Türkiyənin acı gerçəyi: erməni gizlinləri və “gizli erməni”lər... - ARAŞDIRMA
2007-ci il yanvar ayının 19-u idi. “CNN-Türk”ün mövcud xidmətindən telefonuma mesaj gəldi: “Hrant Dink öldürüldü” - deyə. Əslində çox da önəm vermədim bu hadisəyə, amma bir neçə saat sonra görüşdüyümüz keçmiş MHP millət vəkili mərhum Məmməd Gülün üzündəki ifadə məni qayğılandırdı və “Çok kötü şeyler olacak, diasporanın istediyi de buydu” - dedi.
Artıq bütün televiziyalar hadisə yerindən canlı yayınla məlumat verirdilər olayın təfərrüatı barədə. Hadisədən sonra dünyanın hər yerindən Türkiyəyə xarici jurnalistlərin axını başladı. Ertəsi gün yüz minlərlə insan əllərində plakatlarla küçə yürüşünə çıxdı (Bu tezliklə o plakatların necə hazırlanması da sual doğururdu). Mərhum Məmməd Gülün nə demək istədiyini isə bir plakatı gördüyüm zaman başa düşdüm. Plakatın məzmunu belə idi:“1.500.000 + 1”. Sadəcə bu plakat ermənilərin düşüncələrini, hədəflərini və məqsədlərini anlamaq üçün yetərli idi. Ermənilərin məntiqinə görə, “soyqırım hələ davam edir”di və “Hrant Dinkin öldürülməsi bu silsilənin davamı” idi. Maraqlı burasıdır ki, heç bir hadisə ermənilərə öz yalanlarına həqiqət donu geydirmək üçün bu qədər kömək edə bilməzdi. Məhz bu qətl hadisəsi qondarma “erməni soyqırımı”nın təbliğatı yönündə ermənilər tərəfindən məharətlə istifadə olundu. Amma 1.500.000 erməninin qətlə yetirilmədiyini, bunun sadəcə bir böhtan olduğunu başa düşmək üçün Hrant Dinkin öldürülməsini protest etmək məqsədi ilə küçələrə axışaraq əllərində plakatlarla ağır-ağır addımlayan bu yüzminlik zombilərə diqqətlə baxmaq kifayət edirdi. Bunların əksəriyyətinin türkləşmiş ermənilər olduğu bəlkə də çox adam tərəfindən bilinmir, amma ən azından özləri bu həqiqətdən agahdırlar. Ermənilər soyqırıma məruz qalmamışdılar, sadəcə tətbiq olunan sürgündən yaxa qurtarmaq üçün kütləvi şəkildə din dəyişmişdilər.
Məni ən çox düşündürən isə küçələri dolduran 100 minlərlə insanın “hamımız erməniyik” sloqanı idi. Doğrudanmı, bu insanların hamısı erməni idilər? Bəlkə də bunların əksəriyyəti məsələyə sadəcə insani nöqteyi-nəzərdən yanaşan və bir insanın qətlə yetirilməsinə öz etiraz səslərini ucaldan humanist düşüncəli insanlar idi. Bəs, görəsən, eyni taleyi bir azərbaycanlı jurnalist yaşasaydı, yenə bu 100 minlər küçələrə çıxıb öz etiraz səslərini ucaldardılarmı? Əminliklə deyə bilərəm: Yox! Çünki hər il Xocalı faciəsinin ildönümündə təşkil etdiyimiz mitinqlərə hər kəsi xahişlə dəvət etsək də, adətən mitinq üçün nəzərdə tutulmuş yerlər boş qalır. Deməli, bu insanların belə təəssübkeşliyinin səbəbi günahsız bir insanın öldürülməsi deyil, məhz bir erməninin, yəni Hrant Dinkin öldürülməsi, eyni zamanda məsələyə olan ideoloji və genetik yaxınlıqları idi.
Əlbəttə, mən Türkiyədə yüzminlərlə erməninin yaşadığını heç cür sübut edə bilmərəm, amma əminəm ki, onların sayı iddia ediləndən qat-qat çoxdur. Üstünü toz basmış bu həqiqət Hrant Dinkin ölümü ilə bir daha gün işığına çıxdı. Ümumiyyətlə, Hrant Dinkin ölümü Türkiyə ermənilərini canlandırdı desək, yanılmarıq. Bu məsələyə sonra toxunacağıq.
İndi isə gəlin Türkiyə erməniləri haqqında daha aydın təsəvvürə malik olmaq üçün onların tarixinə qısa nəzər salaq. Əlbəttə, söhbət Anadoludan gedir. Məlumdur ki, türklər Anadolunu birdəfəlik fəth etməzdən öncə ermənilər bu bölgələrdə mövcud idilər və rumların əsarəti altında öz yaşamlarını sürdürürdülər. Ümumiyyətlə, Bizans imperiyasından öncə xristianlığı qəbul edən ermənilərə qarşı Bizansın münasibəti heç zaman müsbət olmayıb. Anadoluda hələ də ağızdan-ağıza dolaşan bir məsəl də bunun əyani sübutudur: “İt dərisindən post (kürk), erməni ilə rumdan dost olmaz”. Xain ruhlu və məkrli olan ermənilərə bizanslılar həmişə ikrahla baxıb, hətta öz itlərinə belə erməni adları qoymaqdan çəkinməyiblər. Dövrün ictimai-siyasi hadisələrini qələmə alan erməni tarixçi Urfalı Mateos “Vəkayinamə”-də yazırdı: “Yunan xalqı və din xadimləri ermənilərə xor baxır və onlara zülm edirdilər. Bizansın Kayseri valisi Markos ermənilərə qarşı hədsiz nifrətini öz itinə Armen adı qoyaraq göstərirdi”.
