O köç Murovdan bir də keçəcək...

Kəlbəcərsizliyin 26-cı ilinə elegiya

Bağışlama məni...

Qıymasan da, ürəyini daşa döndər...

Bağışlama...

Səndən yaranıb, sən olası bir ovuc torpağı götürüb səndən uzaqlaşmışam...

Sən mənə, mən sənə çevrilə bilmirəm...

Son vaxtlar yuxularıma girmirsən...

Adını dilimə gətirə bilmirəm...

Haqqım yoxdur...

İndi sənin kainatda tayı, bərabəri, bənzəri olmayan füsunkarlığını yadlar çapır, talayır...

Mən daha sənin hər cığırına, dolanbacına, aşırımına, gədiyinə qədəm basa bilmirəm...

Yəqin, cığırları qanqal basıb, dolanbaclarında yad izlər görünür...

Daha göz-gözü görməyən dumanında, çiskinində azmıram...

Əl uzatsam qoparacağım buludların kişnədiyi, çaxnaşan şimşəklərin zirvələrin bağrını qılınc kimi doğrayıb itdiyi...

Bax o yerlə göyün qovuşduğu yer var ha, daha mən orda yoxam...

Yoxluğam...

Lap çoxdandır itirdiyim özümü axtarıram...

***

İlahi, möcüzəndənmi var etmişdin bu diyarı...

Nağılmıdır, əfsanəmi, sehrmi, tilsimmi...

Bəlkə nə mən olmuşdum, nə də həmin ecazkar diyar...

Olardı dörd, ya beş yaşım, valideynlərimlə bərabər boyum bərabəri qalxmış otların arası ilə hoppana-hoppana, dəcəllik edə-edə yaylağa çıxırdım. Bu, həyatımdakı ən gözəl anlar idi...

Yaylağa çıxmağa "dağa köçmək” deyirdik. Amma bu köç 1993-cü ilin aprel ayında Murovdan üzü Gəncəyə doğru yol alanda nifrət etmişdim həmin "köç” sözünə...

Amma bütün bunlar sonra olmuşdu və mən hələ Kəlbəcər adlı sehrli bir diyarın qoynunda xoşbəxtlərin xoşbəxti idim.

Adətən məktəblər bağlanıb yay tətili başlayanda Kəlbəcər eli mal-qarasını, qoyun-quzusunu da yığıb üz tutardı dağlara...

Biz də kəndimizin yaxınlığındakı Qoçdaş yaylağına çıxardıq. Kişilər alaçıq qurma hazırlıqları ilə məşğul olar, qadınlarsa həyətdə qaladıqları ocağın üzərində xörək asardılar. Ocaqdan qalxan tüstü nazilə-nazilə uzanıb qoşulardı göydəki buludlara...

Biz balacalar da həmin mənzərəni izləyə-izləyə bulud xəyallar qurardıq...

***

Minlərlə çiçəyin toxuduğu çəmənliklərdə sevinclə atılıb-düşər, çələng hörərdik...

Balaca qıvrım quzuları qatıb qabağımıza otarar, ta anamız bizi səsləyənə qədər alaçıqlara dönməzdik. Çadırların divarını, döşəməsini qız-gəlinlərin, nənələrin toxuduğu al-əlvan xalçalar bəzəyərdi. Onlardakı hər naxış, hər çeşni sanki nağıllarla, əfsanələrlə bu dünya arasındakı körpü idi...

Yaylaqla bağlı heç zaman yadımdan çıxmayan xatirə isə məni həm qorxudub, həm də heyrətə salan göy gurultusu idi...

Bir də görürdün qəfil şimşək çaxdı, buludlar toqquşdu, göy dəhşətlə nərildədi və iri yağış damlaları çadırı amansızcasına döyəcləməyə başladı. Hər zaman mənə elə gəlirdi ki, elə bil kimsə çadırımızın üzərinə çıxıb onu nağara kimi tappıldadır...

Bir dəfə isə avqust ayının ortalarında günorta yumurta boyda dolu yağmağa başladı. O qədər şiddətlə yağırdı ki, çadırı dəlmə-deşik etmişdi.

***

Balacaların hər birinin adına öz qoyunu, inəyi var idi. Mənim də "merinos” cinsinə aid bir qoyunum var idi. Belinin bir hissəsi və gözlərinin ətrafı qara idi, elə bil sürmə çəkilmişdi, digər yerləri isə ağappaq.

Anam deyirdi ki, doğulan bütün quzuların ən gözəli həmin qoyunun quzusu, yəni mənim quzumdur, Qaragöz...

Bu sözlər məni o qədər fərəhləndirirdi ki, gedib-gəlib balaca quzumun gözlərindən öpürdüm...

Hər axşamçağı buzovumuzu axtarmağa gedirdim. O, ipə-sapa yatmayan bir buzov idi, heç zaman özü qayıdıb gəlmirdi qapıya. Göz-gözü görməyən dumanı yara-yara gedib onu tapıb, quyruğundan tutub gətirirdim. Demək olar ki, bu, hər gün təkrar olunurdu və yaxşı ki, belə olurmuş, yaddaşıma qazınırmış...

