Rusiyadan Azərbaycana qarşı növbəti Gülüstan təxribatı

Rusiya Xalqlar Dostluğu Universiteti azərbaycanlı alimin mühazirə oxumasına, iki ölkə alimlərinin dəyirmi masa keçirməsinə mane olub

Sabah Gülüstan müqaviləsinin imzalanmasının 200 ili tamam olur. 1804-1813-cü illər Rusiya-İran müharibələrinin yekunu olaraq 1813-cü il oktyabrın 12-də Qarabağın Gülüstan kəndində Rusiya və İran dövlətləri arasında bağlanmış bu müqaviləyə əsasən, Azərbaycan torpaqlarının bir hissəsi - Bakı, Qarabağ, Gəncə, Şirvan, Şəki, Quba, Dərbənd xanlıqları və Talış xanlığının bir hissəsi Rusiya imperiyasına daxil edilib. Bu hadisənin Rusiya və Azərbaycan tarixində mühüm əhəmiyyətini nəzərə alaraq Moskvadakı Azərbaycan diasporunun təşəbbüsü ilə oktyabrın 11-də Rusiya Xalqlar Dostluğu Universitetində (RXDU) AMEA Şərqşünaslıq İnstitutunun aparıcı elmi işçisi, tarix elmləri doktoru, professor Solmaz Rüstəmova-Tohidinin “1813-cü il Gülüstan müqaviləsi – Azərbaycan xalqının və Azərbaycan dövlətçiliyinin taleyində dönüş hadisəsi kimi. 200 ildən sonrakı baxış” mövzusunda açıq mühazirə oxuması barədə universitet rəhbərliyi ilə razılıq əldə edilib.

Solmaz Rüstəmova-Tohidinin Lent.az-a verdiyi məlumata görə, mühazirədən sonra Rusiyanın və Moskvada yaşayan azərbaycanlı alimlərin iştirakı ilə həmin mövzuda dəyirmi masanın keçirilməsi də nəzərdə tutulub. Lakin tədbirin vaxtına 6 gün qalmış tədbirin azərbaycanlı təşkilatçıları RXDU-dan rəsmi məktub alıblar. Məktubda universitetdə tədris prosesində yeni qaydaların tətbiqi ilə əlaqədar boş auditoriyanın olmaması (tədbir RXDU sosial və humanitar elmlər fakültəsinin akt salonunda keçirilməli idi) səbəb gətirilərək nəzərdə tutulan mühazirənin baş tuta bilməyəcəyi barədə üzrxahlıqla xəbər verilir. Solmaz Rüstəmova-Tohidi isə bu hadisəni məruzənin mövzusu ilə bağlı bilavasitə RXDU rəhbərliyinə olunmuş təzyiqlərin nəticəsi hesab edərək son dərəcə təəssüf doğuran bir hal kimi qiymətləndirir: “Mühazirənin keçirilməsi azərbaycanlı və rusiyalı təşkilatçılar tərəfindən sentyabr ayının əvvəllərindən başlayaraq bütün mərhələlərdə - rektorluq səviyyəsində razılaşdırılıb, “dəyirmi masa”da iştirak edəcək alimlərin adları müəyyənləşdirilib, müvafiq hazırlıq işləri görülüb. Gülüstan müqaviləsinin Rusiya və İran dövlətləri arasında imzalandığına baxmayaraq, bu müqavilə Cənubi Qafqazda yaşayan xalqların, o cümlədən Azərbaycan xalqının və həmin dövr artıq ayrı-ayrı dövlət qurumları kimi mövcud olan xanlıqların nümunəsində formalaşmaqda olan Azərbaycan dövlətçiliyinin tarixində mühüm bir hadisə olub. Məruzəmdə Gülüstan və daha sonra Türkmənçay müqavilələrinin bağlanmasına gətirib çıxaran tarixi hadisələri nəzərdən keçirtməklə, bu sənədlərin xalqımızın və dövlətçiliyimizin tarixində mənfi və müsbət cəhətləri göstərmək nəzərdə tutulmuşdu. Azərbaycan xanlıqlarının guya Rusiya tərkibinə könüllü daxil olması kimi uzun illər sovet və Azərbaycan, indi isə müasir Rusiya tarixçiliyində yer almış müddəaların heç də həqiqətə uyğun olmadığı, Gülüstan müqaviləsinin Azərbaycan xalqını ikiyə parçaladığı, milli Azərbaycan dövlətçiliyinin tarixi - qanunauyğun yaranması prosesini elə ilkin mərhələdə pozduğu kimi məqamları Rusiya auditoriyasının diqqətinə çatdırmaq, bu müqavilə ilə İran və Türkiyə ərazilərindən ermənilərin kütləvi surətdə Azərbaycan torpaqlarına köçürülməsi siyasətinin əsasının qoyulduğunu Rusiya mənbələrinə istinadən vurğulamaq məruzənin mühüm tezislərini təşkil edirdi. Eyni zamanda Rusiya imperiyası tərkibində, yeni siyasi, iqtisadi, inzibati-hüquqi qaydalar sistemində Azərbaycan xalqının inkişaf yolunun mərhələləri, qabaqcıl rus və onun vasitəsilə Avropa mədəniyyəti ilə tanışlığı, Rusiya çarizm üsul-idarəsinin xalqımıza qarşı yürütdüyü siyasətin Azərbaycan millətinin formalaşmasında rolu və son nəticədə bütün bu amillərin 1918-ci ildə demokratik əsaslar üzərində ilk milli Azərbaycan dövlətinin yaradılmasına gətirib çıxarması kimi müsbət məqamlar da məruzədə kifayət qədər yer almışdı. Məruzənin gedişində elektron görüntü vasitələri ilə xəritələr, cədvəllər, şəkillər, həmçinin İrəvan qalası haqqında 5 dəqiqəlik video-rolik nümayiş etdirmək də nəzərdə tutulmuşdu”.

