“26 fevral səhəri həyatımdakı ən qorxulu yuxu idi” – FACİƏNİ QEYDƏ ALAN RİÇARDAS

Litvadan olan hərbi jurnalist Riçardas Lapaytis 30 il əvvəl Azərbaycan xalqının tarixinin ən faciəli səhifələrindən birinin şahidi olub.

Lent.az xəbər verir ki, Xocalıda ermənilərin törətdiyi vəhşiliklər barədə vesti.az-a danışıb.

Qarabağda baş verənləri öz gözləri ilə görmək istəyən Riçardas 1992-ci il fevralın 25-də Ağdama gəlir. Özünün dediyi kimi, səhərisi gün kabus dolu səhərin açılacağından xəbərsiz idi...

Riçardas həlak olan Xocalı sakinlərinin parçalanmış cəsədlərinin Ağdama şəhərinə gətirilməsini, yaralıların xəstəxanaya necə yerləşdirilməsini müşahidə edən ilk əcnəbi repartyor idi. Hər şeyi gündəliyə yazır, sağ qalanlardan müsahibə alırdı.

Uzun illər sonra onun lent yazıları əsasında beynəlxalq kinorejissorlar qrupu ermənilərin azərbaycanlılara qarşı vəhşiliklərini Qərb ictimaiyyətinə çatdıraraq Xocalı soyqırımından bəhs edən yeganə xarici film - “Sonsuz dəhliz” sənədli filmini çəkəcəkdilər.

Ermənilərin Xocalıda insanlığa sığmayan əməllərini Riçardasın öz dilindən eşidək:

“Uzun illər keçməsinə baxmayaraq, bu mövzu mənim üçün hələ də çox çətindir. Xocalı faciəsi ilə bağlı məlumatı olan hər kəs üçün çətindir, daha çox bu kabusdan sağ çıxanlar, onun şahidi olanlar, eləcə də bu hadisəni işıqlandıranlar üçün…

“Sonsuz dəhliz” filmindən danışan əcnəbi jurnalist deyib ki, film üzərində 10-dan çox ölkənin nümayəndələri - beynəlxalq qrup çalışıb. Baş rejissor litvalı Aleksandras Brokasdır. Film mənim gündəliklərim əsasında çəkildi, mən baş qəhrəman oldum. Xarici tamaşaçılar üçün Xocalı haqqında belə bir film yox idi. Film daha çox Avropa tamaşaçısına yönəlmişdi. Çətinlik onda idi ki, heç də bütün insanlar, hətta ekipajın özündən belə, başlanğıcda bu layihənin əhəmiyyətini başa düşmədilər. Bəli, siyasətçilər, müxtəlif qurumlar bu barədə danışıblar. Amma siyasətçilər danışanda heç də hamı onlara inanmır. Onların bu filmdə təkcə azərbaycanlı deyil, həm də erməni tərəfdən danışması vacib idi. Bu asan deyildi. Gələcəkdə kiminsə analoji film çəkə biləcəyini düşünmürəm”.

Filmdən sonra bütün çəkiliş qrupuna psixoloqlar lazım olub. Filmin baş rejissor deyib ki, bu qəddarlıq, qətllər, kəsilmiş, parçalanmış meyitlər sanki həmin gecəni ona yaşadıb. Hətta rejissor belə bir ifadə də işlədib: “Bu filmdən sonra hətta morqda da işləyə bilərəm”.

Bundan əvvəl Riçardas Ermənistanda turist kimi olub. İrəvanı görmək istəyirmiş:

“O zaman Ermənistan bizə daha yaxın idi. Bir çox litvalılar hələ də inanırdılar ki, Ermənistan onlara inanc baxımından daha yaxındır və s. Ona görə də qorxmadan Ermənistana getdim. Azərbaycana Qarabağdan keçmək fikrim var idi. İki xalqı müqayisə etmək istəyirdim. Ermənilər mənə dedilər ki, mən Stepanakertə gedə bilərəm - Xankəndi şəhərini belə adlandırırdılar. Amma eyni zamanda dedilər ki, daha uzağa getsəm, azərbaycanlılar məni öldürəcəklər. Necə ki, siz katoliksiniz və onlar xristianları öldürən vəhşilərdi. Ermənilər bildiriblər ki, azərbaycanlıların toyda adəti var - xristianı öldürüb başını nimçəyə hədiyyə etmək. Müxtəlif dəhşətli şeylər danışılırdı. Təsəvvür edin, mənim vəziyyətimi - bu rayonu tanımayan 23 yaşlı bir gənc”.

