Evdə erkən doğulan körpələrə necə baxılmalıdır? - MÜSAHİBƏ

Səhiyyə Nazirliyinin mütəxəssis-eksperti, neanotoloq Rüstəm Hüseynov vaxtından əvvəl doğulan körpələrlə bağlı danışıb.

Lent.az onunla müsahibəni təqdim edir:

- Noyabrın 17-si Beynəlxalq Vaxtından Əvvəl Doğulan Uşaqlar Günüdür. Rüstəm həkim, Beynəlxalq günün yaranma tarixini bilmək istərdik...

- Beynəlxalq gün 2009-cu ildə Yeni Doğulmuş Uşaqlara Nəzarət üzrə Avropa Fondunun təşəbbüsü ilə təsis edilib. Noyabrın 17-nin seçilməsi heç də təsadüfi deyil. Məsələ burasındadır ki, həmin gün yeni doğulmuş uşaqlara beynəlxalq qayğı fondunun banilərindən biri üçün xüsusi məna və əhəmiyyət daşıyır. 2006-cı ilin dekabrında vaxtından əvvəl doğulmuş üçəm körpələrin ölümündən sonra 2008-ci il noyabrın 17-də həmin ailədə sağlam qız doğulub.

Təəssüf ki, vaxtından əvvəl doğuşlar tibbdə əsas problemlərdən biri olaraq qalır. Dünyada hər il 15 milyona yaxın uşaq vaxtından əvvəl doğulur və hər il bir milyon vaxtından əvvəl doğulan uşaq tələf olur. Beş yaşadək uşaqlar arasında ölümün əsas səbəblərindən biri hesab olunur. Vaxtından əvvəl doğumlar müxtəlif ölkələrdə ümumi doğuşların 5-18%-ni təşkil edir. Maraqlı fakt odur ki, həm inkişaf etmiş, həm də inkişaf etməkdə olan ölkələrdə bu göstərici artmaqda davam edir. Vaxtından əvvəl doğulmuşların qulluq və müalicəsində əhəmiyyətli dərəcədə proqress əldə olunsa da, təəssüf ki, vaxtından əvvəl doğumların sayında azalma müşahidə olunmur.

- Erkən doğulmaların səbəbi nədir?

Vaxtından əvvəl doğulmanın əsas səbəblərindən – çoxdöllü hamiləlik, uşaqlığın və uşaqlıq boynunun anatomik problemləri, anada olan infeksiyalar, arterial hipertenziya və preeklampsiya, şəkərli diabet, genetik faktorları qeyd etmək lazımdır. Hazırda bir çox səbəblər müvəffəqiyyətlə korreksiya olunur və bu da vaxtından əvvəl doğuşla bağlı riskləri azaldır.

- Vaxtından əvvəl doğulan körpələrdə müşahidə edilən əsas xüsusiyyətlər hansılardır?

- Vaxtından əvvəl doğulan körpələrdə yuxu dövrü daha uzun olur. Əzələ tonusunun aşağı olması və anadangəlmə fizioloji reflekslərin zəif alınması müşahidə olunur. Dəri nazik, quru, qırışmış, bolca tüklə örtülür. Vaxtından əvvəl doğulan körpələrdə dərialtı piy təbəqəsi kifayət qədər inkişaf etmir, onlar termoləbildirlər, yəni daha çox hiper və hipotermiyadan əziyyət çəkirlər.

Kəllə sümükləri elastikdir, təkcə böyük deyil, həm də kiçik əmgək (fontanel) açıqdır. Qulaq seyvanları yumşaqdır-qığırdaq hələ tam formalaşmır, dırnaqlar barmaqların falanqlarının kənarına çatmır, göbək ciyəsi (kordonu) mərkəzdə deyil, bədənin ortasından aşağıda yerləşir. Göbək qalığı daha gec düşür, göbək yarası isə daha yavaş sağalır. Cinsiyyət orqanlarının tam inkişaf etməməsi əsas göstəricilərdən biridir. Fizioloji çəki itkisi də vaxtından əvvəl doğulmuş körpələrdə öz xüsusiyyətlərinə malikdir. Yalnız həyatın 2-3-cü həftəsində bərpa olunur və kütlənin bərpası vaxtı birbaşa uşağın yetkinliyindən asılıdır. Yəni, yalnız onun doğum tarixindən deyil, həm də körpənin ətraf mühit şəraitinə uyğunlaşma dərəcəsindən.

- Vaxtından əvvəl doğulan uşaqların retinopatiyasının inkişafında hansı faktorlar əsas rol oynayır?

- Prematürenin retinopatiyası (ROP) vaxtından əvvəl doğulmuş körpələrdə yarana bilən göz anomaliyasıdır. Bu, gözün arxasındakı torlu qişa adlanan toxumaya təsir edən problemdir. Torlu qişa işığı hiss edir və beynə siqnal göndərir ki, görə bilərsiniz. Normalda retinanın (torlu qişa) qan damarları hamiləliyin dördüncü ayında inkişaf etməyə başlayır və tam doğuş vaxtında, yəni hamiləliyin 9 ayı ətrafında inkişafını bitirir. Vaxtından əvvəl doğulanlarda bəzi hallarda tor qişasında arzuolunmaz qan damarları böyüyür. Anormal qan damarları yanlış istiqamətdə böyüyə bilər. Bu da tor qişanın qopmasına səbəb ola bilər.

