Azərbaycanda saxta dərmanlar harada və necə satılır? - ARAŞDIRMA

Saxta və keyfiyyətsiz dərmanlar problemi dünyada geniş yayılıb. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının statistikalarına əsasən inkişaf etmiş ölkələrdə dərman bazarında saxta məhsulların payı cəmi 1% olsa da, az inkişaf etmiş ölkələrdə 10%-dən çox ola bilər, bəzi Asiya regionlarında bu rəqəm hətta 30%-i ötür. Azərbaycanda da bu məsələ aktuallıq kəsb edir.

Bəs saxta dərmanları necə tanıyaq? Onların istifadəsindən necə qorunaq?

Bu suallarla bağlı Lent.az araşdırma yazısını təqdim edir.

Saxta dərmanlar nədir və necə tanınır?

Saxta dərmanlar tərkibində orijinal preparatla eyni təsirli maddələr olsa da, məhz qanuni istehsalçı adından icazəsiz istifadə edilən məhsullar nəzərdə tutulur. Belə preparatları adi gözlə ayırmaq çətindir. Yalnız laborator analizlə saxta olduğu müəyyənləşir. Məhz buna görə ekspertlər və rəsmi qurumlar istehlakçılara xəbərdarlıq edir ki, dərman alarkən qablaşdırma və içlikdə ciddi səhvlər olarsa (məsələn, dərman adı səhv yazılıb, istifadə müddəti göstərilməyib və ya yalnış göstərilib), dərman saxta ola bilər.

Saxta dərmanların bazara daxil olma yolları

Ekspertlər bildirir ki, Azərbaycana saxta dərmanlar əsasən gömrükdən kənar yollarla, qaçaqmalçılıq şəbəkələri vasitəsilə gətirilir. Dəfələrlə gömrük əməkdaşları digər ölkələrdən külli miqdarda dərman preparatlarının qeyri-qanuni daşınmasının qarşısını alıb. Ekspertlərin fikrincə, bu işdə əsas rol yerli biznes qurumlarına aiddir. Sahibkarlar xarici ölkələrdən dərmanın orijinalını əldə etdikdən sonra, əlavə qazanc üçün ucuz saxta alternativləri ölkəyə gətirir və Azərbaycanda baha qiymətə satırlar. Bəzi hallarda həkimlərin də belə işlərə cəlb edildiyi bildirilir.Saxta dərmanlar, həmçinin rəsmi idxal formasında təqdim edilərək diqqətdən yayınır. Bəzi şirkətlər yüksək tələbat olan dərmanları qonşu ölkələrdən – Türkiyə, İran və digər ölkələrdən dövlət qeydiyyatına salınmadan gətirir. Son illərdə insulin preparatı “Ozempik”ın Türkiyə versiyası ölkəmizə qanunsuz yolla gətirilməsi ilə bağlı məlumatlar yayılmışdı. Ekspertlər bildirdilər ki, bu preparat saxta sayıla bilməz, çünki orijinal tərkibdən hazırlanır, lakin rəsmi qaydada qeydiyyatdan keçirilmədiyi üçün həkimlər və istehsalçılarda narahatlıq doğurub.

Bəzən saxta dərmanlar apteklərə də sızır. Ötən ilin dekabrında “Dokta” MMC-yə məxsus apteklərdə saxta və qeydiyyatsız dərman satışı aşkarlandı. Bundan başqa 2017-ci ildə Səhiyyə Nazirliyi “OKSİAM-B” adlı saxta göz damcısı barədə xəbərdarlıq yaydı. Aparılan ekspertizada məlum olub ki, bu preparat həm Türkiyədə qeydiyyatdan keçməyib, həm də tərkibində aktiv maddə (sitikolin) ya az, ya da heç yoxdur. Mayenin pH səviyyəsi düzgündür və qeyri-sterildir. Nəticədə bu dərman “tərkibinə görə yararsız və sağlamlıq üçün təhlükəlidir” hesab olunub. Nazirlik saxta dərmanı satışdan götürüb, ictimaiyyəti təqib etməməyə çağırıb. Bu kimi hallar göstərir ki, ölkə ərazisinə Qərb standartlarına cavab verməyən, gömrük-sərhəd nəzarətini dönə-dönə keçən preparatlar daxil olur.

İstehlakçıların aldadılma üsulları

Saxta dərmanlar alıcılara əsasən bu üsullarla təqdim olunur:

Əlverişli qiymət və reklam: Saxta dərmanlar təbii ki, ucuz satış qiyməti ilə cəlbedici görünür. Məsələn, saxta “Rogam” preparatı hamilə qadınlar üçün nəzərdə tutulmuş, lakin qeyri-qanuni yolla gətirilən dərman idi. Onun qiyməti orijinalından dəfələrlə aşağı idi və tələbatdan irəli gələn etibar ilə hamilələr risk etmədən istifadə edirdilər. Lakin istehsalçı şirkət xəbərdarlıq etdi ki, bu preparatın tərkibi orijinal deyildi və körpələrin sağlamlığı üçün təhlükə daşıyır.