Bizansın dəmir yumruğu altında əzilən ermənilərə yeni bir ağa lazım idi, çünki bu millət özünü idarə şüuruna malik deyil. Ermənilər yeni sahiblərini çox gözləməli olmadılar. Ona görə ki, eyni dövrdə Səlcuqlar Anadolunun fəthinə başlamışdılar. Türk əxlaqı və islam hüququnun önə çıxdığı bu fəthlərdə türklər adətən yerli əhaliyə toxunmur və digər dinlərə hörmətlə yanaşırdılar. Hələ Səlcuqlar bölgəyə gəlməzdən əvvəl burada yaşayan ermənilər Xəlifə Müaviyəyə müraciət edib, müsəlmanların asılılığı altında yaşamaq istədiklərini bildirmişdilər. Təsadüfi deyil ki, 1071-ci il 26 avqustda səlcuqlarla bizanslılar arasında baş verən döyüşdə bizanslılar tərəfindən döyüşə qatılan ermənilərin bir hissəsi döyüşdən sonra türklərin tərəfinə keçərək, İslam dinini qəbul etmişdilər. Əlbəttə, təkcə din dəyişməklə iş bitmirdi, eyni zamanda türkləşmə prosesi də bununla paralel gedirdi. Erməni din adamı Ormonian 1910-cu ildə nəşr olunan “Legilse Armenienne” adlı kitabında yazırdı: “İstanbulun fəthindən sonra din dəyişən ermənilərin sayı hədsiz dərəcədə çoxaldı. Bir qismi öz mənfəətlərini düşünərək, bir qismi isə gördükləri təzyiq nəticəsində İslamı seçdilər. Onlara nə oldu? Hamısı kürd və türk topluluqları arasında əridilər”.
Məsələ ondadır ki, o zaman ermənilərdən alınan can vergisindən başqa, onlara heç bir təzyiq göstərilmirdi. Osmanlı imperiyasında ermənilər geniş imkanlara sahib idilər, hətta demək olar ki, imperiyada ticarət ermənilərə həvalə edilmişdi. Bu da türklərin daha çox döyüş ruhlu olması və ticarətə ikinci dərəcəli iş kimi baxmaları ilə əlaqədar idi. Osmanlı sultanlarının zaman-zaman erməni sərraflardan borc aldığı haqqında sənədlər hələ də Osmanlı arxivlərində qorunub saxlanmaqdadır. Elə ki qüdrətli Osmanlı imperiyası zəiflədi və avropalılar tərəfindən “Xəstə adam” adlandırılmağa başladı, elə o zamandan etibarən də ermənilər milli psixologiyalarına uyğun olaraq xəyanət yolunu tutub, yeni sahib axtarışına çıxdılar. Məhz bu kimi separatçı əməllərin və arxadan vurulan zərbələr nəticəsində Osmanlı hökuməti ədalətli qərar qəbul edərək, imperiya ərazisində yaşayan ermənilərin imperiyanın başqa ərazilərinə köçürülməsi qərarını aldı. Bu köçürülmədən yayınmaq istəyən ermənilər kütləvi şəkildə İslam dinini qəbul etməyə başladılar. Buna görə də hazırda Türkiyə ermənilərini 3 qismə ayırırlar: müsəlman ermənilər, xristian ermənilər və “gizli” ermənilər.
