2024-cü ildə dünyada planlaşdırılan prezident və parlament seçkiləri

2024-cü ildə 64 ölkədə prezident və parlament seçkilərinin keçiriləcəyi gözlənilir.

Lent.az bu barədə xarici mətbuata istinadən məlumat veri.

Seçkilərin statistikası

Dövlət başçılarının və parlament üzvlərinin seçilməsi üçün ən çox seçkilərin Avropa regionunda keçirilməsi planlaşdırılır və səsvermə ən azı 19 ölkədə keçiriləcək. Bundan sonra Afrika (18 dövlət), Asiya (16), Amerika (7) və Okeaniya (4) gəlir. Artıq 30-a yaxın ölkə seçkilərin təşkilini təsdiqləyib və səsvermə günlərini müəyyənləşdirib, qalan ölkələrdə isə tarixlər dəqiqləşdirilir. Məlumdur ki, ən azı 12 ölkədə dövlət başçısı və parlament seçkiləri eyni gündə keçiriləcək.

Bundan əlavə, 2024-cü ildə deputatları Avropa İttifaqına üzv olan ölkələrin əhalisi tərəfindən seçiləcək Avropa Parlamentinin tərkibi yenilənməlidir. Birlikdə götürdükdə gələn il seçkilərin keçiriləcəyi dövlətlərin əhalisi təxminən 4 milyard nəfərdir (dünya əhalisinin yarısı). Ekspert hesablamalarına görə, səsvermədə 2 milyarddan çox seçici iştirak edəcək.

Prezident seçkiləri

Prezident seçkilərinin təyin olunduğu ölkələr arasında əhalisinin sayına görə on ölkə arasında yer alan Rusiya, İndoneziya, Meksika və ABŞ da var.

Rusiyada səsvermə martın 15-17-də keçiriləcək. Artıq 13 nəfər Rusiya Mərkəzi Seçki Komissiyasına sənədlərini təqdim edib. Sorğulara görə, 2012-ci ildə seçilən prezident Vladimir Putin vətəndaşların əksəriyyətinin dəstəyini qazanır. O, əvvəllər bu vəzifəni 2000-2008-ci illərdə tutub.

İndoneziyada ümumi seçkilər fevralın 14-nə təyin edilib. Konstitusiyaya görə, 2014-cü ildə hakimiyyətə gələn və 2019-cu ildə yenidən seçilən hazırkı dövlət başçısı Coko Vidodo onlara namizəd ola bilməz. Yarışın lideri hazırkı müdafiə naziri Prabovo Subiantodur, o, üçüncü dəfədir ki, yüksək vəzifəyə namizəddir.

Meksikada seçkilər iyunun 2-nə təyin edilib. 2018-2023-cü illərdə Mexiko hökumətinə başçılıq etmiş Klaudiya Şeynbaum hakim sol mərkəzçi Milli Yeniləşmə Hərəkatının namizədi olub. Onun əsas rəqibi “Meksika üçün güc və ürək” müxalifətin sağ mərkəzçi alyansını təmsil edən senator Soçitl Qalvesdir. Hazırkı prezident Andrés Manuel Lopes Obrador konstitusiyada yenidən seçilməsi nəzərdə tutulmadığı üçün namizədliyini irəli sürməyəcək.

ABŞ-da prezident seçkiləri noyabrın 5-də Konqres seçkiləri ilə eyni vaxtda keçiriləcək. Onlar 2025-ci ilin yanvarında ölkəyə rəhbərlik edəcək prezidenti seçəcəklər. Seçkilərdən əvvəl Demokratlar və Respublikaçılar partiyalarının ümumi namizədləri müəyyən edilməli olan praymerizlər keçiriləcək. ABŞ-da dolayı seçki prosedurundan istifadə olunur - əvvəlcə amerikalılar seçicilərə səs verir, sonra isə dövlət başçısını seçirlər. Hazırkı prezident Co Bayden (2021-ci ildən) və keçmiş prezident Donald Tramp (2017-2021) ən yüksək hökumət postu uğrunda mübarizə aparmaq niyyətlərini açıqlayıblar.

Seçkilərin nəticələrindən sonra Avropanın 10 ölkəsində dövlət başçısı dəyişə bilər. Yanvarın 28-də Finlandiyada seçkilər baş tutacaq, burada doqquz namizəd yüksək vəzifə üçün mübarizə aparır. İki müddətdir bu vəzifədə olan Sauli Niinistö seçkilərdə iştirak etmir. Şimali Makedoniya və Litvada seçkilər yazda, İslandiyada iyunda, Rumıniya və Moldovada noyabrda, Xorvatiyada isə dekabrda seçkilər təşkil olunacaq. Slovakiya və Gürcüstanda seçkilərin vaxtı müəyyən edilməyib, Ukraynada səsvermənin keçirilməsi sual altındadır.

Amerika qitəsndə, ABŞ və Meksikadan başqa, dövlət başçısı daha beş ölkədə seçiləcək: fevralda - Salvadorda, mayda - Dominikan Respublikasında və Panamada, oktyabrda - Uruqvayda, ilin ikinci yarısında Venesuelada ilin dövlət başçısı seçkiləri gözlənilir (rəsmi tarix açıqlanmayıb). Venesuela istisna olmaqla, bütün bu seçkilər parlament seçkiləri ilə eyni vaxtda keçiriləcək.

