Azərbaycanda tanınmış markaların qablarında saxta şampun və sabunlar – Necə tanıyaq? - ARAŞDIRMA

Azərbaycanda Saxta Sabunlar: Harada yayılıblar?

Azərbaycanda saxta sabunların mövcudluğu real bir problemdir. Son iki onillikdə təkcə qida məhsulları deyil, gigiyenik vasitələr bazarı da saxta malların nüfuz etməsindən əziyyət çəkir.

Lent.az-ın əməkdaşının bu istiqamətdə apardığı geniş araşdırmanı təqdim edirik:

- Məlumatlara görə, hətta mağaza və bazarlarda tanınmış markaların adı altında saxta sabun və şampunların satıldığı hallar mövcuddur. Məsələn, 2023-cü ildə məhkəmə araşdırması zamanı məlum olub ki, ölkədə məşhur markaların adları ilə saxta yuyucu tozlar, şampunlar və sabunlar istehsal edən gizli sex fəaliyyət göstərib. Həmin iş üzrə təqsirli bilinən sahibkar “Lux” və “Aysberq” kimi tanınmış marka adları altında maye sabun, “Herbal” və “Jolie” adı ilə şampun, “ABC”, “Eko”, “Payt” adı ilə yuyucu toz və s. istehsal edərək satışa çıxarıb. Bu fakt göstərir ki, saxta sabunlar təkcə kiçik dükanlarda deyil, bəzən böyük supermarket şəbəkələrinə belə yol tapır.

Son illərdə hüquq-mühafizə orqanları saxta gigiyenik məhsullar istehsal edən sexlərin aşkar edilməsi istiqamətində əməliyyatları gücləndirib. 2024-cü ildə Suraxanı rayonunda keçirilən reyddə, Bülbülə qəsəbəsində yerləşən gizli istehsal obyektində müxtəlif tanınmış əmtəə nişanları adı altında saxta sabun, qab yuma mayesi, ağardıcı və digər təmizləyici vasitələrin hazırlandığı üzə çıxarıldı. Polis araşdırmaları zamanı həmin məhsulların sanitar-gigiyenik norma və standartlara uyğun olmadığı, istehlakçı hüquqlarının kobud şəkildə pozulduğu müəyyən edildi. Bu cür sexlər qeyri-qanuni şəkildə ucuz xammaldan istifadə etməklə, tanınmış markaların qablaşdırmasını təqlid edib istehlakçıları aldatmağa çalışırlar. İstehlak bazarında saxta sabunların yayılma səviyyəsinə dair dəqiq statistik rəqəm olmasa da, aidiyyəti qurumların vaxtaşırı aşkarladığı faktlar göstərir ki, problem ənənəvi bazarlardan tutmuş iri satış mərkəzlərinədək mövcud ola bilir. Yəni, istehlakçılar aldıqları sabunun orijinallığına əmin olmadan rahat ola bilməzlər – bazarda kifayət qədər saxta gigiyenik məhsul var və bu, sağlamlıq üçün risk yaradır.

Saxta Sabun İdxalı, Hətta Məktəb Ləvazimatı Mağazalarında Satılır

Saxta sabunlarla bağlı məlumatlar təkcə rəsmi xronikalarda deyil, həm də sosial media platformalarında geniş müzakirə olunur. Xüsusilə Facebook, Instagram, TikTok kimi sosial şəbəkələrdə istehlakçılar aldıqları məhsulun saxta çıxması barədə paylaşımlar edir, xəbərdarlıqlar yayırlar. 2024-cü ildə Suraxanıdakı saxta sabun istehsalı sexinin aşkarlandığı anlar TikTok-da və Instagram-da geniş yayıldı – istifadəçilər polis əməliyyatının görüntülərini paylaşaraq başqalarını ehtiyatlı olmağa səslədilər. Bu kimi video və fotolar qısa müddətdə minlərlə izləyici yığaraq ictimaiyyətin diqqətini cəlb etdi.

