Bu hadisə insan beynini əbədi olaraq DƏYİŞDİRİB

ABŞ-dakı Gladstone Məlumat və Biotexnologiya İnstitutunun direktoru, hesablama bioloqu Keti Pollardın rəhbərlik etdiyi tədqiqatçılar qrupu təxminən iyirmi il əvvəl insan və şimpanze genomlarını müqayisə edərək HAR-ı kəşf ediblər.

Lent.az xarici KİV-ə istinadən xəbər verir ki, Pollardın komandası yeni bir araşdırmada insan DNT-sinin nüvədə üçölçülü qatlanmasının növümüz üçün bu əsas məqamda əsas amil olduğunu aşkar edib.

Alimlər müəyyən ediblər ki, insan və şimpanze DNT-si arasındakı böyük fərq strukturdur: DNT-nin tikinti bloklarının böyük hissələri insan genomuna daxil edilib, silinib və ya yenidən təşkil edilib. Buna görə də insan DNT-si digər primat DNT-lərindən fərqli olaraq nüvədə bükülür.

Pollardın komandası insan DNT-dəki bu struktur dəyişikliklərinin və onun dəyişdirilmiş üçölçülü qatlanmasının HAR daxilində müəyyən genlərin “oğurlanmasına” səbəb olub-olmadığını, onları ilkin tətbiq olunduğundan başqa zülal kodlayan genlərlə əlaqələndirdiyini araşdırıb. HAR daxilindəki bir çox gen gücləndirici rolunu oynayan digər genlərlə əlaqələndirilir (yəni, əlaqəli genlərin transkripsiyasını artırır).

Pollard, "Gücləndiricilər yaxınlıqdakı istənilən genin fəaliyyətinə təsir göstərə bilər, bu da DNT-nin necə qatlanmasından asılı olaraq dəyişə bilər" deyib.

Bu ilin əvvəlində nəşr olunan bir araşdırmada Pollardın komandası ilkin insanlarda sürətli HAR variasiyalarının tez-tez bir-birinə zidd olduğunu, genetik quruluşda gücləndirici aktivliyi yuxarı və aşağı dəyişdirdiyini göstərən bir model yaradıb, bu model onların yeni tədqiqatları ilə dəstəklənir.

Son araşdırmalarında komanda böyük miqdarda məlumatın öhdəsindən gəlmək üçün maşın öyrənməsindən istifadə edərək 241 məməli növünün genomlarını müqayisə edib. 312 HAR müəyyən edilib. Daha sonra onların qatlanmış DNT-nin üçölçülü “bölgələri” daxilində yerləşdiyini tapmaq üçün tədqiqatçılar tərəfindən araşdırılıb. HAR-ların təxminən 30 faizi DNT-nin struktur dəyişikliklərinin digər primatlarla müqayisədə genomun insanlarda fərqli şəkildə qatlanmasına səbəb olduğu bölgələrində olur.

Komanda həmçinin müəyyən edib ki, HAR olan məhəllələrdə insanları ən yaxın qohumlarımız olan şimpanzelərdən fərqləndirən genlər var.

Bir çox HAR-lar embrionun inkişafında, xüsusən də insanları digər heyvanlardan fərqləndirən intellekt, oxuma, sosial bacarıqlar, yaddaş, diqqət ilə əlaqəli sinir yollarının formalaşmasında mühüm rol oynayır..

"Təsəvvür edin ki, siz qanda hormon səviyyələrini idarə edən gücləndiricisiniz, sonra DNT yeni şəkildə bükülür və siz qanda deyil, beyində kimyəvi maddələrin səviyyəsini tənzimləməlisiniz".

Bu dəyişikliklərin insan beyninin inkişafının spesifik aspektlərinə necə təsir etdiyi və DNT-mizin bir hissəsinə necə çevrildiyi hələ tam başa düşülməyib. Bununla belə, Pollard və onun həmkarları bu məsələləri öyrənməyə davam etmək niyyətindədirlər. Onların araşdırmaları insan beyninin təkamülünün unikallığını və qeyri-mümkünlüyünü ilə bağlıdır.