Dərsliklərdə görmədiyim qüsurlar - POLEMİKA

Yaxud dövlətin adına layiq, çəkilən zəhmətə və xərcə uyğun dərsliklər nə vaxt yazılacaq?

…Bu günlərdə Merejkovskini mütaliə eləməyə başlamışam. Dərsliklərlə bağlı məlum araşdırmadan, araşdırmanın həm lehinə, həm də əleyhinə yönəlmiş münasibətləri dinlədikdən sonra hələ tələbəlikdən sevə-sevə oxuduğum bu rus tənqidçisinin əsərlərinə təzədən qayıtmağım təsadüfi deyil. Merejkovski nə qədər acı həqiqətlər söyləsə də, üslubundan bir vaizin moizəsi qədər sakitlik, rəvanlıq, ruhanilik duyulur. Başımı o başlara qoşmaq olmasın, ancaq mən də çalışmışam ən sərt tənqiddə belə kiminsə ürəyinə dəyməyim, təhqirdən-filandan uzaq olum, şər-şəbədəyə, dedi-qoduya yol verməyim. Mənə elə gəlir, bu qaydalara bacardığım qədər riayət eləməyə çalışmışam. Ona görə, yazılarımdakı müəyyən məqamlarla bağlı iradlara həmişə həssaslıqla, hörmətlə yanaşmışam. Bu dəfə də istisna olmadığından, dinləmək şərəfinə nail olduğum, imkan tapıb yazılarını, mövqelərini oxuya bildiyim bütün irad sahiblərinə bir daha təşəkkürümü bildirməklə yanaşı bəzi fikirlərimi onlarla və oxucularla bölüşmək istədim.

Təhsil Nazirliyinin Dərslik və Nəşriyyat Şöbəsinin müdiri hörmətli Faiq Şahbazlının telekanallardan birində çıxışı zamanı bu araşdırmanın, araşdırma əsasında çap olunan kitabçanın dövlətin dərslik siyasətinə qarşı olduğunu bildirməsi mənə xeyli həm təəccüblü, həm də ağır gəldi. Axı, dövlət sirri olmayan hər hansı bir işdəki qüsuru görmək, bunu ictimaiyyətin müzakirəsinə vermək, əksinə, dövlətin həmin sahədəki siyasətinə dəstək verməkdir. Hamımız gözümüzü yumsaq, ağzımızı qapasaq, bir ağızdan əyrili-düzlü hər işə «bərəkallah» deyib dursaq, bundan nə dövlət, nə də millət qazanar.

Bir neçə gün əvvəl «Azərbaycan müəllimi» qəzetində Samirə xanım Bəktaşinin tam bir qəzet səhifəsi yazdığı cavab yazısında da şəxsən mənim üçün xeyli anlaşılmazlıqlar vardı. Samirə xanım araşdırmadakı durğu işarələrinin qoyulma qaydasından tutmuş, ismin, xəbərin işlənmə yerinə qədər düzgün, yanlış hər nüansa diqqət yetirir. Mənim hansısa araşdırmamda xəbərlə ismin yeri dəyişik olar, durğu işarəsi düzgün işlənməyə bilər. Ancaq mən dərslik yazmıram, heç kimə ismin, xəbərin, durğu işarəsinin nə olduğunu öyrətmək fikrində də deyiləm. Dərslik tamam başqa məsələdir…

Xanım Bəktaşi yazır: «Keçilməyən hərflərin iştirak etdiyi (mən də ehtiramla xırdaca iradımı bildirim ki, hərflər sözdə İŞTİRAK ETMİRLƏR! Tamamilə yanlış ifadədir! – İ.Tumas) sözün verildiyi «Göy göl» mətninin üzərində ayrıca dayanmaq istərdim. Həmin mətndə keçilməyən «c» hərfi «Azərbaycan» sözündədir. Mən bir müəllim kimi belə mənasız bir irada nə cavab verəcəyimi bilmirəm. Kiçik yaşlarından övladlarının qulağına «biz böyük Ermənistan xalqının nümayəndələriyik, düşmənimiz türklərdir, onların torpaqları bizim tarixi ərazilərimizdir» deyən ermənilər, görəsən, öz respublikasının adını uşaqlarına yalnız əlifba təlimi başa çatdıqdan sonramı öyrədirlər, ya oxudurlar?»

Samirə xanımın bu «dəmir» məntiqinə nə deyim daha? Siz də uşaqların qulağına deyin bu sözləri, Samirə xanım, daha əlifbaya tətbiq eləməyin. Bir daha araşdıraram, görüm «Əlifba» dərsliyində yenə hansı hərflər keçilmədən, təbirinizcə desək, sözlərdə «iştirak eləyiblər», onları da uşaqlarımızın qulağına pıçıldayarıq, daha əlifbaya ehtiyac qalmaz…

Məsələn, indidən «göyərçin» sözünü yadda saxlayaq… Axı, həmin sözdə də "ç" hərfi keçilməmişdi. Söz verirəm, elə bu yazıdaca Samirə xanımın fikrincə hərflər keçilmədən uşaqların qulaqlarına deyiləsi sözlərin sayına əlavələr edəcəyəm…

