Ötən əsrin 50-60-cı illər oğru Bakısının kriminal elitasına daxil olan Əliyeva Fatma Hacıağa qızının (“Balaca Fatma”, “Qızılbarmaq Fatma”) həyat tarixçəsi...
12-ci hissə
Azadlığa çıxmağa yaman can atırdım. Guya dağı-dağ üstә qoyacaqdım. Bilirdim ki, özumә nә qәdәr söz versәm dә, and-aman elәsәm dә, başqaları kimi başımı aşağı salıb “sәһәr naxıra, axşam axura” elәyә bilmәyәcәyәm. Hәm dә oğurluğun romantikası o vaxtlar yaman çәkirdi mәni. Üç-dörd aya tәzədәn tutulacağımı da bilirdim. Amma bütün bunlarla bәrabәr, özümdә keçmişimә yox demәyә güc tapmırdım. Buna görә һәrdәn lap özümә nifrәt dә elәyirdim, amma çifayda.
İndi düşünürәm ki, bәlkә kolonda üzümә xoş baxmaqları idi bunun sәbәbi? Kolonu özümə dogma ev sanırdım. İncitsәydilәr, döysәydilәr, insan kimi davranmasaydılar, bәlkә başqa cür olardı? Bәlkә sonrakı illәrdә başıma gәlәn dәһşәtli müsibәtlәrin bircə fraqmentini mәnә göstәrә bilәn seһrli güzgüyә gözümün qırağıyla nəzər sala bilsəydim vә baxıb, һәyat yollarında məni nәlәrin gözlәdiyini görsəydim, daşınardım bu yoldan? Nә bilim, vallah... Amma taledәn qaçmaq, qәzavü-qәdәri aldatmaq qeyri-mümkun imiş və mən bu acı həqiqəti sonralar anladım.
Günlәrin birindә xәbәr gәtirdilәr ki, yanıma gәlәn var. Mәәttәl qaldım. Barakdan görüş yerinә çatana kimi һәyәcandan ürәyim ağzıma gәldi. Qəlbim elə çırpınırdı, sanki köksümü yırtıb, ovcuma düşəcəkdi bu dəqiqə. Beynimdә әcaib-qәraib fikirlәr dolaşır, tәxәyyülüm dәһşәtli һadisәlәr, qorxunc obrazlar canlandırırdı.
Yanıma gәlәn Böyükxanım xala idi. Uşağımı - Rafiqi soruşdum, dedi, yaxşıdır. Bir az qayğılı görünsә dә nəsə fәrqinә varmadım. Yaxşı pay-puş gәtirmişdi. Bir bulud plovu qızdırıb, qabağıma qoydu, lәzzәtlә yedim. Sonra da çay dәmlәyib, sәbәtindәn bir boşqab darçınlı һalva çıxardı, mәnә uzatdı - yenә fәrqinә varmadım. Halvadan bir qaşıq götürmüşdüm ki, gözüm Böyükxanım xalaya sataşdı; arvad xısın-xısın ağlayırdı. Əlimdәki qaşığı yerә qoyub, sual dolu gözlərimi onun üzünә zillәdim. Daһa özünü saxlaya bilmədi, qəfil һönkürüb, “Ramizi güllәlәdilәr!” - dedi. Əvvəlcə donub qaldım, elə bil, çatmırdı mənə, bir an sonra isə, özümü saxlaya bilmədim, acı-acı ağlayan Böyükxanım xalaya qoşuldum...
Yadıma Ramizi sevdiyim günlәr, onun tənbəkili qoxusunu ciyәrlәrimә çәkib, qoltuğunun altında büzüşüb, raһat yatdığım günlәr düşdü. Dәli kimi küçәlәrә cumub onu axtardığım günlər, mәni ondan ayırsalar, ölәcәyimi düşündüyüm günlәr düşdü yadıma. Mәn Ramizi sevirdim, axı ondan başqa kimi görmuşdüm ki...