Yanlış brend və tanıtım: Saxta dərmanlar orijinal istehsalçıların adı altında və ya “yoxlamışıq” kimi yalnış təsdiqlərlə təqdim edilir. Belə məhsulların qablaşdırmasında adətən brendin düzgün yazılmaması, paket üzərində fərqli dildə məlumat və ya ən əsası müvafiq sertifikatlar olmur. Çox vaxt istehlakçı kağız üzərində sadəcə “orijinaldır” sözünə güvənir, ancaq əslində dərmanın sənədləri yoxlanılmayıb.

Əmtəə bazarı və təlimat səhvləri: Saxta preparatların görünüşü orijinala oxşayır, amma dərmanın içlik vərəqində Azərbaycan dilində məlumatlar, dərmanın üzərində isə xüsusi nəzarət markasına malik olmur. Analitik Ekspertiza Mərkəzi bildirir ki, qanuni idxal olunmuş dərmanların qutusunda həmişə Azərbaycan dilində təlimat və dövlət nəzarət markası olur. Bu detallar yoxdursa, həmin dərmanın rəsmi olmadığına əmin olmaq olar.

Onlayn və səyyar satış: Ekspertlər və rəsmi qurumlar vurğulayır ki, dərmanlar yalnız etibarlı apteklərdən alınmalıdır. İntenet saytları, sosial şəbəkələr və səyyar (küçədə və ya yarmarkalarda) satıcılar risk daşıyır. Çünki bu kanallarda dərmanın keyfiyyəti yoxlanılmır, bəzən saxta məhsullar legitimləşdirilmiş kimi görünə bilər. Bu səbəbdən istehlakçılar fırıldaqçılara aldanmamaq üçün onlayn “apteklərdən”, satış yarmarkalarından və ya məlumatsız, keçmişi olan satıcılardan dərman almamalıdırlar.

Dərman alarkən diqqət edilməli məqamlar

Saxta dərmanlardan qorunmaq üçün vətəndaşlar bir sıra tədbirlərə əməl etməlidirlər:

Rəsmi apteklərdən istifadə: Həmişə lisenziyalı, tanınmış apteklərdən dərman alın. Belə müəssisələrdə satılan məhsulların dövlət qeydiyyatından keçməsi təmin olunub.

Qablaşdırmanı yoxlayın: Dərmanın qutusunun sağlam və dəyişdirilməmiş olduğuna əmin olun. İçlik vərəqində mütləq Azərbaycan dilində məlumatlar (tərkibi, dozası, istifadə qaydası) yer almalıdır. Qablaşmada dərman adı səhv yazılmamalıdır. Hər bir qanuni dərman vasitəsi üzərində nəzarət markası görünməlidir. Markanın olmaması dərmanın rəsmi idxal edilmədiyini göstərir.

Qiymətə şübhə ilə yanaşın: Əgər dərman orijinal qiymətindən xeyli ucuzdursa, diqqətli olun. Unutmayın ki, saxtalar ucuz istehsal olunur. Güvənmədiyiniz yerlərdən, tanımadığınız internet mağazaları, Facebook, İnstaqram, TikTok-da ucuz qiymətə kimlərinsə satdığı dərman mağazalarından qaçın.

Nömrə və sertifikatları yoxlayın: Dərmanın bəzən üzərində orijinal istehsalçı istinadları ola bilər, lakin bu kifayət etməz. Ən əsası, dərman vasitələrinin dövlət qeydiyyat nömrəsi olmalıdır. İstifadə müddəti qutusda və içlikdə eyni olmalıdır. Dərmanın rəngində, qoxusunda və formasında uyğunsuzluq olduqda ehtiyatlı olmaq lazımdır.

Laboratoriya və rəsmi müraciətlər: Şübhəli dərmanı mütləq ixtisaslaşmış laboratoriyada yoxlatdırın. Azərbaycana rəsmi yolla gətirilmiş dərmanların hər partiyası Analitik Ekspertiza Mərkəzinin laboratoriyasından keçib sertifikat alır. Şübhə yarandıqda həmin dərman qutusunun fotolarını və kassa qəbzini göndərərək məlumat verin.

Mütəxəssislər ümumiyyətlə internet və sosial şəbəkələrdə dərman sifariş etməməyi tövsiyə edir və ya ən azından bu zaman paket üzərindəki qeydiyyat nişanlarına xüsusi fikir verir. Qeyd edək ki, saxta dərmanı vizual olaraq aşkarlamaq çox çətindir; istehlakçılar yalnız bu cür yoxlamalarla şübhələri aradan qaldıra bilər. Həkimlər və aptek işçiləri əczaçılara tövsiyə edirlər ki, həmişə orijinal istehsalçı məlumatlarına və qeydiyyat nömrələrinə diqqət yetirsinlər.