İslam dinini qəbul etmiş ermənilər
Bir gün Xızır adlı bir Türkiyə vətəndaşı ortaq tanışlarımız vasitəsilə mənə müraciət etdi: “Hocam, sizi televizyonda izledim, anlaşılan ermeniler konusunda bilgilisiniz. Ben türk milliyetcisiyim, ama bizim köyde ve civarındakı mevcut köylerde yaşayanların köken itibari ile ermeni olduğu söyleniyor. Bunu araştıra bilirmisiniz”. Maraqlı sual idi, araşdırdıq. Məlum oldu ki, Xızır Həmşindir. Həmşinlərin etnik mənsubiyyəti haqqında müxtəlif fikirlər mövcuddur. Fəxrəddin Kırzıoğluna görə, Həmşinlər Türk tayfalarıdır və Həmədandan gəlmədirlər. Adları da məhz buradan qaynaqlanır. Ermənilərə görə isə həmşinlər Ərəb istilalarından qaçan ermənilərin bu bölgələrə (Qaradəniz, Rizə) yerləşməsi və sonra da müsəlmanlaşması nəticəsində formalaşan qrupdur. Erməni dilində bu söz “hamam şən” deyə oxunur, mənası isə “müsəlmanlaşmış erməni” deməkdir. Amma həmşinlərin özlərinə məxsus dilləri olduğu və bu dilin erməni dilinə yaxın olması da həqiqətdir. Müqayisə üçün tat və fars dilləri arasındakı oxşarlığı misal çəkə bilərik. Hər nə qədər tarixçilər bu məsələdə mübahisəli qalsalar da, Türkiyədə ictimai rəy həmşinlərin erməni olduğu yönündədir. Mən Xızıra bunu söyləmədim. Çünki bilirdim ki, o bu faktları yaxşı bilir. Sadəcə, bu həqiqətlə barışmaq istəmir və nə zamansa bunun belə olmadığını eşitmək istəyir. Ona deyiləcək ən gözəl söz böyük Atatürkün “Ne mutlu türküm deyene” sözü idi. Yəni nə mutlu özünü Türk kimi hiss edənə, etnik mənsubiyyəti nə olursa-olsun. Atatürk bu sözü söyləyəndə hər halda Türkiyənin etnik rəngarəngliyini nəzərə almışdı. Ermənilərin iddialarına görə həmşinlərin sayı 100 000-dən artıqdır, amma Türkiyə Milli Təhlükəsizlik Şurası tərəfindən 8 il öncə aparılan bir araşdırmaya görə Türkiyədə həmşinlərin sayı cəmi 13 min nəfərdir. Ümumiyyətlə, Türkiyədə ermənilərin ən çox müsəlmanlaşdığı ərazilər Kayseri, Amasya, Sivas, Tokat, Bitlis, Muş ve Elazığdır. Bəzi bölgələrdə ermənilərə “filə” deyilir, bu da onların Fələstindən Anadoluya gəlmələri ilə əlaqədardır.
“Gizli” ermənilər
1 noyabr 1969-cu il, İstanbul. Qumqapı səmtindəki erməni kilsəsində Türkiyə Erməniləri patriki Sinork Kalustuyanın dünyasını dəyişmiş anası Susan Güldanə Kalustuyanla vida mərasimi. Yaşlıların və birinci dərəcəli qohumların gözləri qapıya dikilib. Onlar Güldanə Kalustuyanın ikinci oğlunun da dəfn mərasiminə gələcəyinə ümid edirlər. Amma ümidlər boşa çıxır, ikinci oğul dəfn mərasimində iştirak etmir. Buna baxmayaraq, heç kim onu yüksək səslə qınamır. Çünki söhbət Türkiyə Dəyanət İşləri başqanı Lütfi Doğandan gedirdi. Əlbəttə, Lütfi Doğan heç bir zaman anasının dəfn mərasiminə qatıla bilməzdi, çünki o bununla yarı erməni olduğunu təsdiq etmiş olardı. Bu da onun cəmiyyətdə nüfuzunun sarsılmasına və böyük ehtimalla işinin də itirilməsinə gətirib çıxarardı. Düşünün, Türkiyə ermənilərinin dini lideri ilə Türkiyə Dəyanət İşləri başqanı anabir qardaş imişlər. Öz aralarında sirr kimi qorunan bu fakt erməni patrik Kalustuyanın etirafı nəticəsində illər sonra gün işığına çıxır. Əslində Lütfi Doğan tək deyil, Türkiyədə onun kimi onlarla dövlət məmuru, jurnalist, millət vəkili məhz bu səbəblərdən erməni olduqlarını hər kəsdən sirr kimi gizli saxlayırlar. Bu qorunma instinkti onlarda Birinci Dünya Müharibəsi zamanı Osmanlı imperiyasına xəyanətləri və bir milyon günahsız insanı qətl etmələri nəticəsində yerli əhali arasında yaranmış haqlı etirazdan qorunmaq istəmələri ilə formalaşıb. Belə ki, müsəlmanlığı qəbul edən birinci nəsil var gücü ilə bu həqiqəti sonrakı nəslin təhlükəsizliyini təmin etmək məqsədi ilə onlardan gizlətmişdilər. Bu yaxınlarda Türkiyənin ucqar dağ kəndlərinin birinin 86 yaşlı mollası atasından ona yadigar qalan və oxuya bilmədiyi kitabı təsadüfən oxutduraraq, əslən erməni olduğundan halı olmuşdu.
Əlbəttə, bu fakt öncə ailə arasında şok effekti yaratsa da, sonradan qəbul olunmuşdu. Bu kimi misalların sayını çoxaltmaq olar.