Baldırğan yarpağından süzülən bulaqların altına birbaşa əlimizi tuta bilmirdik, soyuğu qılınc kimi kəsərdi balaca barmaqlarımızı...

***

Rusiyada yaşayan Nüsrət əmim yaylağa qonaq gələndə isə bizim üçün başqa bir toy-bayram olardı.

Əmimin gəldiyini eşidən qohum-qonşu da yığılırdı başına. Ordan-burdan söhbət edirdilər gecə yarıya qədər, daha sonra saz gəlirdi ortaya. Telli sazın yanıqlı sədaları altında əmim yazdığı Kəlbəcər həsrətli şeirlərindən deyirdi. Bu zaman onun gözləri dolurdu və bu məni çox heyrətləndirirdi. İlk dəfə o zaman vətən həsrəti ilə tanış olmuşdum və illər sonra özüm də bu hisləri yaşamışdım, amma tamamilə başqa cür, daha dözülməz...

Sonralar onun bu nisgili yurd qubarına çevriləcəkdi:

Qaçqın sözün tarixlərdən pozaram,

Məzarımı öz əlimlə qazaram.

Başdaşıma vətən sözün yazaram,

Əgər ölsəm doğulduğum yerdə mən...

***

Nənəm dovğa, göy kətəsi, qatlama bişirirdi...

Təbii ki, yarpız, cincilim, qırxbuğum yığmaq biz balacaların üzərinə düşürdü. Hərəmiz bir yekə heybə göy-göyərti yığıb gətirirdik, bu zaman qarşımıza ağpapaqlı göbələklər çıxanda isə başqa aləm olurdu.

Onları da tərs çevirib düzürdük peçin üstünə, içinə də azacıq duz səpirdik ki suyu çıxsın, içək. Göbələklər cızhacızla bişirdi, ətrafa elə gözəl ətir yayılırdı ki...

Nehrə çalxayırdılar: buz kimi ayran, sarı kərə yağı, isti xamıralı ilə yeyəndə elə bilirdin ki, bu dünyanın dadı, tamı, ləzzəti elə bu üç təamda birləşib...

***

Hələ dan üzü ağarmamış çoban tütəyinin dağ-daş inlədən səsi aləmə yayılardı...

Tez ayağa qalxıb alaçıqdan bayıra qaçardım. Axı babam söz vermişdi ki, məni biçənəyə aparacaq. Babam zabitəli, boylu-buxunlu, şax qamətli bir kişi idi. Yaşı 90-a yaxın olsa da, hər zaman at belində gəzərdi.

Amma məcburi köçkünlük həyatının elə ilk ayındaca qəddi bükülmüş, gözlərinin nuru sönmüşdü və çox keçmədən də bu dünyayla vidalaşmışdı dağ kimi babam...

Əvvəldən biçilib yerə sərilmiş ot laylarının arası ilə irəlilədikcə yanı balalı kəkliklər ürküşüb pırıltıyla havaya qalxırdı.

Babamın dəryazla biçdiyi təzə yaşıl otların ətri gül-çiçəyin bihuşedici qoxusuna qarışırdı. Mən isə otların arasında ordan-burdan boylanan çiyələkləri ətəyimə yığırdım. Günorta babam başını qaldırıb günəşə baxardı və deyərdi ki, hə, bala, nahar vaxtıdır. Yaxınlıqdakı bulağın başında oturur, nənəmin səliqə ilə bükdüyü yemək bağlamasını açırdıq. Təzə yuxa, yenicə hazırlanmış yumşaq pendir, beçə soyutması, yanında da bolluca göy soğan...

Daha sonra isə balaca ot tayasının kölgəsində gün əyilənə qədər şirin-şirin yuxumuzu alardıq...

***

Axşamçağı biz alaçığa dönəndə çobanlar mal-qaranı örüşdən qaytarırdı. Analarının gəlişini uzaqdan hiss edən arxacdakı quzuların, buzovların mələşməsi bir-birinə qarışırdı.

Tez qaçırdım nənəmin yanına... İnəkləri, qoyunları sağdıqca qıjıltı ilə vedrədə köpüklənən ağ südə baxırdım...

Nənəmlə bərabər əvəlik, kəklikotu, qantəpər, gülxətmi yığardıq. Sonra da yollanardıq meşəyə, itburnu, zirinc, əzgil, çölarmudu dərməyə. İtburnudan, zirincdən turşu, çölarmudundan qax hazırlanırdı. Əzgili isə samanın arasına yığırdıq ki, qışa qədər yetişsin və yumşalsın.

Payız yaxınlaşanda məktəbə gedəcək olanlar kəndə qayıdar, qalanlar isə dağların zirvəsindən nisbətən aşağıya, binələrə köçərək payızı da orada keçirərdilər. Yağ, pendir hazırlayar, motal tutardılar...