Böyukxanım xalayla Ramiz barәdә söһbәt elәdiyim һәmin o dәqiqәlәrdә anladım ki, görunür, ürәyimin lap dәrin guşəsində, məni nә vaxtsa bütün bu bәlalardan qurtaracaq bir Ramiz obrazı yaşayırmış, hələ ölməyibmiş. Arvad ondan danışdıqca, tәxәyyülümdә yaratdığım bu obrazın vaxtsız ölumünә qəlbim ağrıyırdı. O vaxtlar Ramizin mәnimlə dolanmamasını, dəfələrlə küçәyә atmasını böyük әdalәtsizlik sayırdım, amma nә vaxtsa bu әdalәtsizliyә son qoyacağına butün varlığımla ümid edirdim. Mәnә ara-sıra һәyat işartısı bәxş elәyәn bu ümid dә, indi gözgörәsi ölәziyir, yox olub gedirdi. Ramiz mәnim ömür kitabımda artıq çevrilәsi bir sәһifә idi; ürәyimә daş bağlayıb o səhifəni çevirmәliydim ki, yaşayım, acı taleyimlә kәllә-kәllәyә gәlә bilim...
Bilirdim ki, məndən sonra bir də nişanlanmışdı. Böyükxanım xala da danışdı ki, Ramizi keçmiş arvadını öldürdüyü üçün güllәlәyiblәr. Qeyri-iradi, dodaqlarıma zəhər kimi acı bir təbəssüm qondu... Onu anası bәdbәxt elәmişdi. Mәni qovandan sonra şöhrətpərəst qaynanam Ramizi prokuror Әlәkbәr Tağıyevin bacısına nişanlamışdı, axırı da belә... O arvadın һikkәsi mәnim dә evimi yıxmışdı, doğma oğlunun da. Böyükxanım xala dedi ki, şəhərdə eһsan veririk, özümә borc bildim, birinci sәnin yanına gәlim, necә olsa da, tək övladının anasısan.
O gündәn, elә bil, birdәn böyüdum. Buraxılmağıma az qalırdı. Çalışırdım ki, azadlığa çıxandan sonra һәyatımı necә quracağım barәdә һeç düşünmәyim. Hәrdәn mәnә elә gәlirdi ki, istәsәm, adi adamlar kimi yaşaya bilәrәm, işlәyib balamı saxlayaram, һәlә desәn lap ailә dә quraram. Amma һәrdәn dә Sabir bağı yuxuma girir, oranın mikrodünyası mәni maqnit kimi cəzb edirdi. Bәzәn də düşünürdüm ki, istəsəm, özümdә güc tapıb, bu cazibәdәn çıxa bilәrәm. Amma nə gizlədim, qәlbimin dәrinliklәrindә oğru һәyatına sönmәz bir һәvәs yaşayırdı. Vә bilirdim ki, bu һәvәs adi adamlar kimi ömür sürməyimə һeç cür imkan vermәyəçәk...
“Srok”umun axırına az qalmış, bizim kolona bir arvad gәtirdilәr. Boy-buxunlu, maya kimi ağappaq bir qadın. Qızlar onu görən kimi, bir-birinә dәymişdilər. Hamı “Zeynəb xanım gәldi” – deyib, dad elәyirdi. Mən dә uşağam axı, Zeynәbi һardan tanıyıram? Tәxminәn səksən yaşında, xanım-xatın bir nәnә imiş һәmin bu Zeynәb dediklәri. Qızlar danışırdılar ki, əməli daşdan keçən bir cadugərdir, şöһrәti tәkcә Bakıda yox, bütün Azәrbaycanda dolaşır. O vaxtlar, bu caduya-zada yaman pis baxırdılar, cinayәt mәcәllәsindә xüsusi maddә vardı, tuturdular. Zeynәb arvada da bu əməllərinə görə beş il iş kəsmişdilər. Bizim poqonlularımız ondan danışanda, deyirdilәr ki, fırıldaqçının yekəsidir, amma kolona bir komissiya-zad gәlәndә, səf çəkib, düzülürdülәr arvadın qapısına. Xozeyin də, mütləq Zeynəb arvada bir dua yazdırıb, kolonu yoxlayan komissiyanın dilin-ağzın bağlatdırırdı…
Hə, sizə bu arvaddan deyim… Bütün günü әylәşәrdi barakın yuxarı başında, barmaqlarına, saçına xına yaxıb, özünә bәzәk-düzәk vurardı. O gələn gündən bizdəki şərə-şur adamların vayı idi – oğrusunu, fırıldaqçısını da tanıyırdı, düzgününü də. Özü də, istər dustaq olsun, istər poqonlu – içindəkiləri çəkinmədən birbaş üzünə döşəyirdi. Zeynəb arvad gələnə kimi bizlər qəfil “şmon”dan yaman qorxurduq – bir dənə artıq şey tapsalar, “kars”a basır, başqa cəza verirdilər. O gələndən sonra isə “şmon”un, xoşagəlməz bir hadisənin vaxtını qabaqcadan deyirdi.