Haşıyə: Təxminən bir il bundan əvvəl Türkiyə-Ermənistan sərhədlərinin açılması məsələsi gündəmə gələndə Türkiyənin yüksək tirajlı qəzetlərindən biri olan “Habertürk” qəzetinin yazarı Güntay Şimşəkin Azərbaycan haqqında aqressiv fikirlərini heyrətlə oxudum. Qardaşlığı yalan adlandıran bu şəxs Ermənistanın Türkiyə üçün Azərbaycandan daha önəmli olduğunu iddia edirdi. “Hürriyet” qəzetinin köşə yazarı Hadi Uluengin isə Azərbaycana qarşı olan aqressiyasını belə ifadə edir: “Öncə bu “bir millət, iki dövlət” məsələsindən başlayaq. Genetik kodların, dillərin və mədəni dəyərlərin yaxın olması o insanların eyni millətə mənsub olduqları anlamına gəlməz. Dolayısı ilə türklər Türkiyənin, azərilər isə Azərbaycanın vətəndaşlarıdır və iki ayrı millətdirlər. Nöqtə. Bunların bir millət olduğunu söyləmək sadəcə təəccüblüdür”. Görəsən, nədir cənab Uluengini belə qeyzləndirən. Axı damarında Türk qanı axan hər hansı bir Türkiyə vətəndaşı nəyə görə Azərbaycan ilə Türkiyənin daha da yaxınlaşmasından narahat olmalıdır? Bunu sadəcə ermənilər istəməz, elə deyilmi? Milli maraqlarına uyğun gəlmədiyi üçün. Eyni zamanda, “Doğan” qrupunun sevimlisi, tanınmış jurnalist Məmməd Əli Birandın tükənməz erməni sevgisi və Türkiyə ilə Ermənistan arasındakı münasibətlərin normallaşması üçün göstərdiyi canfəşanlıq bu kimi insanların soykökü haqqında müəyyən şübhələrə düşməyə əsas verir. Məsələn, Sezen Aksunun həmşin, yəni müsəlman erməni olduğunu eşidəndə heç təəccüblənmədim. Çünki Hrant Dinkin dəfnində və hər il keçirilən vida mərasimlərində yanıqlı-yanıqlı mahnılar oxuyub, göz yaşı axıdan bu xanım həmişə ermənilərin qızğın müdafiəçisi olub. Dərd ondadır ki, Sezen Aksu erməni cənazələrində “Sarı Gəlin” və “Sülhə gəlin, ey insanlar” adlı Azərbaycan mahnılarını oxuyur. Bunu bilməyərəkdən elədiyini də sanmıram. Siz Türkiyədə “gizli” ermənilərin mövcudluğunu hər yerdə hiss edə bilərsiniz, amma onlar çox təhlükəlidir.
Hörmətli alim, tarixçi professor, Giresun Universitetinin rektor köməkçisi Aygün Attara qarşı bir müddət əvvəl universitetin rektoru tərəfindən başladılmış çirkin kampaniya Türkiyə ictimaiyyətinin də qınaq mövzusu oldu, sonradan həmin rektorun erməni mənşəli olduğu üzə çıxdı.
Uzun müddət gizli ermənilər barəsində araşdırmalar aparan professor-doktor Səlim Çöhcəyə görə, hazırda Türkiyədə ən azı 30-40 min “gizli” erməni yaşamaqdadır. Bunlar müsəlman kimi görünsələr də, Qriqorian adət-ənənələrinə əməl edirlər. Professor təkcə Malatya bölgəsində 3500 gizli erməni “aşkar etdiyini” yazır. Rəsmi rəqəmlərə görə, 1916-cı ildən günümüzə qədər “gizli” ermənilərdən 1340 nəfər öz dinlərinə dönüb.
Bunlar bəzən də qarşımıza kürd qiyafəsində çıxırlar. Çünki 1915-ci ildə və ondan sonra İslam dinini qəbul edən ermənilərin bir qismi də kürd kimliyinə büründülər. Türk Tarix Qurumunun keçmiş başqanı Yusif Halaçoğlunun “Kürd deyə bildiyimiz insanların bir qismi əslində erməni mənşəlidirlər. PKK erməni mənşəli kürdlərdən ibarətdir” sözü çox böyük mübahisələrə yol açdı. PKK terror təşkilatı kürd-erməni terror təşkilatıdır və ASALA-nın məntiqi davamıdır. Bu gün kürd olaraq tanıdığımız bir çox insanın damarından erməni qanı axır. PKK ilə Ermənistan arasında erməni mənşəli kürdlər tərəfindən qurulmuş əlaqələr özü ayrılıqda bir araşdırma mövzusudur.
Amma məlumat üçün qeyd edim ki, hazırda Ermənistanda nəşr olunan iki qəzet - “Reya Taze” və “Bota Redaksion” PKK təbliğatı ilə məşğuldur. Hətta məlumdur ki, soydaşlarının vəhşiliklərinə şərik olmaq istəyən bir qrup PKK-lı terrorçu 19-20 may 1992-ci ildə İrandan (Urmiyadan) Qarabağa gəlmişdilər. 1915-ci ildə müsəlmanlaşan və kürdləşən əsgər ermənilər PKK səhnəyə çıxar-çıxmaz bu təşkilata axın etdilər. Onlar bu gün PKK bayrağı altında vuruşsalar da, məqsəd Türkiyəyə qarşı Ermənistanın ərazi iddialarının təmin olunmasıdır.
Xristian ermənilər
Türkiyədəki xristian ermənilərin sayı haqqında müxtəlif mülahizələr mövcuddur. Türkiyə Xarici İşlər Nazirliyinin Türkiyə Böyük Millət Məclisinə göndərdiyi hesabata görə, ermənilərin sayı 60 min nəfərdir. Dəqiq bilinən bunlardan 45 min nəfərinin İstanbulda yaşamasıdır. Onlar əsasən qızıl satışı və ayaqqabı istehsalı ilə məşğuldurlar. Hazırda ermənilərin İstanbulda 55 kilsələri, 1 uşaq bağçası, 17 ibtidai təhsil məktəbi, 5 orta təhsil məktəbi fəaliyyət göstərir ki, bunlarda da toplam 2906 şagird erməni dilində təhsil alır. Təhsil prosesində 488 müəllim iştirak edir. Eyni zamanda 52 erməni vəqfi və 2 erməni xəstəxanası da fəaliyyət göstərməkdədir.
