İstedadlı insanlar öz üzərində müstəqil işləməyi, dərin düşünməyi, yaşından daha çox suallar verməyi, verilən tapşırıqları daha tez yerinə yetirmələri ilə fərqlənirlər. Elmdə zəka ilə bağlı çoxlu araşdırmalar aparılıb və gəlinən əsas nəticələr budur: İQ 140 və daha yuxarı olan uşaqlar “dahidir”. Bu Leyis Termanın kəşfidir. Gardnerə görə isə dil, riyazi, məkan, bədən, musiqi, sosial, təbiət və fərdi qrup üzrə yüksək göstəricilər zəkanı təşkil edən istedad sahələridir. Bəzən istedadlı uşaqlar bir neçə qrup üzrə göstəricidə özünü təsdiqləyə bilər.
Yüksək intellektə malik uşaqların əsas xüsusiyyətlərindən biri maraqdır. Bəzən böyüklər həmin uşaqların suallarını cavablandırmaqda çətinlik çəkə bilərlər. Valideynlər, müəllimlər çox yaxşı bir dinləyici olmaqla yanaşı, uşaqlarına, şagirdlərinə dəstək ola bilməlidirlər. Durmadan işləyən beyinə sahib olan bu uşaqlar günboyu bir çox məlumat toplayır, onları təhlil edərək sonda həmin bilgiləri bölüşmək istəyirlər. Çox zaman isə onlarla həmyaşıdları və ətrafı anlaşmaqda , dil tapmaqda çətinlik çəkir.
Parlaq istedadı üzə çıxan yüksək intellekt sahiblərindən biri də Məhəmməd Cəfərlidir. Cəfərli Məhəmməd Tahir oğlu 2009-cu ildə Bakıda ziyalı ailədə anadan olub. Anası Cəfərova Xanım ali təhsilli sinif müəllimidir. Onun yetişməsində və yüksək intellektinin üzə çıxmasında anasının rolu danılmazdır. Ailədə üç qardaşdırlar. Böyük qardaşı 19 yaşlı Cəfərov Barış hərbi xidmətdədir. Kiçik qardaşı Cəfərli Əli 5-ci sinif şagirdidir. Məhəmməd ailənin ortancıl övladıdır. Xaraktercə mülayim, təmkinli və sakit təbiətlidir. Yaş yarımında dil açan Məhəmmədin qeyri adi istedadı anasını təəccübləndirir. Ardınca isə evində fərdi məşğələ keçdiyi məktəbəqədər uşaqlara təlqin etdiklərini Məhəmmədin üç yaşındaca mənimsəməsi və onlardan tez cavab verməsi onu tam əmin edir ki, övladı yüksək intellektə sahibdir. Qısa müddətlik bağça təhsilində də müəllimi onun fərqli olduğunu aşkarlayır və anasına yaşından tez orta məktəbə yazdırmasını xahiş edir. Ancaq Xanım müəllim övladını beş yaşından tez məktəbə yollamaqda zehni yüklənmədən dolayı maraqlı olmur. Məhəmməd beş yaşında artıq ibtidai təhsilin bütün kursunu mənimsəyir. Odur ki, Məhəmməd orta təhsilini Binəqədi rayonunda yerləşən 179 nömrəli tam orta məktəbin rus bölməsində almağa başlayanda onu birbaşa 3-cü sinfə qəbul etmək istəyirlər, yenə anası mane olur ki, daha çox zehni yüklənmə övladının səhhətinə ziyan verər.
İbtidai sinfi orda əla qiymətlərlə baş vurduqdan sonra imtahan verərək Bakıdakı Texniki Humanitar liseyinə qəbul olur. 6-cı sinfi həmin liseydə fərqlənmə ilə başa vuran Məhəmməd artıq yuxarı siniflərin riyaziyyat, fizika, informatika , astronomiya, coğrafiya və tarix elmlərinə dərin bələddir. Sahib olduğu yüksək intellekt və güclü mənimsəmə qabiliyyəti müəllimlərini dərin təəccüb içində qoymaqla yanaşı, həm də Məhəmmədlə dil tapmaqda onlara çətinlik yaradır. Çox vaxt Məhəmmədin dərin və cavabı qəliz sualları müəllimlərinə çətin situasiya qarşısında qoyur və onlar uzun müddət bu suallar ətrafında fikirləşməli olurlar.
Məhəmməd üçün isə zaman anlayışı qızıldır və hər bir dəqiqəsini səmərəli istifadə edir ki, itkiyə getməsin.