Asiya regionunda İndoneziyadan başqa Azərbaycanda (fevralın 7-də, növbədənkənar, təyin edilməsinin səbəbləri barədə məlumat verilməyib) və Şri-Lankada (tarix müəyyən edilməyib) prezident seçkiləri planlaşdırılır. Bundan əlavə, yanvarın 13-də administrasiya rəhbəri Çinin özünün ada əyaləti hesab etdiyi Tayvan (Çin Respublikasının rəsmi adı) sakinləri tərəfindən seçiləcək. Favorit adanın müstəqilliyini müdafiə edən hakim Demokratik Tərəqqi Partiyasının nümayəndəsi, administrasiya rəhbərinin hazırkı müavini Lay Tsindedir.

Afrika qitəsində gərgin siyasi mövsüm gözlənilir, 13 ölkədə prezident seçkiləri keçiriləcək. Bunlara Əlcəzair, Qana, Qvineya-Bisau, Komor adaları, Mavrikiy, Mali, Mozambik, Namibiya, Ruanda, Seneqal, Tunis, Çad, Cənubi Sudan daxildir.

Okeaniyada isə Palau və Kiribatidə prezident seçkiləri təyin edilib.

Parlament seçkiləri

Ən böyük seçkilər aprel-may aylarında Hindistanda keçiriləcək və burada Lok sabhanın aşağı palatasının üzvləri seçiləcək. Ölkədə 900 milyona yaxın seçici qeydiyyatdadır (əhali 1,42 milyard). Hakim Hindistan Xalq Partiyasının rəhbərlik etdiyi Milli Demokratik Alyansın mandatların əksəriyyətini qazanacağı və baş nazir Narendra Modinin üçüncü dəfə (2014-cü ildən vəzifədədir) hökumətə rəhbərlik edə biləcəyi gözlənilir. Müxalifət partiyaları I.N.D.I.A. ittifaqında birləşib.

Bu Cənubi Asiya ölkəsindən başqa, prezident seçkiləri ilə eyni gündə təşkil olunduğu Şri-Lanka və İndoneziya da daxil olmaqla, daha 15 Asiya ölkəsində parlament seçkiləri keçiriləcək. Yanvarın 7-də Banqladeşdə parlamentin yeni tərkibi müəyyənləşməlidir. 2009-cu ildən hökumətə rəhbərlik edən “Xalq liqası” partiyasının lideri Şeyx Hasina baş nazir postunu qoruyub saxlamağı planlaşdırır.

Müxalifət partiyaları seçkiləri boykot etməyə çağırır. Butanda seçkilərin ikinci turu yanvarın 9-da, ardınca isə fevralda Pakistan və Kambocada seçkilər keçiriləcək. Koreya Xalq Demokratik Respublikası Ali Xalq Məclisinə (dövlət və qanunvericilik hakimiyyətinin ali orqanı) səsvermə aprelin 10-na təyin edilib. Elə həmin gün Koreya Respublikasında da seçkilər keçiriləcək, burada son sorğulara əsasən, müxalif “Toburo” Demokratik Partiyası əhali arasında ən böyük dəstəyə malikdir. Qanunvericilik orqanına seçkilərin yazda Maldiv adalarında, iyunda Monqolustanda və noyabrda İordaniyada keçirilməsi planlaşdırılır. İran, Özbəkistan və Suriyada səsvermə tarixi hələ müəyyən edilməyib.

Avropada 11 ölkədə: Avstriya, Belçika, Belarus, Böyük Britaniya, Gürcüstan, Litva, Portuqaliya, San-Marino, Şimali Makedoniya, Xorvatiya və Çexiyada parlamentlərin tərkibi yenilənəcək.

İyunun 6-9-da Avropa Parlamentinə (AP) seçkilər keçiriləcək. Avropa İttifaqına üzv olan 27 ölkənin hamısından 720 deputat seçməlidirlər (hər ölkə üçün yerlərin sayı əhalinin sayına uyğun olaraq müəyyən edilir). Proqnozlara görə, AP-də milli mühafizəkarlar, avroskeptiklər və ifrat sağçılar mövqelərini gücləndirəcəklər.

Afrikada bu il Botsvana, Qana, Mavritaniya, Madaqaskar, Mozambik, Namibiya, Ruanda, Toqo, Cənubi Afrika və Cənubi Sudan da daxil olmaqla 10 ölkədə parlament seçkiləri gözlənilir. Üstəlik, yalnız parlamentin aşağı palatasının və hökumətin tərkibi deyil, həm də ölkə prezidentinin seçilməsi Cənubi Afrikadakı seçkilərin nəticələrindən asılıdır, çünki konstitusiyaya görə, qalib partiyanın lideri seçilir. 1994-cü ildə aparteid dövrünün sona çatmasından bəri sol mərkəzçi Afrika Milli Konqresi (AMK) ardıcıl olaraq ümumi seçkilərdə qalib gəlir. Ekspertlər qarşıdan gələn seçkiləri son 30 ilin ən vacib seçkiləri adlandırırlar. AMK-nin hakimiyyət üzərindəki monopoliyasına son qoymaq üçün 2023-cü ilin yayında yeddi müxalifət partiyasından ibarət koalisiya yaradılıb.

Okeaniyada qanunverici orqanlar Tuvalu və Solomon adaları ilə yanaşı, Kiribati və Palauda da yenilənəcək.