“Ölülər adası” tablosu Arnold Böklin tərəfindən 1880–1886-cı illər arasında çəkilib. Bu şah əsər öz dövrünün ən məşhur və ən sirli əsərlərindən birinə çevrilib, diktatorları və psixiatrları belə heyran edib.
Lent.az xarici mediaya istinadla bu tablo haqqında bilinənləri və niyə Freyd, Lenin və Hitlerin ondan gözlərini çəkə bilmədiyini yazır.
Ağrıdan doğan tablo
Gənc Arnold Böklin Düsseldorf İncəsənət Akademiyasında memarlıq rəsmi kurslarına davam edib. Məhz həmin dövrdə mənzərə janrı inkişaf etməyə başlayıb və bütün böyük sənət məktəblərində öyrədilib.
Mənzərə rəsmləri varlıların, kolleksiyaçıların və muzeylərin böyük marağına səbəb olub. Yəni o vaxt mənzərə çəkmək gəlirli iş idi və 17 yaşlı Böklin də məhz mənzərə rəssamı olmağa qərar verib.
%201%20%D0%B2%D0%B0%D1%80.jpg)
Məktəbdən sonra o, beş ilini Romada keçirib: sənəti öyrənib, freskaları və rəsmləri seyr edib. Romantik mənzərələrdən Böklin mifoloji süjetlərə, mürəkkəb simvolikalı allegorik tablolar çəkməyə keçib.
1853-cü ildə o yenidən İtaliyaya gedib və gənc bir italiyalı qadına vurulub. Onlar evləniblər və cütlüyün 14 övladı olub – onların səkkizi uşaq yaşında dünyasını dəyişib. Onsuz da mistik düşüncəli olan rəssama bu ağır itkilər çox təsir edib.
Böklin “Ölülər adası”nı Florensiyada, İngilis qəbiristanlığının yaxınlığında yaradıb. Orada onun itirdiyi uşaqlarından biri – qızı Mariya dəfn olunub. Bu tablonun ilk versiyasını Ginter Aleksandr sifariş etsə də, o qədər şəxsi olub ki, Böklin onu özü üçün saxlayıb.
İkinci versiyanı Mariya Berni adlı dul qadının xahişi ilə çəkib - məhz o zaman kompozisiyada ilk dəfə ağ geyimli qadın və tabut görünüb. Qadın ərini itirmişdi və tablo ona dəfn gününü xatırladıb. Rəssam onun üçün əsərin kiçik ölçülü variantını çəkib; bu tablo sonradan Metropoliten İncəsənət Muzeyinə düşüb.
İkinci versiyada qayıq yox idi. Böklin tablo ilə dəfələrlə oynayır, dəyişikliklər edib. Qayıq və ağ fiqur birlikdə görünəndən sonra tablo bu adla tanınıb.
Süjet varlıların marağını artırıb və 1883-cü ildə üçüncü versiya Frits Gurlitt qalereyası üçün çəkilib. Bu variant rəssam və qravür ustası Maks Klingerə çox təsir edib; o, tablonun ofortunu hazırlayıb və əsərin geniş kütlələr arasında yayılmasına səbəb olub.
%203%20%D0%B2%D0%B5%D1%80.jpg)
Dördüncü variantı rəssam maddi çətinlik səbəbindən çəkib – tablonu baron Henrix Tissen alın və onu Berlin bankındakı kabinetində asın. Bu tablo II Dünya Müharibəsi zamanı bombardman nəticəsində məhv olub.
Cəmi beş variant var idi – hər birinin öz taleyi olub. Böklin onları müxtəlif tonlarda çəkib: bəzən gün batımı, bəzən alatoranlıq, bəzən də küləklə əyilmiş selvi ağacları.
Altıncı və sonuncu variantı rəssamın oğlu Karlo 1901-ci ildə – Böklin vəfat etdikdən sonra tamamlayıb. Hazırda bu tablo Ermitajda saxlanılır.
Tabloda nə təsvir olunub?
Bütün versiyalarda qayalı ada və ona yaxınlaşan qayıqda tabut içindəki ölünün təsviri var. Beşinci variantda yunan–Roma mifologiyasına işarə – Styks çayı və ölülərin daşıyıcısı Xaron da əlavə olunub.