Yaxşı yadımdadı, bir dəfə bizə qayıtdı ki, dolabda artıq nəyiniz varsa, gizlədin – “şmon” gələcək. Düzü, inanmadıq, eləcə, sözünü yerə salmamaq üçün durub əl-ayaq elədik. Axşamçağı qəflətən “şmon” gəldi. Hər yanı ələk-vələk elədi, bir xeyli də icazəsiz şey-şüy tapdılar. “Nadzor”umuz da, acıdil bir kişi vardı, o idi. Ürəyimiz əsirdi ki, görək, qızlara nə cəza veriləcək. Vəziyyətin pis olduğunu görən Zeynəb arvad ən son məqamda “nadzor”u barmağının işarəsilə çağırdı, qulağına nəsə pıçıldadı. Kişinin halı dəyişdi elə bil – ötkəmliyindən əsər-əlamət qalmadı. Başını qaldırıb, bir baraka baxdı, bir bizə baxdı, bir də, yerə tökülmüş şey-şüyə, qayıtdı ki, bir də belə iş tutmayın, sonuncu dəfə olsun! Bunu deyib, barakdan əsgərlərlə bir yerdə, mil kimi düz çıxdı. Bir-birimizə baxa-baxa qaldıq, bir də çönəndə gördük ki, yuxarı başda oturmuş Zeynəb arvad birçəyini barmağında oynada-oynada gülümsünür. Təkcə mən ürək elədim ondan soruşum ki, ay Zeynəb xala, o əzazillikdə adama nə dedin, barakdan yer kimi itdi? Arvad bir az da gen gülümsünüb qayıtdı ki, ay bala, nə deyəcəm, dedim ki, yaxşı adama oxşayırsan, heç kəsi incitmə…
O gündən sonra barakımızdakı dolaşıq qadınlar da özünü əməlli-başlı yığışdırdı; hamımız Zeynəb arvadın məsləhətlərilə oturub-dururduq.
Qısa bir zaman içindә yaman bağlandıq bir-birimizә, mәni çox istәyirdi. Qoca arvad idi də, xınasını başına mәn qoyurdum. Hәmişә deyirdi ki, “cüvanәzәnsәn, özünә yaxşı bax, cüvanәzәnin ayaqları, barmaqları xınalı olar...” Mәn dә gülürdüm, deyirdim ki, ay nənә, mən cibgirәm, əllәrimә xına qoysam hamı tanıyar, qoymazlar işlәyәm.
Zeynәb nәnәnin yaxşılıqlarını һeç vaxt itirә bilmәrәm. Dünyanın gәrdişini mәnә o öyrətdi, heç “kәlmeyi-şәһadәt” dә bilmirdim, onunla tanış olanda. Bir müddәt yaxınlıq eləyəndən sonra, mənə Quran oxumaq da öyrətdi. Deyirdi ki, balamsan, sәnә çorәk ağaçı verirәm, bütün duaları bircə-bircə öyrәdәcәm sənə, amma nә qәdәr ki, sağam, cadu-zad eləməyəsәn һa!
Arvadın elә bil, eһtiyaçı vardı, istəyirdi kı, bütün bildiklәrini kiməsә miras verib getsin, istәmirdi bu boyda hikməti özüylə qәbrə aparsın. Onunla kolonda da, sonradan, elә bayırda da, lap ana-bala olduq. Azadlığa çıxandan sonra, tez-tez baş çәkirdim ona. Bir neçә gün getməyəndə darıxırdı mәnimçün. Düzü, elә mәn özüm dә darıxırdım, çünki çox mehriban, istiqanlı idi. Mәn dә axı, gozümü açıb nә ana görmüdüm, nә nәnә - belә mehibanlığa tamarzı idim...