Müsahibimi fərqləndirən dəqiq və humanitar elmlər üzrə yüksək intellekti deyil, həm də bu yaşında onlayn şəkildə sərbəst və səlis öyrəndiyi yeddi əcnəbi dil biliyi, Quranı oxuya bilməsi və 1-ci “Qara kəmər” sahibi olmasıdır. O, poliqlotdu: rus, ingilis, alman, yapon, çin, türk və ərəb dillərini bilir.
Lent.az Məhəmmədlə müsahibəni təqdim edir:
- Mənim iki yaşım olanda qohumlarımın kompüteri var idi. Və mən həmin kompüterdə oyunlar oynayırdım. Oyunların da çoxu ingilis dilində idi deyə, hər şeyi oxuyaraq yoxlayaraq və eşidərək ingilis dilini öyrəndim. Yəni mən ingilis dilini sıfırdan öyrənmişəm. Və daha sonra rus dilini məktəbdə öyrənməyə başladım. 10 yaşım olanda səlis öyrəndiyim ingilis dilini işlətmək istədim və uzun müddət ingilis dilində çoxlu elmi videolara baxırdım, bu dili öyrənməyə kömək edirdi. Daha çox dil öyrənməyə isə həvəsim internetdə gördüyüm maraqlı bir video ilə başldaı. Belə ki, 17 yaşında 23 dil bilən bir oğlanı görəndə özümə dedim ki, mən də daha çox dil öyrənsəm, pis olmaz. Və beləliklə ingilis dilini işlədərək fərqli mənbələr tapdım və qısa bir zaman ərzində alman dilini öyrənərək fərqli dillərə də keçdim.
- Hazırda ana dilin ilə birlikdə yeddi dil bilirsən. Bəlli bir dil öyrənmə metodun varmı? Dil öyrənmə ardıcıllığın və hər birinə nə qədər zaman sərf etməyin maraqlıdır. Çox dil bilmək sənə hansı üstünlük qazandırır, yaxud hansısa çətinlik yaradırmı?
- Qeyd etdiyim kimi ilk ingilis dilini, sonra rus dilini öyrəndim. Ardınca alman dilini öyrənməyə başladım, 6 ay ərzində alman dilini normal səviyyədə danışmağı mənimsədim. Ardınca yapon dilini öyrənməyə başladım. Yapon dili alman dilinə nisbətən daha çətin idi, buna görə yapon dili bir il vaxtımı aldı. Daha sonra çin dilini öyrənməyə başladım. Çin dili yapon dili kimi çətin olmadığından ərəb və çin dilini eyni zamanda öyrənmişəm. Hazırda ərəb dilinin qrammatikası üzərində çalışıram. Çoxlu dillər bilmək mənə daha tez informasiya sahib olmama və xaricdə çoxlu dost tapmama kömək oldu. Yeni dil öyrənmək yeni bir dünya, elm, mədəniyyət və fəlsəfə öyrənmək deməkdir. Buna görə bəzən Azərbaycan dilindən danışarkən fərqli sözlərdən istifadə edirəm, buna görə məni ətrafdakılar başa düşməkdə çətinlik çəkir. Dil öyrənmə metodum var və bunu işlədərək yeni dilləri daha tez öyrənirəm. İlk olaraq şəxsi əvəzlikləri və lazım olan sözləri öyrənərək çoxlu cümlələr qururam. Bilmədiyim söz olanda isə internetdə baxıram. Ətrafımı həmin dil ilə əhatə edirəm və müxtəlif mövzular haqqında çoxlu mətnlər, cümlələr qururam. Və mən düşünürəm ki, hətta bu metodu işlədərək 1 həftədə bir dil öyrənə bilərəm. Normalda günümün iki saatını dil öyrənməyə sərf edirəm. Ən çətin dil yapon dili idi mənim üçün. Hazırda fransız dilini öyrənməyi düşünürəm.
-Qeyri-adi istedada malik uşaqlar əsasən riyaziyyat, fizika və kimyaya meylli olurlar. Özündən yuxarı siniflərin dərslərini, tapşırıqlarını necə həll edirsən?