Qayalı ada İtaliyanın və ya Yunanıstanın sahillərinə bənzəyir. Bəziləri adanı real həyatda axtarsa da, faktiki olaraq belə ada mövcud deyil – oxşarlıq təsadüfidir.
_1890.jpeg)
Tablo o qədər güclü təsir bağışlayıb ki, başqa rəssamlar onu təkrar çəkir, tamamlayır, gravür, freska, açıqca və böyük tablolar şəklində yenidən yaradırıblar. Onun sükutu və xüsusilə xəyali ab-havası ölümdə, nəzarətdə və insanın altşüurunda mənalar axtaranları cəlb edib.
Rəssam tablonu izah etməyib. Bu tablo Böklinin kədərindən, həyatını dolduran ağrıdan doğub. Adını da özü yox, dileri Frits Gurlitt qoyub.
Böklin yalnız belə deyib: “İstədim ki, bu sükutdan insan öz addımlarından qorxsun”.
Selvilər, qayalar, qayıq və naməlum sahilə doğru irəliləyən fiqur – hamısı yarımtonlar və altşüurun qorxuları üzərində qurulub.
Niyə Freyd, Lenin və Hitler bu tablodan gözlərini çəkə bilmirdilər?
Maraqlı fakt odur ki, Ziqmund Freyd, Vladimir Lenin və Adolf Hitler ya bu tablonun sahibiydilər, ya da onunla sıx bağları vardı. Hər biri bu ölüm alegoriyasında özünə məxsus bir məna tapırdı.
Ziqmund Freyd kabinetində “Ölülər adası”nın reproduksiyasını saxlayırdı. O, bu tablonu insanın baxmaq istəmədiyi – altşüurun qaranlıq tərəflərinə mükəmməl metafora sayırdı.
Vladimir Lenin təəccüblü şəkildə sürgündə yatağının üstündən bu tablonun surətini asmışdı. Ateist inqilabçı gecələr əbədiyyətə doğru üzən qayıq təsvirinin altında yatırdı. Onun bu tablodan nə anladığı bilinmir.
Adolf Hitler 1933-cü ildə tablonun üçüncü versiyasını almışdı. Əvvəlcə Alp yaşayış yerində, sonra isə Berlin Reyxskanslerliyində saxlayırdı. Hazırda tablo Köhnə Milli Qalereyada qorunur. Tarixçilər düşünür ki, ölüm üzərində nəzarət xəstəliyi olan diktator bu tabloda sükut üzərində hakimiyyəti görürdü.
%204%20%D0%B2%D0%B5%D1%80.jpg)
Musiqidən kinoya: sərhədləri aşan təsir
1909-cu ildə Sergey Raxmaninov tablonun qara-ağ reproduksiyasından ilhamlanaraq “Ölülər adası” adlı simfonik poema yaratdı. Sonradan etiraf etdi: “Rəngləri görsəydim, yəqin ki, bu musiqini heç vaxt yazmazdım”.
1945-ci ildə Hollivud Böklinin kompozisiyasını canlandıran giriş səhnəsi olan “Ölülər adası” filmini çəkdi.
Təsirin izlərini həm “Kinq-Konq” (1933), həm də Ridli Skottun “Alien: Covenant” filmində görmək olar — android Deividin bağı həmin ölülər adasını xatırladır.
Ədəbiyyatda da tablonun izi yaşadı — 1969-cu ildə fantastika yazıçısı Rodjer Jelyaznı “Ölülər adası” romanını nəşr etdirdi.
Hətta rəqəmsal dövrdə də bu obraz itib getmir: videooyunlarda, komikslərdə, seriallarda yenidən peyda olur — ölüm və gözəlliyin ziddiyyət deyil, bir-birini tamamlayan anlayışlar olduğunu xatırladır.
“Həyat adası”: qaranlığın işıqlı kölgəsi
“Ölülər adası” silsiləsindən bir neçə il sonra Böklin əks tablo “Həyat adası” (1888) əsərini çəkdi.
Həmin peyzaj, amma gün işığına qərq olmuş, hərəkət və yaşıllıqla dolu. Sanki rəssam göstərmək istəyirdi ki, ölümün arxasında belə işıq var. Amma dünya məhz qaranlıq versiyanı yadda saxladı.
Bizi Telegram-da izləyin
t.me/lent_az
Bizi Instagram-da izləyin
Bizi TikTok-da izləyin
Bizi Facebook-da izləyin
Bizi X-da izləyin