Körpələr hamiləliyin 30-cu həftəsindən əvvəl doğulsalar və ya doğum zamanı çəkisi təxminən 1500 qramdan az olarsa, ROP riski daha da yüksək olur. Müxtəlif risk faktorları ROP-un inkişafına kömək edir. Onlardan çox aşağı və ekstrimal az doğum çəkisi, tənəffüs problemləri (tənəffüs problemlərini müalicə etmək üçün çox yüksək oksigen terapiyası alırlarsa), həmçinin hipoksiya, müxtəlif növ infeksiyalar, ürək qüsurları, anemiya, E vitaminin aşağı səviyyəsi- qeyd etmək olar.

Körpə böyüdükcə ROP bəzi hallarda öz-özünə keçə bilər. Ancaq körpə bu müddətdə mütəmadi olaraq mütləq oftalmoloq nəzarətində olmalıdır. Bəzən korluğun qarşısını almaq üçün təcili müalicə və müdaxilə tələb olunur. Əgər vaxtında müalicə olunmazsa, uşaqda ciddi geriyədönməz fəsadlar baş verə bilər, hətta görmə qabiliyyətini tam itirə bilər.

- Vaxtından əvvəl doğulan uşaqlarda ən çox rast gəlinən hal nədir?

- Vaxtından əvvəl doğulmuş körpələrdə fəsadların əksəriyyəti orqan və sistemlərin yetkinsizliyi ilə əlaqədardır. Ağırlaşmaların yaranma riski vaxtından əvvəl doğulmanın dərəcəsi və həmçinin vaxtından əvvəl doğulmanın səbəbi - infeksiyalar, şəkərli diabet, arterial hipertenziya, preklampsiya və s. ilə birbaşa bağlıdır.

Vaxtından əvvəl doğulanlar arasında əsas problemlərdən biri tənəffüs sistemi ilə bağlıdır. Bu körpələrdə ağciyərlərin yetkinsiz olması - surfaktantın çatmazlığı, eyni zamanda beyində tənəffüsü tənzimləyən sinir mərkəzlərinin tam formalaşmaması səbəbindən yaranan hallardır. Yetkinsizlik dərin olduqca tənəffüsün ləngiməsi, hətta tənəffüs dayanması halları da (apnoe) qeyd oluna bilər. İmmun sistemi tam formalaşmadığı üçün infeksiyalaşma riski yüksəkdir. Bununla bağlı septiki hallar ölüm səbəbləri arasında əsas yerlərdən birini tutur.

Sinir sisteminin yetkinsizliyi, anatomik quruluşu və qan dövranının xüsusiyyətləri vaxtından əvvəl doğulmuş körpələrdə beyinə qansızmalara meyillilik yaradır, işemik proseslərə səbəb olur. Bu da sonradan ağır formalarda uşaq serebral iflicinə gətirə bilər. Bundan əlavə, ürək-damar hemodinamikanın xüsusiyyətlərini, mədə-bağırsaq sisteminin, qaraciyərin, sidik ifrazat sistemi orqanlarının yetkinsizliyi ilə bağlı problemləri də qeyd etmək lazımdır. Gələcək fəsadlardan görmə və eşitmə ilə bağlı pozulmaların ola biləcəyi nəzərə alınmalıdır.

- Ev şəraitində vaxtından əvvəl doğulan körpələrə necə qulluq edilməlidir?

- Vaxtından əvvəl doğulan uşaqlar stasionardan evə yazılarkən artıq digər uşaqlar kimi adi qulluq və qayğı tələb edirlər. Lakin onların bəzi özəlliklərini qeyd etmək lazımdır. Bu körpələr termoləbildilər, ətraf mühitin temperaturasına, körpənin geyiminə diqqət etmək lazımdır. Onların gün ərzində qidalanma sayı daha çox ola bilər. Qusma, qaytarma halları tez-tez müşahidə olunur, çəki artımına ciddi nəzarət tələb olunur. Yumşaq materialları, yun ədyalları, balışları, oyuncaqları uşağın çarpayısından götürmək tövsiyə olunur. Belə ki, bu əşyalar yenidoğulanın “qəfləti ölüm sindromu” riskini artırır. Körpə arxası (beli) üstə yatmalıdır, üzü üstə yatırmaq təhlükəlidir.
Valideynlər hər hansı bir narahatlıq, hərarətin qeyri stabil olması, qidalanma və ifraztda pozulmalar müşahidə edərsə, dərhal həkimə müraciət etməlidirlər.
Bundan başqa, vaxtından əvvəl doğulanlar həkim-mütəxəssislərin (nevroloq, oftalmoloq, audioloq, psixoloq, endakrinoloq və ortoped) daimi nəzarəti altında olmalıdırlar.