan verəcək". Layihə həddindən artıq aktiv böyümə zülalını kodlayan hüceyrə replikasiyasına səbəb ola biləcək əsas mutasiyaları aşkar etmək üçün xərçəng xəstəsinin şişinin ardıcıl klinik tədqiqatını ehtiva edir. Xəstə daha sonra bu problemli zülalı bloklayan bir dərmanla müalicə edilə bilər.

Bu tədqiqatdan öncə leykemiya və döş şişləri kimi xüsusi xərçəng növləri üçün bir neçə müstəsna dərman növü təsdiq edilib. “ComboMATCH” xəstənin geniş xərçəng növünə deyil, şişin fərdi genetik profilinə və nəticədə əldə edilən protein hədəfinə uyğun gələn birləşmələri sınaqdan keçirərək daha çox uğur əldə etməyə ümid edir. Hüceyrələrin böyüməsi üçün siqnal verən BRAF adlı zülalı dəyişdirən spesifik mutasiya daşıyan bərk şişlər üçün müalicə üsulu ötən il ABŞ-ın tənzimləyici qurumu tərəfindən təsdiqlənib. Lakin belə uğurlar nadir olub və ümumilikdə, “ComboMATCH”ın nəticələri məyusedicidir. Yoxlanılan 6 min iştirakçının yalnız 18 faizində mövcud dərmana uyğunlaşdırıla bilən mutasiya var idi və əsasən, tək dərmanlardan ibarət 27 sınaqdan yalnız altısında xərçəng xəstələri kifayət qədər yaxşılaşıb və ya layihənin uğur zolağına çatması üçün gözləniləndən daha uzun yaşayıb. Tək bir dərmanla və terapiya ilə müalicə edilən xəstələrdə davamlı xərçəng hüceyrələrinin və ya "klonların" genişlənərək şişi ələ keçirməsi nəticəsində o, yenidən böyüməyə başlayır. Alimlər qeyd edirlər ki, bunun səbəbi dərman yanaşması zamanı xərçəng şişinin heterogenliyinin, klonal təkamülün və ya müqavimətin digər mexanizmlərinin nəzərə alınmamasıdır.

NCI-MATCH proqramı başlayandan bəri şişləri məhv etmək üçün immunitet sistemini işə salan dərmanlar daha çox tibbi uğur qazanıb və ictimaiyyətin diqqətini cəlb edib, hətta bəzən xərçəngi illərlə neytrallaşdırıb. Bu proqram 12 kiçik sınaqla başlayır, onlardan hər biri standart müalicələrin uğursuz olduğu 30-200 ağır xərçəng xəstəsini əhatə edir. Hər sınaq şirkətlər tərəfindən bağışlanan bir cüt xüsusi dərmanı və ya bəzi hallarda standart kimyaterapiyanı təcrübədən keçirəcək. Məsələn, müəyyən bir döş xərçəngi növü üçün birgə aparılan sınaqda məlum olub ki, dərmanlardan biri N-1 adlı geni, yəni xərçəngin böyüməsinə kömək edən hormonu bloklamaqda faydalıdır.

“ComboMATCH” tədqiqatı əksər əczaçılıq sənayesi müəssisələrinin dəstəklədiyi sınaqlardan fərqli olaraq, 2900 xəstə üzərində təcrübədən sonra müxtəlif şirkətlərin istehsal etdiyi dərmanları birləşdirəcək. Tədqiqat çərçivəsində açılan 300 şəbəkə qeyri-adi xərçəng növləri və ya mutasiyaları olan xəstələri tapmağı da asanlaşdıracaq.