Kütləvi informasiya vasitələri də bu məsələləri yaxından işıqlandırır. Aparıcı xəbər saytlarında saxta gigiyenik vasitələrin aşkarlanması ilə bağlı müntəzəm xəbərlər dərc olunur. Məsələn, mediada hətta məktəb ləvazimatı mağazalarında belə bu saxta məhsullara rast gəlindiyini yazılıb. Ekspert Eyyub Hüseynov da bazarlarda saxta məhsulların mövcudluğunu təsdiqləyir. O, eyni zamanda dövlət orqanlarının bununla bağlı xəbərdarlıq etdiyini qeyd edib. Bundan başqa, ötən il Sumqayıtda saxta yuyucu vasitələr istehsal edən iş adamının məhkəmə işi barədə mediada xəbərlər yayılıb. Bu xəbərlərdə istehsal olunan saxta şampun və sabunların dəyərinin 232 min 750 manat olduğu, paytaxt və regionlardakı iri marketlərə belə satıldığı vurğulanır. Belə faktlar KİV-də yayımlandıqca, ictimaiyyət arasında saxta sabunların real təhlükə olduğu barədə məlumatlılıq artır. Sosial mediada istehlakçılar bir-birini şübhəli məhsullar barədə xəbərdar edir, media isə rəsmi mövqeləri və araşdırmaları ictimaiyyətə çatdırır. Bu qarşılıqlı informasiya axını nəticəsində son dövrlərdə məsələ daha geniş müzakirə obyektinə çevrilib.

İstehlakçılar üçün Tövsiyələr: Saxta Sabunu Necə Tanımaq olar?

Saxta sabunları orijinal məhsullardan ayırd etmək bəzən çətin olsa da, istehlakçıların diqqət yetirə biləcəyi bir sıra məqamlar var. İlk növbədə, məhsulun qablaşdırılmasına və üzərindəki etiket məlumatlarına baxın. Rəsmi qaydalara əsasən, satışda olan hər bir gigiyenik məhsulun üzərində istehsalçının adı, mənşə ölkəsi, ünvanı, ticarət nişanı (brendi) və müvafiq standartlara uyğunluq nişanı göstərilməlidir. Orijinal sabunların etiketi üzərində həmçinin istehsalçının qeydiyyat nömrəsi, sertifikatlaşdırma barədə məlumat və məhsulun texniki standarta uyğunluğunu təsdiqləyən işarələr də olur. Əgər aldığınız sabunun üzərində bu məlumatlar yoxdursa, yazılar solğundursa və ya anlaşılmazdırsa, bu məhsulun saxta olma ehtimalı yüksəkdir.

Bundan əlavə, qiymət və satış yeri də önəmli göstəricilərdir. Tanınmış markalı sabun çox ucuz qiymətə və qeyri-rəsmi yerlərdə (məsələn, yol kənarında, bazarda rəsmiləşdirilməmiş köşklərdə) satılırsa, ehtiyatlı olmaq lazımdır. Saxta sabunlar adətən orijinaldan xeyli ucuz olur və orijinal məhsulun satış şəbəkəsindən kənar yerlərdə satışa çıxarılır. Məhsulun görünüşü və qoxusu da bəzi ipucları verə bilər: orijinal sabunların rəngi və ölçüləri standart olur, keyfiyyətsiz saxta sabun isə bəzən daha solğun rəngdə, kəskin (və ya qəribə) qoxulu, normadan yumşaq və ya əriyən konsistensiyada ola bilər. Qablaşdırmada yazıların və loqoların keyfiyyətinə diqqət yetirin – bulanıq çap, kobud qablaşdırma saxta məhsula işarədir. Holoqram və ya xüsusi qoruyucu nişanlar (bəzi markalar tərəfindən qoyulan) yoxdursa və ya yapışdırılmış etiket Azərbaycan dilində deyilsə (idxal məhsulların üzərində Azərbaycan dilində məlumat etiketi olmalıdır), məhsulun orijinallığı şübhə doğurur.

