Bioloji ölümsüzlük: Turritopsis dohrnii meduzasının sirri

Təbiət daim bizi heyrətləndirir. Lakin bəzi canlılar var ki, onların mövcudluğu elmin hələ tam izah edə bilmədiyi sirlərlə doludur. Belə canlılardan biri də Turritopsis dohrnii adlı dəniz meduzasıdır. O, alimlər tərəfindən "bioloji ölümsüzlük" qabiliyyətinə malik olan yeganə məlum çoxhüceyrəli orqanizm kimi tanınır.

Turritopsis dohrnii nədir?

Turritopsis dohrnii — kiçik ölçülü, şəffaf meduza növüdür. Onun diametri təxminən 4-5 millimetr olur. Tropik və mülayim sularda, əsasən Aralıq dənizi və Yapon dənizində rast gəlinir. İlk dəfə 1883-cü ildə elmə məlum olmuş, lakin onun unikal ölümsüzlük xüsusiyyəti yalnız 1990-cı illərdə İtaliyan alimləri tərəfindən aşkar edilmişdir.

Bioloji ölümsüzlük necə işləyir?

Bu meduza həyat dövrünü geriyə doğru yaşamaq bacarığı ilə seçilir. Normalda meduzalar yumurtadan çıxaraq polip adlanan sabit formaya keçirlər, sonra isə efira mərhələsi vasitəsilə yetkin meduza formasına çevrilirlər.

Turritopsis dohrnii isə bir təhlükə, ac qalmaq, hüceyrə zədəsi və ya yaşlanma ilə üzləşdikdə həyat dövrünü tərsinə çevirir. O, yetkin meduza formasından geriyə – polip mərhələsinə qayıdır və yenidən dövr başlayır. Bu prosesə transdiferensiasiya deyilir – yəni hüceyrələrin bir növdən digər növə çevrilməsi.

Bu ölümsüzlükmü deməkdir?

Burada söhbət “bioloji ölümsüzlük”dən gedir, yəni canlı yaşlandığı üçün təbii yolla ölmür. Lakin bu o demək deyil ki, Turritopsis dohrnii əbədi yaşayır. O, yırtıcılar tərəfindən yeyilə, xəstəliklərə yoluxa və ya ətraf mühitdəki ciddi dəyişikliklər nəticəsində məhv ola bilər. Lakin bioloji baxımdan – yəni hüceyrə səviyyəsində – o, sonsuz sayda yenidən doğulma qabiliyyətinə malikdir.

Elm və gələcək perspektivlər

Bu meduzanın sirri alimlərin böyük marağına səbəb olub. Onun genetik quruluşunun öyrənilməsi yaşlanma ilə mübarizə, regenerasiya (bərpa) və hətta xərçəngin müalicəsində yeni yollar aça bilər. Hələlik bu sahədə ilkin araşdırmalar aparılır və nəticələr ümidvericidir.

Sonda onu qeyd edək ki, Turritopsis dohrnii — təbiətin bizə göndərdiyi bir mesajdır: həyatın sirrləri hələ tam açılmayıb. Bu balaca, şəffaf canlı, bəlkə də insanlıq üçün yeni bir elmi inqilabın başlanğıcı ola bilər.