Canavarlara (canis lupus) aid olan heyvanları əhliləşdirmək çox mürəkkəb və çətin prosesdir. Bunun səbəbi canavarlara (xüsusilə təbii vəhşi canavarlara) xas olan instinktlər və davranışlar çox fərqlidir. Bununla yanaşı, tarixdə canavarların bir növü olan qurdlardan (canis lupus familiaris, yəni itlər) əhliləşdirilməsi ilə əlaqədar bir çox təcrübə və mütəxəssis araşdırmaları mövcuddur. Canavarlardan itlərə doğru gedən əhliləşdirmə prosesi, fərqli sosial strukturlar və təbiət şəraiti ilə əlaqədardır.
Lent.az canavarların əhliləşdirilməsi ilə bağlı maraqlı faktları təqdim edir:
1. Təbii davranışlarının anlaşılması
Canavarlar təbiətdə son dərəcə sosial və ailəvi heyvanlardır. Əhliləşdirmək üçün onların təbii sosial strukturlarına diqqət yetirmək vacibdir. Canavarlar sürü şəklində yaşayır və əsasən ərazilərini qorumağa yönəlmiş instinktlərlə hərəkət edirlər. Bu sosial strukturu əhliləşdirərkən "lider" və "gözdə" vəzifələrini anlamaq çox vacibdir.
Sürü rəhbərliyi: Canavarlarda liderlik çox vacib bir rola malikdir. Sürü rəhbəri, bütün sürünün istiqamətini müəyyənləşdirir və həmin sürüdə olan digər canavarlara rəhbərlik edir. Bu liderlik anlayışı, onların idarə olunması üçün vacibdir. İnsanların canavara müəyyən dərəcədə rəhbərlik etməyi öyrənməsi lazımdır.
Yaxınlıq və əlaqə qurma: Canavarlar, çox zaman sürü üzvləri arasında çox güclü əlaqələr qururlar. Onlar arasında çox diqqətli bir işbirliyi və qarşılıqlı anlayış mövcuddur. Canavarları əhliləşdirmək üçün bu əlaqə stilinə uyğun olaraq, insanlar da canavarla etibarlı və sağlam münasibət qurmalıdır.
2. Genetik seçim
Vəhşi canavarları əhliləşdirmək çox çətindir, çünki onların instinktləri və ərazi müdafiəçi xüsusiyyətləri çox güclüdür. Bu səbəbdən, çox vaxt təkcə tam olaraq canavarları əhliləşdirmək mümkün olmur, amma onları əhliləşdirmək üçün seçilmiş cinslər və fərdlər daha uyğun ola bilər.
Yerli və əhliləşdirilmiş canavarlar: Bəzi cinslər var ki, onların əhliləşdirilməsi daha asandır, çünki bu canavarlar vəhşi və ev heyvanları arasında keçid nöqtəsi olaraq qəbul edilə bilər. Məsələn, "təmiz canavarlar" və "qurd-hybrids" (canavar-qurd qarışıqları) bəzi tədqiqatlarda əhliləşdirilmiş canavarlara nisbətən daha asan uyğunlaşır.
3. Əhliləşdirmə prosesinin mərhələləri
Əhliləşdirmək üçün müəyyən addımlar atılmalıdır:
İlk əlaqə və tərbiyə: Canavarların çox vaxt insanlar qarşısında ehtiyatlı və qorxulu olduqları üçün, əhliləşdirmək üçün onların körpə yaşlarında insanlar tərəfindən yaxınlıqla sosiallaşması tələb olunur. Bunu etməyə başlayarkən, diqqətli olmaq və müsbət əlaqə qurmaq vacibdir.
Mükafatlandırma və davranışın formalaşdırılması: Canavarları müəyyən davranışlara öyrətmək üçün müsbət gücləndirmə (mükafatlandırma) metodlarından istifadə etmək lazımdır. Bu, onların müəyyən hərəkətləri təkrarlamalarını təmin edəcək və insanlarla daha yaxşı ünsiyyət qurmağa kömək edəcək.
Sosiallaşma: Canavarların insanlara qarşı daha açıq və dostcanlı olmasını təmin etmək üçün digər ev heyvanları və insanlar ilə tərbiyə edilərək sosial bacarıqlar inkişaf etdirilməlidir. Bu, canavarların ümumiyyətlə cəmiyyətə inteqrasiya olunmasına kömək edəcək.
4. Davranış idarəçiliyi
Canavarlar təbii olaraq müstəqil və çox güclü ərazi instinktlərinə sahibdirlər. Bu səbəbdən, onları idarə etmək və düzgün davranışları göstərməyə yönəltmək böyük təcrübə tələb edir.
Dərhal müdaxilə və idarəetmə: Canavarlar olduqca güclü olurlar və bu səbəbdən onların davranışlarını dərhal idarə etmək və tənzimləmək lazımdır. Bu, xüsusilə ərazilərini qorumağa çalışdıqları zaman vacibdir.
5. Zəifliklər və təsirlər
Əhliləşdirilmiş canavarlar vəhşi əcdadlarına nisbətən daha az təhlükəli ola bilər, amma onların davranışları bəzən qeyri-sabit və gözlənilməz ola bilər. Bu səbəbdən, əhliləşdirmə prosesinin sonunda belə, onlar hələ də çox güclü və təbii instinktlərə malikdirlər.
Vəhşi canavarları tamamilə əhliləşdirmək çox çətindir, amma mümkün olan halda, bu proses insanın çox diqqətli, mərhələli və həssas yanaşmasını tələb edir. Tarixdə canavarların əhliləşdirilməsi yerinə, insanlar daha çox onların yaxın qohumu olan itləri əhliləşdiriblər. Həmçinin, canavarlara olan hörmət və təbiətə zərər verməmək, əhliləşdirmə prosesində çox vacibdir.