İstehlakçılar həmçinin etibarlı satış nöqtələrinə və rəsmi distributorlara üstünlük verməlidirlər. Mümkünsə, məhsulu alarkən satıcıdan qaimə-faktura və ya kassa çeki tələb edin – saxta məhsul satanlar adətən rəsmi sənəd təqdim etməkdən yayınırlar. Orijinal mallar isə adətən çeklə satılır ki, bu da məhsulun mənbəyini izləməyə imkan verir. Nəhayət, sabundan istifadə zamanı əllərdə allergik reaksiya, dəri quruluğu kimi fəsadlar yaranarsa, dərhal istifadəni dayandırıb məhsulun saxta olduğunu düşünmək lazımdır. Belə bir halla üzləşən istehlakçı bunu dərhal rəsmi orqanlara, məsələn, Antiinhisar və İstehlak Bazarına Nəzarət Dövlət Xidmətinə bildirə bilər. Unutmayaq ki, maariflənmiş istehlakçı saxta malların yayılmasının qarşısını alan ən vacib qüvvədir – hər kəs diqqətli olub şübhəli məhsulu tanımağı bacarsa, saxta sabunlara tələbat da azalacaq.

Qanunvericilik və Rəsmi Nəzarət Mexanizmləri

Azərbaycanda saxta məhsulların, o cümlədən saxta sabunların dövriyyəsinə qarşı qanunvericilikdə ciddi normalar nəzərdə tutulub. “İstehlakçıların hüquqlarının müdafiəsi haqqında” Qanun istehlak bazarında satışa çıxarılan malların keyfiyyətinə dair tələbləri və istehlakçıların hüquqlarını təmin edən maddələri ehtiva edir. Bu qanuna əsasən, satıcı (istehsalçı) hər bir mal haqqında düzgün məlumat təqdim etməli, mallar standartlara uyğun olmalıdır. Keyfiyyətsiz və ya saxta malların satışa çıxarılması qanun pozuntusudur və nəticə etibarilə məsuliyyət yaradır. Mülki və inzibati qanunvericilikdə saxta məhsul satanlara qarşı cərimələr və sanksiyalar mövcuddur. Xüsusilə, Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsinin 200-cü maddəsi istehlakçıları aldatma və standartlara uyğun olmayan məhsul istehsalı/satışı ilə bağlı cinayət məsuliyyətini tənzimləyir. Məsələn, saxta gigiyenik vasitələr istehsal edib satmaqda təqsirli bilinən şəxs barəsində məhkəmə həm həbs cəzası, həm də maddi vəsaitlərinin müsadirə olunması kimi qərarlar çıxara bilər. 2023-cü ildəki məlum işdə məhkəmənin hökmü ilə saxta məhsul istehsal edən sahibkarın qazancı müsadirə edildi və ona müəyyən fəaliyyət qadağası tətbiq olundu.

Rəsmi nəzarət mexanizmlərinə gəldikdə, hazırda İqtisadiyyat Nazirliyinin nəzdində Antiinhisar və İstehlak Bazarına Nəzarət Dövlət Xidməti fəaliyyət göstərir. Bu qurum bazarda satılan məhsulların keyfiyyətinə, standartlara uyğunluğuna nəzarəti həyata keçirir, o cümlədən saxta və qeyri-standart malların aşkarlanması üçün yoxlamalar aparır.

Azərbaycana Sabun İdxalının Əsas Mənbə Ölkələri (2005–2025)

Son 20 il ərzində Azərbaycana sabun idxalı əsasən bir neçə ölkədən asılı vəziyyətdə olub. Bu dövrdə Türkiyə ən böyük sabun təchizatçısı kimi ön plandadır. Məsələn, təkcə 2019-cu ildə ölkəmizə idxal olunan sabunun təxminən 78%-i (2,12 milyon kq) Türkiyədən gətirilib. İkinci əsas idxal mənbəyi ənənəvi olaraq Rusiya hesab olunur – eyni ildə idxalın (305 min kq) Rusiya mənşəli olub. Digər ölkələrdən daha cüzi həcmdə sabun idxal edilib; məsələn, 2019-cu ildə İndoneziyadan 73 min kq, Almaniyadan 41 min kq, Çin Xalq Respublikasından 36 min kq civarında sabun alınıb.