Bəlkə də uşaq hafizəmə ilişib qalan bu yaylaq həyatı ilə bağlı kiçik epizodlar kimlər üçünsə adi görünə bilər, amma həmin o xatirələr yoxdursa, demək, mən də yoxam...

***

Bütün bunlar 1992-ci ilə qədər olmuşdu...

Həmin ildən sonra bir daha dağlara qalxa, onlarla salamatlaşa bilmədik...

Daha bilmirdik ki, bəlkə bu yerlərə bir də gəlmədik...

Amma sən - Kəlbəcərim bütün bunların hamısını hiss etmişdin...

İndi illər keçəndən sonra başa düşürəm ki, o məşum aprel günündə öz doğma övladlarının səni tərk etmə, səndən uzaq qaçma təlaşlarının qarşısını almaq istəyirdin... Murov, necə dilə gəlmişdin, necə qəzəblənmişdin...

Bir tufan qoparmışdın ki, yer-göy lərzəyə gəlirdi...

Bu can səndən daha şirinmiydi ki, o zaman sənə qulaq vermədik, səni başa düşmədik?!

Elə o zaman orda, o köç karvanı ilə birlikdə sənin tarının altında qalmaq, sənin bağrında əbədi qalmaq imkanı var idi.

Biz qaçqınlığı seçdik...

Amma bu, nəfəs almaqdır, yaşamaq deyil!

Ürəyimizdəki o göynərti heç getmir!

Heç nə bizi ürəkdən sevindirmir!

Nə isə çatmır, yarımçıqdır...

Bax o sənsən, bütövümüz...

***

"Kəlbəcərliyəm” sözünü eşidən hələ elə bir insana rast gəlməmişəm ki, sənə olan heyranlığını, itkinin təəssüfünü büruzə verməmiş olsun...

Amma sənə olan məhəbbət yalnız füsunkar təbiətin olduğuna görə deyil ki...

Sən cadarlanmış torpaq, çopur qara daş parçası da olsaydın, fərq etməzdi, elə mənim üçün dünyanın dilbər guşəsi sayılacaqdın...

İnsanı digər canlılardan fərqləndirən başlıca dəyər xatirələridir.

Çox zaman düşünürəm ki, yaddaşım itib, son 26 ildə baş verən heç bir hadisəni nəsə yadıma sala, xatırlaya bilmirəm...

Amma o da var ki, Kəlbəcərdə olduğum o kiçik zaman dilimində baş verən hadisələri xırda detallarına, ətrinə, dadına qədər xatırlayıram...

Demək, bu 26 ildə yaşamamış, sadəcə bioloji bir fərd kimi varlığımı, varlığımızı sürdürmüşük...

***

Hara gedirəmsə, kimə baxıramsa, qulaqlarımda bir səs əks-səda verir, gözlərdən ürəyimə saplanan bir sual oxunur: Kəlbəcərsiz necə dözürsünüz?

Dözə bilmirik ki, bağrımız partlayır...

Ürəyimiz parçalanır, qəlbimiz çilik-çilik olur...

Getməyə yerimiz yoxdur, sərgərdan qalmışıq...

Ölüb yarandığımız torpağa qarışa bilmirik, ruhumuz didərgin düşüb...

Bu köç yolunu azıb...

Qayıt, qayıt, ay elim, obam, ay köç karvanım, üzü Murova, Qoçdaşa, Kəlbəcərə sarı...

***

Bağışlama məni...

Sənsiz bu dünyada bir heç olduğumu anlayanda gec olduğu üçün...

Məmməd Aslan harayı çəkim ki, ay ellər, "Gözümə Kəlbəcər torpağı tökün...”

Məzarım başında "Dilqəmi” çalın...

Deyə bilmirəm...

Bağışla...

Bağışla məni, Kəlbəcər...

Bağışla, uşaq olmuşam...

P.S. Kəlbəcərin bu fotoları əməkdaşımız, əməkdar mədəniyyət işçisi Ağaəli Məmmədov tərəfindən 35 il əvvəl çəkilib. 1984-cü ildə fotoyaddaşa köçürülən şəkillər Kəlbəcərin o bəxtəvər, o xoşbəxt günlərini xatırladan qiymətli mənbələrdəndir...

Dağlar qaldı Kəlbəcərdə...

Zirvəsi var, qarı da var,

Dağlar bizim dağlar deyil.

Yurd düşənin barı da var,

Dağlar bizim dağlar deyil.

Bu dağların dili başqa,

Çəmən, çiçək, gülü başqa,

Bu dağların eli başqa,

Dağlar bizim dağlar deyil.

Biz yolçuyuq, ömür yoldu,

Cavanlığım orda qaldı.

Gec anladım, gözüm doldu,

Dağlar bizim dağlar deyil.

Ömür ötür pərdə-pərdə,

Həsrət məni saldı dərdə.

Dağlar qaldı Kəlbəcərdə...

Dağlar bizim dağlar deyil.

"Azərbaycan”