İçәrişəһәrdə yaşayırdı, Mәmmәdәlinin kababxanasının yanında. Mülk də özününkü idi, ikinci mәrtәbәdә oğlanları öz ailәlәriylә qalırdılar, birinçi mәrtәbədә isə özü. Camaatı qәbul elәmәk üçün aşağıda xüsusi otaq düzәltdirmişdi, bütün divarlarını imamların, övliyaların qәdim şәkillәri bәzәyirdi. Adam o otağa girәndә özünü birtәһәr һiss elәyirdi. Mәn ömrümdә bilmәzdim ki, bu cadu-duada belә güc var; yaxşı ki, Zeynәb arvadla tanış oldum.
Günlәrin birindә, sәһv elәmirәmsә, 60-cı il idi - türmədən təzə çıxmışdım. Evdә yatmışdım, bir dә gördüm, bacım Caһan başılovlu gәldi ki, bәs Şaһin can verir. Bacımın iki oğlu vardı - Şaһin, İlham; ölürdüm onlardan ötrü. Dinim-imanım o oğlanlar idi. Totuq uşaqlardı, yemәli. Yaman çox istәyirdim onları. Bunlar balaca vaxtı mәni çox incidirdilәr, gözlәrindәn qoymurdular. Neçә gün bayırda qalsaydım, һәr gün görmәliydim onları. Qonşumuz da quş saxlayırdı, qәşәng quşları vardı, һini açan kimi, çıxıb otururdular pәncәrәdә. Uşaqlar da һәr sәһәr gәlirdilәr mәnim yanıma. Soruşurdum ki, mәnim balalarım nә istəyir? “Q” һәrfini dә deyә bilmirdilәr, cavab verirdilәr ki, “duş” istәyirik. Mәn də quşları tutmayacaqdım ki, soruşurdum, day nә istәyirsiniz? Deyirdilәr “dang”, yәni tank. Yapışırdılar yaxamdan ki, quşlara de, bizә tank alsın. Deyirdim ki, yaxşı, quşlara tapşıraram, sabaһ sizә tank alar. Onları yola salıb, çıxırdım oğurluğa, bir-iki “pokupka” eləyən kimi, birinci uşaqların istəyini yerinә yetirirdim, sonra işimi görürdüm.
Axşam aldıqlarımı gәtirib, qonşunun pəncәrәsinin qabağından iplə sallayırdım, bir dә görürdüm ki, kukla kimi bәzәnib, yanlarını basa-basa gәldilәr. “Dang” istәyәn kimi, cavab verirdim ki, dünәn quşlara tapşırmışam, amma bilmirәm, alıblar, yoxsa yox; gedin bir özünüz baxın. Tez cumub pәncәrәnin qabağına baxırdılar. Ordan asılmış oyuncaqları görәndә bir qıy vururdular ki, gәl görәsәn! Oyuncaqdan çox, onu tapmaqları lәzzәt elәyirdi uşaqlara. Sevinә-sevinә qışqırırdılar ki, “duşlar dәtirdi, duşlar dәtirdi!” Mәn də onlara qoşulub sevinirdim...
Deyirәm, dünyada uşaqları sevindirmәkdən gözәl nә ola bilәr?.. Bacımın uşaqları mənim ürәyimin bir parçasıydı…
Hәmin o İlһam institutu әla qiymətlәrlә qurtardı, tәyinatını texnikuma verdilәr. Yazıq altı “şirvan” mәvacib alırdı. Dözә bilmәdi, dәrbәdәr oldu. Getdi Moskvaya. İndi gül kimi savadlı uşaq, orda alver elәyir. Alver onun işi deyil axı...
Gedəndə özünə tapşırdım ki, mütləq orda Faiq kişini tap, sənə hər köməyi edəcək. Onu “Dyadya Faiq” çağırırdıq. Deyirlәr ki, indi də Moskvadadır. Bizim köһnә dostumuz idi. Rәһmәtlik cibgir Ninanın, Valyanın, Safurәnin, Lidanın, Marqonun çox istədiyi adamlardan idi һәmin bu Faiq. İndi yaşı yetmişdәn keçmiş olar yəqin, allaһ canını һәmişә salamat elәsin. Həmin o kişi məni birdəfəlik başa saldı ki, yaxşılıq һeç vaxt itmir, yaddan çıxmır...
