Beş gündə minlərlə insanı öldürən duman, itmək qorxusu... – Tarix təkrarlanır?

5 dekabr 1952-ci il London, həftənin son iş günü təmiz səmaya və küləksiz bir günə göz açdı. Bu il şəhərdə qış olduqca sərt keçirdi. Buna görə göy üzü təmiz olsa da, evlərin bacalarından çıxan tüstü fabriklərdən buraxılan tüstü ilə birləşib səmada itirdi.

London illərlə dumanlı havalara alışmışdı. Hər kəs havanın nə qədər çirklənməsindən xəbərdar idi. Amma bu hava londonlular üçün yeni xəbər deyildi. Bu dəfə şəhərə dumanın çökməsi London üçün fərqli bir məsələyə çevrildi. Yüksək təzyiq dalğası şəhəri tamamilə bürüməyə başladı və demək olar ki, şəhərin havasını özünə həbs etdi. Külək əsmədiyinə görə şəhər bütünlüklə bu çirkli havanın altında qalmışdı. Bundan xəbərdar olmayan londonlular işlərini bitirdikdən sonra istirahət üçün evlərinə qayıtmağa başladılar. Hava olduqca soyuq idi. Evlərin bacalarından çıxan tüstü sanki daha da artmışdı. Göz gözü görmür, nəqliyyat irəliləmirdi. İnsanlar əksəriyyəti maşınlarını yolun ortasında qoyub evə piyada getmək məcburiyyətində qalmışdılar.

Duman çəkilmək əvəzinə, getdikcə daha da qatılaşırdı. Görmə qabiliyyəti 25 santimetrə enəndən sonra binalara duman təbəqəsi axmağa başladı. Britaniya Muzeyində işləyənlər rəflərdə qara rəng müşahidə edirdilər. Teatrlarda təqdim olunan tamaşalar, tamaşaçılar ekranı görə bilmədikləri üçün dayandırıldı. Qonaqlar nəfəs ala bilmədiyinə görə konsertlər ləğv edildi.

Səhəri həftə sonuna açan londonlular üçün hətta gün işığı görmək belə çətinləşmişdi. Səhər saatlarında da şəhər demək olar qaranlıqda qalmışdı. Gecədən bəri radioda ölümlərdən danışılır, təcili yardım maşınları küçələrdə hərəkət edə bilmədiyinə görə səs-küy yox idi. Şənbə günü gecə, dumanın ilk 24 saatı keçdikdən sonra 500-dən çox insanın öldüyü məlum oldu.

Nəfəs almaqda çətinlik çəkən insanlar itmək qorxusu ilə çölə belə çıxa bilmədilər. Bir çox insan, xüsusilə yaşlılar və tənəffüs problemi olan insanlar yataqda öldü. Qalanları xəstəxanalara çatmağa çalışırdılar. Tibb bacıları dumanın önlüklərə hopduğunu və paltarlarında qara ləkələr yaratmağa başladığını deyirdilər.

İnsanlarla bərabər heyvanlar da qaz zəhərlənməsindən tələf olmağa başladılar. Yollarını görə bilməyən quşlar binalara dəyərək ölür, ət bazarları üçün yetişdirilən heyvanlar nəfəs ala bilmədiyindən tələf olurdular. Daha sonra heyvanların ağciyərlərinin qara rəngdə olduğu müşahidə edilirdi

Şəhərdə, sadəcə metro fəaliyyət göstərə bilirdi. Küçələrdə cinayətlər sürətlə artırdı. Binaların daxili və xarici səthlərində ləkələr görünməyə başladı. Duman daha çox yaşıl və sarı rənglərin qarışığı idi.

Ölkədəki iqtisadi çətinliklər səbəbindən, İkinci Dünya Müharibəsindən olan borcları ödəməyə çalışanlar şəhərdə yalnız ən ucuz kömürdən istifadə etməklə, havanı daha da ölümcül hala gətirmişdi. Bacadan çıxan və havadakı rütubətlə birləşən kükürd dioksid qazı nəticəsində 800 tondan çox kükürd turşusu əmələ gəlmiş və şəhərə yayılmışdı. Bundan əlavə, şəhərdə hər gün 2000 ton karbon qazı və 140 ton xlor turşusu yığılırdı.

Dekabrın 9-u əsməyə başlayan külək qalın duman qatını Şimal dənizinə tərəf aparmağa başladı. Duman 4000 nəfərin həyatını aldıqdan sonra dağılırdı. Daha sonra aparılan tədqiqatlar, bu beş gündə ölənlərin sayının 10 mindən çox ola biləcəyi fikrini irəli sürdü. Üstəlik, sonrakı aylarda bu duman səbəbiylə ölənlərin çox olduğu təxmin edildi. Yüz minlərlə insan xəstəxanaya yerləşdirildi. Bir neçə gün sonra yağan yağış demək olar ki, qaralmış şəhəri təmizləyərkən arxasında dözülməz bir qoxu da buraxdı. Sonrakı günlərdə ölülərini dəfn etmək istəyənlər tabut və çiçək də tapa bilmədilər.

Öldürən duman havanın çirklənməsinin təhlükələri barədə ciddi bir xəbərdarlıq idi. Sonralar bu mövzuda bir çox qaydalar qüvvəyə mindi və qatı duman təkrar Londona dönsə də, eyni nəticənin təkrarlanmaması üçün tədbirlər görüldü.