5 qəzet və 1 jurnal
Hazırda Türkiyədə ermənilərin 5 qəzet və 1 jurnalları nəşr olunur. Onlardan ən uzun ömürlüsü “Jamanak”dır. Zaman anlamı daşıyan “Jamanak” 1908-ci ilin oktyabrında gündəlik və erməni dilində nəşrə başlayıb. Qəzetin qurucuları Gurunlu Misak və Sarkis Koçunyan adlı iki qardaş Türkiyədə yaşayan ermənidir. Əslində bu dövrdə Türkiyədə erməni dilində qəzet buraxa bilmək də Osmanlı imperiyasında ermənilərə qarşı xoşgörünün sübutudur. Qəzeti yayınlayan Koçunyan ailəsi hələ indiyə qədər ermənicə nəşr olunan bu qəzetin bir dəfə də olsun qapadılmaması ilə öyünürlər. Qəzetin oxucu kütləsi ancaq ermənilərdir, baş redaktoru Ara Koçunyandır. Qəzet Türkiyə ermənilərinin mövcud problemlərini, müxtəlif problemlərini işıqlandırmaqla bərabər Ermənistanda baş verən hadisələri də diqqət mərkəzində saxlayır.
1940-cı ildə Suren Şamlıyan tərəfindən qurulan “Marmara” qəzetinə 1967-ci ildən etibarən Rober Haddeciyan başçılıq etməkdədir. Onun dövründə qəzetin adı dəyişdirilərək “Nor Marmara” (Yeni Mərmərə) olub. Həftədə 5 gün, erməni dilində, 4 səhifə və ağ-qara rəngdə çıxan bu qəzetin əsas missiyalarından biri də erməni dilini qorumaq və inkişaf etdirməkdir.
Türkiyədəki ermənilərin ən gənc qəzeti hesab olunan “Agos” 1996-cı ildən nəşr olunmağa başlayıb. “Agos” sözünün mənası “kotanın torpaqda açdığı arx” deməkdir. 4 səhifəsi ermənicə olmaqla, cəmi 24 səhifədən ibarətdir. Qəzet Türkiyənin digər bölgələrindən İstanbula gələn ermənilərə hamilik edərək, açıq-aşkar erməni millətçiliyini təbliğ edir. Hər sayında uydurma “erməni soyqırımı”na geniş yer ayıran qəzet Türkiyə ilə Ermənistan arasında əlaqələrin yaxşılaşdırılması üçün iş aparır. Hrant Dinkin imzasıyla 6 fevral 2004-cü ildə “Agos”da yayınlanan, Atatürkün mənəvi qızı Sabiha Gökcənin erməni mənşəli olduğu iddia edilən “Sabiha hatunun sırrı” adlı məqalədən sonra qəzet türk ictimaiyyətinin kəskin reaksiyasıyla üzləşərək, Türkiyə erməniləri arasında böyük nüfuz toplayıb. Hrant Dink 13 fevral 2004-cü ildə erməni kimliyi mövzusunda bir yazı qələmə almış, türklərə qarşı bütün kinini bu cümlələrlə ifadə etmişdi: “Türkdən boşalacaq o zəhərli qanın yerini dolduracaq təmiz qan, erməninin Ermənistan ilə quracağı əsilli damarında mövcuddur”. Belə təhqiramiz ifadələrinə görə Şişli məhkəməsi onun haqqında 6 ay azadlıqdan məhrumetmə qərarı versə də, sonradan qərar ləğv olunmuşdu. Qəzeti vərəqləyərkən, demək olar ki, əksər saylarında Azərbaycan haqqında dezinformasiyalara rast gəlmək mümkündür. Hrant Dinkin ölümündən sonra qəzetə Etyen Mahcupyan rəhbərlik edir, amma bu, qəzetin “missiyası”nı dəyişməyib. İndi də qəzetin yazarları arasında Azərbaycana xüsusi nifrəti ilə seçilən Baskın Oran var.
Bir də yeni gələnlər var
Türkiyədəki dördüncü erməni qismi isə Ermənistandan bu ölkəyə gələrək, burada işləyən və öz ölkəsinin büdcəsinə yardım edənlərdir. Onların sayı 100 minə yaxındır. Əksəriyyəti qaçaq vəziyyətdə yaşayır. Burada yaşayan azərbaycanlılardan fərqli olaraq, ermənilərin uşaqlarına məktəbə getmə hüququ veriləcək. Ən azından hökumət Bülənt Arınçın təklifi ilə belə bir layihə hazırlayır. Maraqlıdır ki, İstanbulun mərkəzində (Laləlidə) “Ararat” adlı erməni restoranı fəaliyyət göstərir. Onlar üçün yaradılmış gözəl şəraitdən və ifrat tolerant münasibətdən bəzi ermənilər naşükürlük edərək razı deyillər belə.