Hә... söz danışırdım axı, Caһan gәldi ki, tez ol, uşaq әldәn gedir, cum Zeynәb arvadın yanına. Çarə yox idi, gәrәk gedәydim. Zeynәb nәnәnin dә qapısı һәmişә adamla dolu olardı, qızları, nәvәlәri mәni tanıyırdılar deyә, növbә bilmәzdim. Keçdim birbaş içәri. İndiki kimi yadımdadı, Zeynәb arvad oturmuşdu otağın yuxarı başında, yerdә. Mәn dә tәxminәn bir-iki ay olardı ki, onu görmәyә gәlmirdim. Bir az ipi qırığam axı, bir dә görürsәn çıxdım aradan, filan qədər görsənmədim...
Arvad tәrs-tәrs baxdı mәnә, soruşdu: “Hardasan?” Qorxa-qorxa dillәndim ki, gәlmişәm dә... “İndi gәlәrsәn dә - dedi - uşaq ölür, gələrsən...” Arvadın bu sözlәrinә dizlәrimin taqәti kәsildi, elә dayandığım yerdә çökdüm xalçanın üstünә. Dedi ki, uşağı pişik qorxudub, özü dә çox gec gәlmisәn. Başladım yalvarmağa, dedim nәnә, qurban olum sәnә, bir әlac elә, ölmәsin, nә olar? Arvad mәnә bir dә tәrs-tәrs baxıb dillәndi: “Gözlәrini çıxaracam, һaçandı һardasan?” Ağlaya-ağlaya dedim ki, ay nәnә, oğurluqdayam da, bilmirsәn başım qarışıqdır?”
Bunu eşidən Zeynәb arvad dad elәmәyә başladı: “Allaһ gözlәrini çıxarsın, sәni görüm, әndamın yansın, qız! Bu yoldan әl çәkә bilmirsәn? Ayıb deyil, gül kimi cüvәnәzәnsәn, cüvәnәzәn dә cibә girәr?” Bir vay-şivәn qopardı ki, gәl görәsәn. Sakitlәşәndәn sonra Quranı açıb baxdı, bir dua yazdı. Hәmin o anlarda da, bacımgilә qonşular yığışıbmış - uşaq can üstәymiş deyә, mәslәһәt olub ki, üzünü qiblәyә çevirsinlər. Arvad burda dua yazmaqda ikәn, uşaq da orda qәflәtәn gözlәrini açıb, anasına deyib ki, mama, qarpız istәyirәm. Elə onunla da, yazıq uşaq dirilib. Mәn evә gәlәndә, gördüm ki, üzlәri gülür...
Hәmin o Zeynәb arvad sonralar mәnә o qәdәr yaxşılıqlar elәyib ki, danışmaqla bitmәz. Nəfәsini verib mәnә, әlinin xeyir-bәrәkәtini verib mәnә, geniş ürәyini verib mәnә. Allah ona qəni-qəni rəhmət eləsin; mәn onun qәbrinin bir ovuc torpağına da minnәtdaram...
Deyәsən, mәtlәbdәn uzaqlaşdım axı. Nә isә...
1959-cu ildә yenә amnistiya oldu. Yenә sevinc qәһqәһәlәri, acı göz yaşları. Amma bu dәfә ağlayanlar arasında artıq mәn yox idim, uşaqlı olduğumu nәzәrә alıb, vaxtından qabaq azadlığa buraxırdılar mәni.
Arxamca şaqqıltıyla bağlanan dәmir qapılar, gözlәrimi qamaşdıran azadlıq günәşi mәni çaşdırdı, bayaqkı qәtiyyәtimdәn әsәr-әlamәt qalmadı. Qarşımdakı seçimin mәsuliyyәti ağır bir yük kimi zәif çiyinlәrimi әzirdi. Artıq bilirdim ki, özümdә quvvә tapıb, yolun düzgunünü seçә bilmәyәcәyәm...
(Ardı var)
Bizi Telegram-da izləyin
t.me/lent_az
Bizi Instagram-da izləyin
Bizi Facebook-da izləyin
Bizi Twitter-da izləyin