Solmaz Rüstəmova-Tohidi hesab edir ki, Rusiyanın tanınmış ali məktəblərindən olan RXDU-nin tələbə və müəllim-professor heyətinin Gülüstan müqaviləsi kimi həssas bir mövzunun Azərbaycan tarixçisinin şərhində dinləmək imkanının qarşısının alınması heç də təsadüfi deyil. Onun sözlərinə görə, bu ilin əvvəllərindən başlayaraq Rusiyanın elmi-siyasi dairələrində və mediasında Gülüstan müqaviləsinin 200 illiyi ilə bağlı bir sıra yazılar dərc olunub. Bu yazılarda həmin tarixi sənədi müasir Rusiya dövlətinin geopolitik maraqları baxımından şərh etmək cəhdləri açıq nəzərə çarpır. Onların arasında özünü Beynəlxalq Yeni Dövlətlər İnstitutu (BYDİ) adlandıran bir qurumun “Gülüstan sülh müqaviləsinin müasir əhəmiyyəti. Siyasi məruzə” adlı bir yazı xüsusi diqqət doğurur. Rusiya hökumətinə təqdim edilmiş bu məruzədə dövrün bir sıra tarixi faktları açıq-aydın təhrif edilir, Rusiya imperiyası tərəfindən regionun məhz hərbi işğalının nəticəsi kimi bağlanmış Gülüstan müqaviləsi Rusiyanın Cənubi Qafqaza “sülhün təminatçısı” kimi gəlməsinin yekunu kimi qiymətləndirilir. “Siyasi məruzə”də Rusiyanın bu gün Cənubi Qafqazdakı müasir suveren respublikalar ilə yanaşı, “yeni dövlətlər” adı altında regiondakı separatçı rejimlərlə, o cümlədən “Dağlıq Qarabağ (Arsaq) Respublikası” ilə münasibətləri təhlil olunur və bu “yeni dövlətlərin” tanınmasının bilavasitə Rusiyanın dövlət maraqlarına uyğun olması fikri aşılanır: “Məruzədə “real surətdə baş tutmuş bir dövlət” kimi qələmə verilən “Dağıq Qarabağ Respublikası”nın getdikcə “regionda müstəqil oyunçu”ya çevrildiyi xüsusi qeyd olunur. Sənəddə Gülüstan müqaviləsinin bağlandığı 1813-cü il və 2013-cü il Rusiyanın Qafqaz siyasəti arasında paralel aparılır, Cənubi Qafqazda sülhün bərqərar olmasının Rusiyanın dövlət maraqlarına uyğun olduğu göstərilir, həmin sülhün “açarının” isə məhz “Dağlıq Qarabağda” olduğu vurğulanır. “Siyasi məruzənin” müəlliflərinin fikrincə, yalnız bu “yeni dövlətin ərazisinə” , yəni Dağlıq Qarabağa Rusiyanın sülh məramlı hərbi kontingentinin yeridiləcəyi, ona iqtisadi və humanitar dəstək veriləcəyi təqdirdə Rusiya Federasiyası “böyük Rusiya İmperiyasının hüquqi varisi kimi bütün Qafqazda sülhün təminatçısı kimi çıxış edə bilər”. Bu sənədin müəllifləri Aleksey Martınov, Modest Kolerov, Stanislav Tarasov, Oleq İvannikovun adları və mövqeləri azərbaycanlı oxuculara yaxşı tanışdır. Rusiya media cəmiyyətində açıq-aydın erməni lobbisi funksiyasını yerinə yetirən bu “ekspertlər”in Qafqazda nəinki “sülhün bərqərar olacağına”, əksinə mövcud gərginliyin daha da dərinləşəcəyinə səbəb ola biləcək sərsəm təkliflərinin Rusiyanın siyasi dairələri tərəfindən dərk edildiyinə və ciddi qəbul olunmadığına ümid edərək bu “Siyasi məruzə”yə əhəmiyyət verməmək olardı. Lakin bu cür “məruzələrdə” irəli sürülən fikirlərin mütəmadi olaraq Rusiya ictimaiyyətinə yeridilməsi, onların müqabilində həmin tarixi hadisələrə və onların nəticələrinə fərqli münasibət bildirən digər tərəfin, indiki halda azərbaycanlı tarixçi alimin Rusiyanın elmi ictimaiyyəti qarşısında məruzə etməsinə maneə törədilməsi bu proseslərin nəzarət altında olduğunu söyləməyə əsas verir”.