Qarşıdan qondarma “erməni soyqırımı”nın növbəti ildönümü gəlir. Yenə dünyadakı və Türkiyədəki ermənilər, gizli erməni kimliyi olanlar haray-həşir salacaqlar. Yenə Orxan Pamuk və bəzi “milli aydınlar” qatil babanın məsum övladı roluna girib ermənilərə başsağlığı verəcəklər. Bunları eşidəndə və ya görəndə təəccüblənməyin. Türk kimi görünmələrinə də aldanmayın. Fərqləndirməyi bacarın! Türklə türk kimliyinə bələnənləri ayırın! Ayırın ki, dostumuzla düşmənimizi seçə bilək...
Bəhruz Həsənli
[email protected]
Artıq bütün televiziyalar hadisə yerindən canlı yayınla məlumat verirdilər olayın təfərrüatı barədə. Hadisədən sonra dünyanın hər yerindən Türkiyəyə xarici jurnalistlərin axını başladı. Ertəsi gün yüz minlərlə insan əllərində plakatlarla küçə yürüşünə çıxdı (Bu tezliklə o plakatların necə hazırlanması da sual doğururdu). Mərhum Məmməd Gülün nə demək istədiyini isə bir plakatı gördüyüm zaman başa düşdüm. Plakatın məzmunu belə idi:“1.500.000 + 1”. Sadəcə bu plakat ermənilərin düşüncələrini, hədəflərini və məqsədlərini anlamaq üçün yetərli idi. Ermənilərin məntiqinə görə, “soyqırım hələ davam edir”di və “Hrant Dinkin öldürülməsi bu silsilənin davamı” idi. Maraqlı burasıdır ki, heç bir hadisə ermənilərə öz yalanlarına həqiqət donu geydirmək üçün bu qədər kömək edə bilməzdi. Məhz bu qətl hadisəsi qondarma “erməni soyqırımı”nın təbliğatı yönündə ermənilər tərəfindən məharətlə istifadə olundu. Amma 1.500.000 erməninin qətlə yetirilmədiyini, bunun sadəcə bir böhtan olduğunu başa düşmək üçün Hrant Dinkin öldürülməsini protest etmək məqsədi ilə küçələrə axışaraq əllərində plakatlarla ağır-ağır addımlayan bu yüzminlik zombilərə diqqətlə baxmaq kifayət edirdi. Bunların əksəriyyətinin türkləşmiş ermənilər olduğu bəlkə də çox adam tərəfindən bilinmir, amma ən azından özləri bu həqiqətdən agahdırlar. Ermənilər soyqırıma məruz qalmamışdılar, sadəcə tətbiq olunan sürgündən yaxa qurtarmaq üçün kütləvi şəkildə din dəyişmişdilər.
Məni ən çox düşündürən isə küçələri dolduran 100 minlərlə insanın “hamımız erməniyik” sloqanı idi. Doğrudanmı, bu insanların hamısı erməni idilər? Bəlkə də bunların əksəriyyəti məsələyə sadəcə insani nöqteyi-nəzərdən yanaşan və bir insanın qətlə yetirilməsinə öz etiraz səslərini ucaldan humanist düşüncəli insanlar idi. Bəs, görəsən, eyni taleyi bir azərbaycanlı jurnalist yaşasaydı, yenə bu 100 minlər küçələrə çıxıb öz etiraz səslərini ucaldardılarmı? Əminliklə deyə bilərəm: Yox! Çünki hər il Xocalı faciəsinin ildönümündə təşkil etdiyimiz mitinqlərə hər kəsi xahişlə dəvət etsək də, adətən mitinq üçün nəzərdə tutulmuş yerlər boş qalır. Deməli, bu insanların belə təəssübkeşliyinin səbəbi günahsız bir insanın öldürülməsi deyil, məhz bir erməninin, yəni Hrant Dinkin öldürülməsi, eyni zamanda məsələyə olan ideoloji və genetik yaxınlıqları idi.
Əlbəttə, mən Türkiyədə yüzminlərlə erməninin yaşadığını heç cür sübut edə bilmərəm, amma əminəm ki, onların sayı iddia ediləndən qat-qat çoxdur. Üstünü toz basmış bu həqiqət Hrant Dinkin ölümü ilə bir daha gün işığına çıxdı. Ümumiyyətlə, Hrant Dinkin ölümü Türkiyə ermənilərini canlandırdı desək, yanılmarıq. Bu məsələyə sonra toxunacağıq.
İndi isə gəlin Türkiyə erməniləri haqqında daha aydın təsəvvürə malik olmaq üçün onların tarixinə qısa nəzər salaq. Əlbəttə, söhbət Anadoludan gedir. Məlumdur ki, türklər Anadolunu birdəfəlik fəth etməzdən öncə ermənilər bu bölgələrdə mövcud idilər və rumların əsarəti altında öz yaşamlarını sürdürürdülər. Ümumiyyətlə, Bizans imperiyasından öncə xristianlığı qəbul edən ermənilərə qarşı Bizansın münasibəti heç zaman müsbət olmayıb. Anadoluda hələ də ağızdan-ağıza dolaşan bir məsəl də bunun əyani sübutudur: “İt dərisindən post (kürk), erməni ilə rumdan dost olmaz”. Xain ruhlu və məkrli olan ermənilərə bizanslılar həmişə ikrahla baxıb, hətta öz itlərinə belə erməni adları qoymaqdan çəkinməyiblər. Dövrün ictimai-siyasi hadisələrini qələmə alan erməni tarixçi Urfalı Mateos “Vəkayinamə”-də yazırdı: “Yunan xalqı və din xadimləri ermənilərə xor baxır və onlara zülm edirdilər. Bizansın Kayseri valisi Markos ermənilərə qarşı hədsiz nifrətini öz itinə Armen adı qoyaraq göstərirdi”.
