Azərbaycandakı boyalı SAXTA ÇAYLAR – Onları belə tanıyın – ARAŞDIRMA

Biz Lənkəran çayımızla öyünsək də Azərbaycanda çay istehlakı əsasən idxal hesabına ödənilir.

Lent.az-ın əməkdaşı bu istiqamətdə geniş araşdırma aparıb.

Məlum olur ki, son illər idxal kəskin şəkildə artıb. Məsələn, təkcə 2024-cü ilin yanvar-noyabr aylarında Azərbaycana 12,893 ton çay idxal olunub ki, bu da əvvəlki ilin eyni dövrünə görə həcm baxımından 3.3% çoxdur. İdxalın artması daxili tələbatın yüksəlməsi və yerli istehsalın çatışmazlığı ilə əlaqələndirilir.

Əsas təchizatçı ölkələr: Azərbaycan çayını əsasən xaricdən – xüsusilə ənənəvi “çay ölkələri”ndən alır. Rəsmi məlumatlara görə, Azərbaycana idxal olunan çayın təxminən 80%-i Şri-Lankadan gəlir. Çayın idxalında ikinci yeri Rusiya tutur (təxminən 9.1% payla), üçüncü yerdə isə Hindistan gəlir. Hindistan mənşəli çayın idxaldakı payı son illərdə artaraq 4.6%-ə çatıb (2020-ci ildə 2.9% idi). Bundan əlavə, daha cüzi həcmdə çaylar Keniya, Vyetnam, Türkiyə, İran və Gürcüstan kimi ölkələrdən də gətirilir. İdxal coğrafiyasının geniş olması Azərbaycan istehlakçılarının müxtəlif növ və markalı çaylara əlçatanlığını təmin edir.

Saxta Çay Problemi və İdxal Olunan Çayın Keyfiyyəti

Azərbaycan çay bazarında zaman-zaman saxta çay mövzusu gündəmə gəlir. Bura həm keyfiyyətsiz və standartdan aşağı çayların saxta etiketlərlə satılması, həm də bəzən çayın tərkibinin qəsdən dəyişdirilməsi (məsələn, boyaq maddələri əlavə edilməsi) halları daxildir. Ümumilikdə, aparılan rəsmi yoxlamalar ciddi sistemli saxtalaşdırma probleminin kütləvi olmadığını göstərsə də, istehlakçı şikayətləri və mətbuatda çıxan xəbərlər müəyyən narahatlıqlar doğurur.

Sosial Şəbəkələr və Mətbuatda Saxta Çay Halları

Son illərdə sosial mediada və xəbər portallarında bir neçə diqqətçəkən hadisə yayılıb. Məsələn, bəzi məşhur yerli markalı bağlamadan qurbağa çıxması haqda fotolar sosial şəbəkələrdə geniş müzakirə olundu. Bu iddia cəmiyyətdə şok effekti yaratdı və məsələ Azərbaycan Qida Təhlükəsizliyi Agentliyinə (AQTA) bildirildi. Araşdırmalardan sonra məlum oldu ki, dələduzlar məşhur markanın adından istifadə edib saxta çay hazırlayırmışlar. Lakin bu saxta məhsulun marketlərə necə yol tapması müəmma olaraq qaldı. Bu olay saxta qablaşdırılmış çay probleminin real olduğunu göstərdi və istehlakçıları markalı məhsulları alarkən ehtiyatlı olmağa sövq etdi.

Bundan əlavə, sosial şəbəkələrdə bəzən populyar çay markalarının saxta variantları barədə xəbərdarlıqlar edilir. İstifadəçilər bildirirlər ki, böyük həcmdə ucuz, keyfiyyətsiz çaylar ölkəyə gətirilərək məşhur markaların qutularında qablaşdırılır və hətta üzərinə saxta hologramlar vurulur ki, istehlakçı bunları orijinaldan ayıra bilməsin. Belə iddialar xüsusən arıqlama çayları və bitki çayları seqmentində də eşidilir. Bu kimi paylaşımlar geniş yayıldığından, rəsmi qurumlar da ictimaiyyəti diqqətli olmağa çağırır.

Yerlı mediada çayın keyfiyyəti ilə bağlı digər bir problem “boyalı çay” fenomenidir. Bəzi hallarda rəngi tünd olsun deyə qara çayın kimyəvi boyalarla işlənməsi barədə məlumatlar dolaşır. Mütəxəssislər xəbərdarlıq edirlər ki, boyalı (yəni süni rəngləndirilmiş) çayı müəyyən etmək üçün onu suda dəmləyib çökməsinə diqqət yetirmək lazımdır – əgər dibində çökmə və bulanıqlıq yaranırsa, bu çayın saxtalaşdırılmış ola biləcəyinə işarədir. Belə çaylar potensial olaraq sağlamlığa ziyandır. Yerli bazarda sertifikatlı brend məhsullarda bu cür hal aşkarlanmasa da, ölçü ilə satılan və ya qeyri-məlum markalı ucuz çaylarda boyalı çay riski istisna edilmir.

Xarici Ölkələrdə Aşkar Edilən Saxta Çay Faktları

Azərbaycanda ciddi saxta çay qalmaqalları az olsa da, dünya praktikası bu məsələnin nə dərəcədə aktual olduğunu göstərir. Məsələn, qonşu Türkiyədə 2024-cü ilin sonunda Kənd Təsərrüfatı və Orman Nazirliyi qida sahəsində həyata keçirdiyi yoxlamalar nəticəsində 7 çay markasını ifşa edib və onların məhsullarında təbii olmayan qida boyası aşkarlandığını elan edib.

Sosial mediada ortaya çıxan bəzi olaylar Azərbaycanda saxta çayın istisna olunmadığını göstərir.