-Mənim bütün elmlərə marağım var, amma düşünürəm ki, ən yaxşı bildiklərim tarix, riyaziyyat, fizika, informatika və dillərdir. Buna baxmayaraq digər elm sahələrindən də çoxlu danışa bilərəm, amma bunlara çox vaxt müəllimlər fikir vermirlər. Məsələn, fizikadan çoxlu çoxlu nəzəriyyələr bilirəm, amma hələ ki, müəllimlərin mənə öyrətmələrini gözləyirəm, özüm daha dərinlərə enmirəm. Hazırda yay tətilində 6-cı və 11-ci sinfin tarixini oxuyaraq bitirməyi düşünürəm.
- 7-ci sinfə keçmisən. Ötən altı ildə əldə etdiyin təhsil, idman uğurlarını qeyd etsən oxucuların uğurlarınla daha yaxından tanış olardı. Müəllimlərinin səhvini tutmaq faktı olubmu?
- Çoxlu sertifikatlarım, medalım, kubokum və digər göstəricilərim var. Bu uğurlar təhsil ilə yanaşı, həm də altı ay getdiyim gimnastika və dörd-beş ildir ki, peşəkar qaydada məşğul olduğum karatenin “Şotokan” növünə aiddir. Fərqli yarışlara çıxıb medallar qazanmışam. Hətta 1-ci dan “Qara kəmər” ustasıyam. Səhvə gələndə isə daha çox ingilis dilini tədris edən müəllimimin səhvlərini tuturam. Eləcə də digər fənlər üzrə də olur. Bunları ciddi səhv bilmirəm. Ancaq daha ciddi səhvləri idman müəllimim edir. Daha çox yapon dilindən zərbələrin adını ana dilinə çevirəndə yanlış tərcümələr və gedişatlar olur ki, bəlli olur ki, müəllimim düzgün tərcümə etmir və nəticə alınmır. Dili bildiyimdən karate mənə çətin gəlmir. Bu üzdən müəllimimin səhvlərini düzəldərək, düzgün formada öyrənirəm.
- Həm də Qurani Kərim hafizisən, neçə yaşında öyrəndin bunu? Gələcəkdə hansı sahə üzrə təhsil almağı və çalışmağı fikirləşirsən?
- Mən Quranı əzbərləməmişəm və düşünürəm ki, əzbərləmək də düzgün deyil. Ərəb dili üzrə qrammatika çalışmalarım bitsin, bu dildə tərcümələr edəcəm. Hələlik sənət seçimimi dəqiq seçməmişəm, amma həkim, yaxud tibb alimi olaraq yetişmək istəyirəm. Çünki xəstəliklərə qarşı dərmanlar tapmaq arzumdur. Amma əgər bu arzum alınmadığı təqdirdə bildiyim dilləri işlədərək tərcüməçi, dil mütəxəssisi olmaq istəyərəm.
- Müasir dövrdə dünya elminə töhfə verən elm adamlarından daha çox kimlərdən ilham alırsan?
- Daha çox İlon Maskdan ilham alıram. O, mənim idealımdı. Mask amerikalı milyarder, mühəndis, ixtiraçı, investor və Paypal, SpaceX, Tesla Motors və Zip2 şirkətlərinin qurucusu və alimidir. Onun haqqında ən sevdiyim fakt elmi daha çox internetdən və kitablardan tək öyrənməýi olub. 19 yaşında Pensilvaniya universitetində təhsil alarkən isə biznesi və fizikanı dərindən öyrənib. 10 yaşından proqramlaşdırmanı əla bacarır və daim özü üzərində çalışaraq yeni ixtiralara, xeyriyyə işlərinə imza atır. Bu mənim üçün motivasiyadır.
- Məhəmməd, məktəblilərə, gənclərə elm, dil öyrənməklə bağlı vacib və lazımlı məsləhətlərini bölüşsən yaxşı olar.
- Mənim dəstəyim yoxdur. Anam yalnız dəstək göstərərək zamanında öz üzərimdə işləməyə həvəsləndirib və mənim istedadımı kəşf edib. Nə öyrənirəmsə, öncə onun nəticəsi barədə düşünərək bu addımı atıram. Bu mənə motivasiya verir. Dili sadəcə öyrənmək naminə öyrənmək olmur. Bunu istəmək lazımdır. İnternetdə oyun oynamaq yox, informasiya mənbələri tapıb öyrənmək lazımdır. Bunun üçün heç kəs lazım deyil, sadəcə bunu istəməlidilər.
Günel İsayeva
Bizi Telegram-da izləyin
t.me/lent_az
Bizi Instagram-da izləyin
Bizi Facebook-da izləyin
Bizi Twitter-da izləyin