Bizansın dəmir yumruğu altında əzilən ermənilərə yeni bir ağa lazım idi, çünki bu millət özünü idarə şüuruna malik deyil. Ermənilər yeni sahiblərini çox gözləməli olmadılar. Ona görə ki, eyni dövrdə Səlcuqlar Anadolunun fəthinə başlamışdılar. Türk əxlaqı və islam hüququnun önə çıxdığı bu fəthlərdə türklər adətən yerli əhaliyə toxunmur və digər dinlərə hörmətlə yanaşırdılar. Hələ Səlcuqlar bölgəyə gəlməzdən əvvəl burada yaşayan ermənilər Xəlifə Müaviyəyə müraciət edib, müsəlmanların asılılığı altında yaşamaq istədiklərini bildirmişdilər. Təsadüfi deyil ki, 1071-ci il 26 avqustda səlcuqlarla bizanslılar arasında baş verən döyüşdə bizanslılar tərəfindən döyüşə qatılan ermənilərin bir hissəsi döyüşdən sonra türklərin tərəfinə keçərək, İslam dinini qəbul etmişdilər. Əlbəttə, təkcə din dəyişməklə iş bitmirdi, eyni zamanda türkləşmə prosesi də bununla paralel gedirdi. Erməni din adamı Ormonian 1910-cu ildə nəşr olunan “Legilse Armenienne” adlı kitabında yazırdı: “İstanbulun fəthindən sonra din dəyişən ermənilərin sayı hədsiz dərəcədə çoxaldı. Bir qismi öz mənfəətlərini düşünərək, bir qismi isə gördükləri təzyiq nəticəsində İslamı seçdilər. Onlara nə oldu? Hamısı kürd və türk topluluqları arasında əridilər”.
Məsələ ondadır ki, o zaman ermənilərdən alınan can vergisindən başqa, onlara heç bir təzyiq göstərilmirdi. Osmanlı imperiyasında ermənilər geniş imkanlara sahib idilər, hətta demək olar ki, imperiyada ticarət ermənilərə həvalə edilmişdi. Bu da türklərin daha çox döyüş ruhlu olması və ticarətə ikinci dərəcəli iş kimi baxmaları ilə əlaqədar idi. Osmanlı sultanlarının zaman-zaman erməni sərraflardan borc aldığı haqqında sənədlər hələ də Osmanlı arxivlərində qorunub saxlanmaqdadır. Elə ki qüdrətli Osmanlı imperiyası zəiflədi və avropalılar tərəfindən “Xəstə adam” adlandırılmağa başladı, elə o zamandan etibarən də ermənilər milli psixologiyalarına uyğun olaraq xəyanət yolunu tutub, yeni sahib axtarışına çıxdılar. Məhz bu kimi separatçı əməllərin və arxadan vurulan zərbələr nəticəsində Osmanlı hökuməti ədalətli qərar qəbul edərək, imperiya ərazisində yaşayan ermənilərin imperiyanın başqa ərazilərinə köçürülməsi qərarını aldı. Bu köçürülmədən yayınmaq istəyən ermənilər kütləvi şəkildə İslam dinini qəbul etməyə başladılar. Buna görə də hazırda Türkiyə ermənilərini 3 qismə ayırırlar: müsəlman ermənilər, xristian ermənilər və “gizli” ermənilər.