O, Azərbaycanda 1992-ci ildə olub. Fevralın 20-də Bakıya Moskvadan qatarla gəlib. Fevralın 25-də dəmiryolu vağzalına gedib Ağdama bilet alıb:

“Fevralın 25-i axşam idi. Artıq qaranlıqdır. Bu gecə çox soyuq idi. Şəhərlə tanış deyildim. Təsadüfi olaraq mərkəzə doğru getməyə başladım. Şəhər böyük idi. Təsadüfən bir otel tapdım, bir otaq istədim. Orada məni qarşılayan adam dedi ki, yuxarı mərtəbələr raketlə vurulub. Üstəlik su və işıq yox idi. O, mənə zalda düz yerdə yatmağı təklif etdi, seçimim yox idi. Beləliklə, döşəmədə yuxuya getdim.

Bilirsiniz, Ağdamda ilk dəqiqələrdən anladım ki, bu şəhər müharibənin girovudur. Onu bombaladılar, atəşə tutdular, insanlar həmin an işığı yandırmırdılar ki, hədəfə çevrilməsinlər”.

Riçardas Lapaytis bildirib ki, 1992-ci il fevralın 26-nın səhəri həyatımdakı ən qorxulu yuxu idi:

“Adamların otelə qaçmağa başlamasından oyandım, qışqırırdılar. Çox səs-küylü idi. Vəziyyəti çox ağır olan şəxslər otelə gətirilib. Sonra öyrəndim ki, bunlar soyqırımdan xilas ola bilən insanlardır. Xocalıdan ölən və yaralı, taqətdən düşmüş insanların cəsədləri şəhərə gətirildi.

Orada daha bir neçə əsgərin küçədə dayanıb ağladığını gördüm. İlk dəfə əsgərlərin ağladığını gördüm...

Bu otaqların birindən su axırdı, qırmızı idi. Mən hələ də nə baş verdiyini tam başa düşmədim.

Məni içəri aparanda gördüm ki, on nəfərə yaxın adam səssiz-səmirsiz dayanıb. Onlar canlı ölü kimi görünürdülər. İnsanlar kabus kimi dayandılar, ölüm sükutu hökm sürdü.

Birdən stolun üstündə bir şey gördüm. Yaxınlaşana qədər bunun fərqində deyildim. Məlum oldu ki, bu, ölü qadındır. Paltarı kəsilmiş, bütün bədəni qan içində idi, üzündə bir neçə güllə yarası vardı. Demək olar ki, onun üzü yox idi.

Digər masada başqa bir cəsəd uzadılmışdı. Bu kişi idi, bədəninin bir neçə yeri yanıb. Başın yuxarı hissəsi yox idi...”.

Sonra Riçardası başqa otağa aparıblar. Deyir ki, orada təxminən 5-6 yaşlı qız meyitləri var idi:

“Birində kəllənin arxası kəsilmişdi. Boyun və çiyinlər də kəsilmişdi. Cəsədlərdə həm güllə yaraları, həm də bıçaq xəsarətləri var idi. Çanaq nahiyəsi yanmışdı.

İkinci stolda uzadılmış bir qızın böyrəkləri bədənindən çölə çıxmışdı... Güllə yaraları da var idi.

Bir şey daha diqqətimi çəkdim. Bütün ölülərin gözləri açıq idi. Yəni son gördükləri cəlladları olub. Bu dəhşət sözlə ifadə edilə bilməz...”.