Yaxın gələcəkdə körpələr bioloji analarsız da doğula bilərlər, çünki alimlər insan yumurta hüceyrələrini dəri hüceyrələrindən yaratmağın yolunu tapıblar. Bu metod kişinin dəri hüceyrələrindən götürülən DNT-ni donor yumurta hüceyrəsinə yerləşdirməyə imkan verir, daha sonra isə o, başqa bir kişi tərəfindən mayalandırılır. Bəzi insanlar üçün bu xəbər elmi irəliləyişdir, digərləri üçün isə, yumşaq desək, bir az qəribə görünür.
Lent.az xarici mediaya istinadla bildirir ki, teorik olaraq bu, qadın DNT-sindən istifadə etmədən uşaq mayalandırmağa imkan verə bilər. Bu irəliləyiş həmçinin yumurta hüceyrələri ilə bağlı problemlər yaşayan qadınlara öz genetik övladlarını dünyaya gətirməyə kömək edə bilər.
Klinik sınaqlara başlamazdan əvvəl təhlükəsizlik və effektivliyi təmin etmək üçün əlavə araşdırmalar tələb olunsa da, mütəxəssislər bu xəbəri “əhəmiyyətli nailiyyət” adlandırıblar.
“Bir çox qadın müxtəlif səbəblərdən, o cümlədən xərçəng müalicəsindən sonra yumurta hüceyrələrini itirdiklərinə görə ailə qura bilmir”, — deyə Edinburq Universitetinin MRC Reproduktiv Sağlamlıq Mərkəzinin direktor müavini, araşdırmada iştirak etməyən professor Riçard Anderson bildirib.
Andersonun sözlərinə görə, yeni yumurta hüceyrələri yaratmaq bacarığı əhəmiyyətli nailiyyət olar:
“Bu tədqiqat göstərir ki, dəri hüceyrələrindən genetik material lazımi xromosom sayına malik yumurta hüceyrəsinə bənzər hüceyrə yaratmaq üçün istifadə oluna bilər. Bu hüceyrə mayalanaraq erkən embriona çevrilir. Təhlükəsizliklə bağlı çox ciddi narahatlıqlar olacaq, amma bu araşdırma bir çox qadına öz genetik övladlarını dünyaya gətirməkdə kömək etmək yolunda mühüm addımdır”.
Bəzi hamilə qalmağa çalışan qadınlar üçün in vitro mayalanma (EKO) variantlardan biri ola bilər. Bu müalicə zamanı yumurta hüceyrələri laboratoriyada sperma ilə mayalanır, sonra yaranmış embrion qadının uşaqlığına yerləşdirilir.
Lakin, əgər problemin özü yumurta hüceyrəsindədirsə, EKO effektiv olmaya bilər.
Əvvəlki araşdırmalar alternativ yanaşmanın “somatik hüceyrə transplantasiyası” adlanan metod ola biləcəyini göstərib. Bu proses zamanı xəstənin öz somatik hüceyrələrinin (məsələn, dəri hüceyrəsi) nüvəsi götürülərək, nüvəsi çıxarılmış donor yumurta hüceyrəsinə köçürülür. Bu, hüceyrənin funksional yumurta hüceyrəsinə diferensiasiyasına imkan verir.
Lakin standart yumurta hüceyrələrində normal xromosom sayının yarısı (23) olduğu halda, dəri hüceyrələrindən əldə edilən hüceyrələrdə iki dəst xromosom (46) olur. Əlavə müdaxilə olmadan diferensiasiya olunmuş yumurta hüceyrələri artıq bir xromosom dəstinə sahib olardı.
Hazırda bu əlavə dəstin çıxarılması üsulu siçanlarda işlənərək hazırlanıb və sınaqdan keçirilib, lakin hələ insanlarda sınanmayıb.
Yeni araşdırmada komanda bu problemi “mitomeyoz” adlandırdıqları prosesi tətbiq etməklə həll edib. “Mitomeyoz təbii hüceyrə bölünməsini təqlid edir və nəticədə xromosom dəstlərindən biri atılır, funksional gamet qalır”, — deyə alimlər izah ediblər.
Sınaqlar zamanı tədqiqatçılar 82 funksional yumurta hüceyrəsi əldə edə biliblər və onlar laboratoriyada mayalandırılıb. Onlardan təxminən 9 faizində blastosist - embrional inkişaf mərhələsi yaranıb.
Lakin alimlər blastosistləri bundan sonra, adətən EKO prosedurunda uşaqlığa köçürülmə vaxtı ilə üst-üstə düşən mərhələdən sonra, inkişaf etdirməyiblər.
Qeyd edilir ki, əldə olunan nəticələr yumurta hüceyrələri ilə problemləri olan qadınların öz genetik övladlarına sahib ola biləcəyi ümidverici imkanlardan xəbər verir. Bununla belə, ekspertlər araşdırmada bir sıra məhdudiyyətlər olduğunu vurğulayırlar.
Əsas məqam ondan ibarətdir ki, halların əksəriyyətində (91%) inkişaf mayalanmadan irəli getməyib. Üstəlik, bir neçə blastosistdə xromosom anomaliyaları aşkarlanıb.
Buna baxmayaraq, mütəxəssislər nəticələri “konsepsiyanın həyəcanverici sübutu” adlandırıblar.
“Mitomeyoz adlanan bu irəliləyiş konsepsiyanın doğruluğunun həyəcanverici sübutudur”, deyə Sauthempton Universitetinin reproduktiv tibb üzrə professoru İn Çonq şərh edib:
“Praktikada həkimlər getdikcə daha çox insanla qarşılaşırlar ki, onlar çox vaxt yaşa və ya xəstəliklərə görə öz yumurta hüceyrələrindən istifadə edə bilmirlər. Bu hələ çox erkən laboratoriya işidir. Lakin gələcəkdə sonsuzluq və uşaqsalmama hallarını anlamağımızı dəyişə, həmçinin bəlkə də bir gün öz yumurta yaxud sperma hüceyrələrinə bənzər hüceyrələrin yaradılmasına yol aça bilər”.
Bizi Telegram-da izləyin
t.me/lent_az
Bizi Instagram-da izləyin
Bizi TikTok-da izləyin
Bizi Facebook-da izləyin
Bizi X-da izləyin