...Allah da, bəndə də şahiddir ki, sözügedən araşdırmadan sonra bu mövzuya təzədən qayıtmaq, nəsə əlavə eləmək, kimlərinsə qəlbinə dəymək, yaxud mövzunu uzatmaq fikrində deyildim. Di gəl, məmurlu-müəllimli möhtərəm Azərbaycan insanları gördükləri işdə yanlışlıqları, qüsurları nəzərə almaqdansa, məni ittiham eləməyə üstünlük verdilər. Axı, dərsliklərdəki qüsurlardan danışan və yazan tək mən deyiləm, hətta özləri də etiraf edirlər ki, bəli, "dərsliklərdə mənim görmədiyim qüsurlar da var". Məsələn, 1-ci sinif Riyaziyyat dərsliyində, 1-ci fotodakı 2-ci məsələnin sualına diqqət edin: "Hansı fiqurdur? Sıra nömrəsinə və rənginə görə söyləyin" (Foto-1)

İndi uşağın tapmalı olduğu cavabın 1-ci bəndini oxuyun: "4 tərəfi, 4 təpəsi var. Rəngi qırmızıdır. Düzbucaqlı deyil".

Əziyyətdən keçib, indisə həmin məsələdəki həndəsi fiqurları nəzərdən keçirin. Gördüyünüz kimi, 8 fiqur arasında qırmızı rəngdə iki dənə fiqur var. Onlar 2 və 4 rəqəmiylə işarələniblər. İndi olmasın 1-ci sinif uşağı, heç mən də, siz də olmayın. Qoy, dərslik müəllifləri şəkildəki 4 tərəfi, 4 təpəsi, rəngi qırmızı olan, düzbucaqlı olmayan fiquru göstərsinlər. Ay balam, axı burada 4 tərəfi, 4 təpəsi, rəngi qırmızı olan iki fiqur var, ikisi də düzbucaqlıdır. Belə çıxır ki, müəlliflər kvadratı düzbucaqlı hesab eləmirlər... Yəqin, tərif yaddan çıxıb ki, tərəfləri bərabər olan düzbucaqlıya kvadrat deyilir...

İndisə yuxarıda söz verdiyim kimi, "dərsliklərdə mənim görmədiyim qüsurlar" silsiləsindən daha bir "parlaq" nümunəylə uşaqların qulağını deyilməli sözlərin sayını artıraq.

1-ci siniflər üçün Azərbaycan dili dərsliyinin 55-ci səhifəsindəki mətndə "G" və "Ü" hərfləri keçilmədən balacalara "AD GÜNÜNDƏ" adlı mətn təqdim edilir. Halbuki "Ü" hərfinin keçilməsinə 7, "G" hərfiylə tanışlığa isə 11 səhifə var (Foto-2, 3). Digər bir mətnin başlığında isə nə az, nə çox - düz 3 keçilməyən hərfdən istifadə edilib. 53-cü səhifədəki "POLİS VƏ UŞAQLAR" adlı mətndə "V", "Ş", "Q" hərflərini uşaqlar sonra - 58, 54 və 68-ci səhifələrdən inşallah, tanıyacaqlar (Foto-4).

Beləliklə, müəllimin dediklərinə əməl eləyərək, "günündə", "və", "uşaqlar" sözlərini də balacaların qulağına hələ beşikdəcə pıçıldamalı olacağıq. Ki, sonra əlifbada rast gələndə çaşıb qalmasınlar...

O ki qaldı ötən araşdırmadakı plagiat məsələsinə... Bu günlərdə hörmətli akademikimiz Çingiz Qacarın da açıqlamasıyla tanış oldum. Qocaman akademik saytların birinə açıqlamasında dərslik sahəsində Avropa, Amerika təcrübəsini öyrənməyin vacibliyini qeyd edir və deyir ki, dərsliklər məsələsində oğurluq eləmək yaxşıdır! Şəxsən mən, TQDK sədrinin ötən ayın sonu APA-ya bildirdiyi fikirləri daha məntiqli hesab edirəm: «Gürcüstanda və digər ölkələrdə açıq-aşkar deyirlər ki, filan dərslik ən yaxşı dərslikdir, biz onu öz dilimizə tərcümə edib orta məktəblərdə tətbiq edirik. Belə qərar qəbul olunursa, orada bir problem olmur. Müəllifdən icazə alınır, dərslik tərcümə olunur. Hansısa dərsliyi yazmaq üçün dünyada bu sahə üzrə mövcud olan dərslikləri oxumaq, baxmaqda da qəbahət yoxdur. Təbii ki, yeni dərslik yazmaq üçün olan dərslikləri oxumaq lazımdır. Amma plagiata yol vermək olmaz… Elmi ictimaiyyət arasında ifşa olunmaq mənəvi ölümə bərabərdir. Mənə elə gəlir ki, dərslik müəllifləri bu problemə daha məsuliyyətlə yanaşacaqlar».

…Barəsində xatırlatdığım Merejkovski məqalələrinin birində yazır ki, yekə bir çəlləkdəki suyun tamını bilmək üçün bütün suyu içməyə ehtiyac yoxdu, barmağını batırıb dilinə vursan kifayətdi. Mən belə də düşünmürəm. Təbii ki, dərsliklərimizdə, yoldaşların dedikləri kimi, yaxşı cəhətlər də var. Sadəcə, hamımızın istədiyi pislərin yaxşılardan qat-qat az olmasıdır ki, hamının - bizim də, sizin də balaları Azərbaycan dövlətinin adına layiq, çəkilən zəhmətə və xərcə uyğun olan, indikilərdən yüz dəfə yaxşı dərsliklər oxusunlar. Azərbaycanı onlara əmanət verməliyik axı...

İlham Tumas
ilham-tumas@mail.ru