3-cü Dünya Müharibəsinə səbəb ola biləcək 10 mümkün amil

Tarix boyu siyasi, iqtisadi və texnoloji inkişaflar, eləcə də geosiyasi gərginliklər nəticəsində böyük müharibələr baş verib. Bu gün qlobal sülhü qorumaq üçün çoxlu diplomatik səylər göstərilsə də, bir sıra amillər dünyanın yenidən genişmiqyaslı münaqişəyə sürüklənməsi riskini yaradır.

Lent.az xarici KİV-ə istinadla elmi və strateji təhlilə əsaslanaraq III Dünya Müharibəsinə səbəb ola biləcək 10 mümkün ssenarini təqdim edir.

1. Böyük dövlətlər arasında geosiyasi gərginlik

ABŞ, Çin və Rusiya kimi böyük dövlətlər arasında strateji rəqabət hərbi ittifaqların güclənməsinə və regional münaqişələrə səbəb ola bilər. Cənubi Çin dənizi, Tayvan boğazı və Ukrayna kimi xüsusilə həssas bölgələr böyük güclərin bir-biri ilə qarşıdurmasına yol açır.

2. Qlobal enerji böhranları və resurs müharibələri

Enerji resursları üzərində rəqabət tarixdə bir çox müharibələrin əsas səbəbi olub. Neft, təbii qaz və nadir təbii ehtiyatlar kimi strateji resurslara nəzarət xüsusilə Yaxın Şərq, Arktika və Afrika kimi yerlərdə gərginliyi artıra bilər.

3. Kiberhücumlar və rəqəmsal müharibələr

Müasir müharibə artıq təkcə fiziki cəbhələrdə deyil, həm də kiber dünyada baş verir. İrimiqyaslı kiberhücumlar bank sistemlərini, enerji infrastrukturunu və hərbi nəzarət mexanizmlərini iflic edə bilər. Kibermüharibənin bir ölkəni tamamilə sıradan çıxara biləcəyini nəzərə alsaq, anlaşılmazlıqlar və cavab tədbirləri ilə nəticələnən hücumlar riski böyük təhlükə yaradır.

4. Süni intellekt və avtonom silah sistemləri

İnkişaf edən süni intellekt və pilotsuz müharibə texnologiyaları beynəlxalq hüququn nəzarət edə bilmədiyi yeni təhlükələr yaradır. Avtonom silah sistemləri səhv hədəf aldıqda, sındırıldıqda və ya nəzarətdən çıxdıqda böyük müharibələrə səbəb ola bilər.

5. Nüvə silahları və qadağanetmə balansının pozulması

Soyuq müharibə dövründə olduğu kimi, nüvə silahlarının nəzarətsiz yayılması və çəkindirmə strategiyalarının pozulması qlobal təhlükəsizliyi təhdid edir. ABŞ, Rusiya, Çin, Hindistan, Pakistan və Şimali Koreya kimi ölkələrin nüvə doktrinalarının dəyişməsi qığılcımın böyük müharibəyə çevrilməsinə səbəb ola bilər.

6. İqlim dəyişikliyi və kütləvi miqrasiya

İqlim dəyişikliyi, su və qida çatışmazlığı səbəbindən yaşayış üçün əlverişli ərazilərin azalması milyonlarla insanın miqrasiyasına səbəb ola bilər. Bu, resurs müharibələrinə və ölkələr arasında etnik münaqişələrə səbəb ola bilər. Xüsusilə Afrika, Cənubi Asiya və Yaxın Şərqdə genişmiqyaslı miqrasiya dalğaları siyasi qeyri-sabitliyi artıra bilər.

7. Beynəlxalq terrorizm və hibrid müharibələr

Qeyri-dövlət aktorları (məsələn, terror təşkilatları) tərəfindən əsas dövlətlərin təxribatı yanlış hərbi müdaxilələrə və qlobal müharibəyə səbəb ola bilər. Xüsusilə, bioloji silahların və ya nüvə materiallarının terrorçu qruplara ötürülməsi dövlətlərin refleksiv hərbi hərəkətlərə keçməsinə səbəb ola bilər.

8. Regional müharibələrin qlobal münaqişələrə çevrilməsi

Tarixən böyük müharibələr çox vaxt kiçik miqyaslı regional münaqişələrin nəticəsi kimi başlayıb. Yaxın Şərq (İran-İsrail gərginliyi), Şərqi Avropa (Rusiya-Ukrayna müharibəsi) və Asiya-Sakit okean (Çin-Tayvan böhranı) kimi regionlarda davam edən münaqişələr böyük dövlətlərin birbaşa iştirakı ilə qlobal müharibəyə çevrilə bilər.

9. Beynəlxalq institutların səmərəsizliyi

Birləşmiş Millətlər Təşkilatı (BMT), NATO və digər beynəlxalq təşkilatlar müharibələrin qarşısının alınmasında mühüm rol oynayır. Lakin bu qurumlar hakimiyyətini itirərsə və ya böyük dövlətlər tərəfindən nəzərə alınmazsa, bu, qlobal nizamın pozulmasına və hərbi münaqişələrin artmasına səbəb ola bilər.

10. İqtisadi çöküş və böyük dövlətlərin süqutu

Tarixən böyük müharibələr tez-tez iqtisadi böhranlardan sonra baş verir. Böyük iqtisadiyyatların dağılması və ya maliyyə sistemlərinin uğursuzluğu 1929-cu il Böyük Depressiyadan sonra İkinci Dünya Müharibəsinin başlaması kimi hərbi münaqişələrə səbəb ola bilər. Xüsusilə, ABŞ-Çin iqtisadi rəqabəti və qlobal təchizat zəncirindəki zəifliklər böyük bir müharibənin iqtisadi əsaslarını təşkil edə bilər.