İslam dinini qəbul etmiş ermənilər
Bir gün Xızır adlı bir Türkiyə vətəndaşı ortaq tanışlarımız vasitəsilə mənə müraciət etdi: “Hocam, sizi televizyonda izledim, anlaşılan ermeniler konusunda bilgilisiniz. Ben türk milliyetcisiyim, ama bizim köyde ve civarındakı mevcut köylerde yaşayanların köken itibari ile ermeni olduğu söyleniyor. Bunu araştıra bilirmisiniz”. Maraqlı sual idi, araşdırdıq. Məlum oldu ki, Xızır Həmşindir. Həmşinlərin etnik mənsubiyyəti haqqında müxtəlif fikirlər mövcuddur. Fəxrəddin Kırzıoğluna görə, Həmşinlər Türk tayfalarıdır və Həmədandan gəlmədirlər. Adları da məhz buradan qaynaqlanır. Ermənilərə görə isə həmşinlər Ərəb istilalarından qaçan ermənilərin bu bölgələrə (Qaradəniz, Rizə) yerləşməsi və sonra da müsəlmanlaşması nəticəsində formalaşan qrupdur. Erməni dilində bu söz “hamam şən” deyə oxunur, mənası isə “müsəlmanlaşmış erməni” deməkdir. Amma həmşinlərin özlərinə məxsus dilləri olduğu və bu dilin erməni dilinə yaxın olması da həqiqətdir. Müqayisə üçün tat və fars dilləri arasındakı oxşarlığı misal çəkə bilərik. Hər nə qədər tarixçilər bu məsələdə mübahisəli qalsalar da, Türkiyədə ictimai rəy həmşinlərin erməni olduğu yönündədir. Mən Xızıra bunu söyləmədim. Çünki bilirdim ki, o bu faktları yaxşı bilir. Sadəcə, bu həqiqətlə barışmaq istəmir və nə zamansa bunun belə olmadığını eşitmək istəyir. Ona deyiləcək ən gözəl söz böyük Atatürkün “Ne mutlu türküm deyene” sözü idi. Yəni nə mutlu özünü Türk kimi hiss edənə, etnik mənsubiyyəti nə olursa-olsun. Atatürk bu sözü söyləyəndə hər halda Türkiyənin etnik rəngarəngliyini nəzərə almışdı. Ermənilərin iddialarına görə həmşinlərin sayı 100 000-dən artıqdır, amma Türkiyə Milli Təhlükəsizlik Şurası tərəfindən 8 il öncə aparılan bir araşdırmaya görə Türkiyədə həmşinlərin sayı cəmi 13 min nəfərdir. Ümumiyyətlə, Türkiyədə ermənilərin ən çox müsəlmanlaşdığı ərazilər Kayseri, Amasya, Sivas, Tokat, Bitlis, Muş ve Elazığdır. Bəzi bölgələrdə ermənilərə “filə” deyilir, bu da onların Fələstindən Anadoluya gəlmələri ilə əlaqədardır.
“Gizli” ermənilər
1 noyabr 1969-cu il, İstanbul. Qumqapı səmtindəki erməni kilsəsində Türkiyə Erməniləri patriki Sinork Kalustuyanın dünyasını dəyişmiş anası Susan Güldanə Kalustuyanla vida mərasimi. Yaşlıların və birinci dərəcəli qohumların gözləri qapıya dikilib. Onlar Güldanə Kalustuyanın ikinci oğlunun da dəfn mərasiminə gələcəyinə ümid edirlər. Amma ümidlər boşa çıxır, ikinci oğul dəfn mərasimində iştirak etmir. Buna baxmayaraq, heç kim onu yüksək səslə qınamır. Çünki söhbət Türkiyə Dəyanət İşləri başqanı Lütfi Doğandan gedirdi. Əlbəttə, Lütfi Doğan heç bir zaman anasının dəfn mərasiminə qatıla bilməzdi, çünki o bununla yarı erməni olduğunu təsdiq etmiş olardı. Bu da onun cəmiyyətdə nüfuzunun sarsılmasına və böyük ehtimalla işinin də itirilməsinə gətirib çıxarardı. Düşünün, Türkiyə ermənilərinin dini lideri ilə Türkiyə Dəyanət İşləri başqanı anabir qardaş imişlər. Öz aralarında sirr kimi qorunan bu fakt erməni patrik Kalustuyanın etirafı nəticəsində illər sonra gün işığına çıxır. Əslində Lütfi Doğan tək deyil, Türkiyədə onun kimi onlarla dövlət məmuru, jurnalist, millət vəkili məhz bu səbəblərdən erməni olduqlarını hər kəsdən sirr kimi gizli saxlayırlar. Bu qorunma instinkti onlarda Birinci Dünya Müharibəsi zamanı Osmanlı imperiyasına xəyanətləri və bir milyon günahsız insanı qətl etmələri nəticəsində yerli əhali arasında yaranmış haqlı etirazdan qorunmaq istəmələri ilə formalaşıb. Belə ki, müsəlmanlığı qəbul edən birinci nəsil var gücü ilə bu həqiqəti sonrakı nəslin təhlükəsizliyini təmin etmək məqsədi ilə onlardan gizlətmişdilər. Bu yaxınlarda Türkiyənin ucqar dağ kəndlərinin birinin 86 yaşlı mollası atasından ona yadigar qalan və oxuya bilmədiyi kitabı təsadüfən oxutduraraq, əslən erməni olduğundan halı olmuşdu.
Əlbəttə, bu fakt öncə ailə arasında şok effekti yaratsa da, sonradan qəbul olunmuşdu. Bu kimi misalların sayını çoxaltmaq olar.
Haşıyə: Təxminən bir il bundan əvvəl Türkiyə-Ermənistan sərhədlərinin açılması məsələsi gündəmə gələndə Türkiyənin yüksək tirajlı qəzetlərindən biri olan “Habertürk” qəzetinin yazarı Güntay Şimşəkin Azərbaycan haqqında aqressiv fikirlərini heyrətlə oxudum. Qardaşlığı yalan adlandıran bu şəxs Ermənistanın Türkiyə üçün Azərbaycandan daha önəmli olduğunu iddia edirdi. “Hürriyet” qəzetinin köşə yazarı Hadi Uluengin isə Azərbaycana qarşı olan aqressiyasını belə ifadə edir: “Öncə bu “bir millət, iki dövlət” məsələsindən başlayaq. Genetik kodların, dillərin və mədəni dəyərlərin yaxın olması o insanların eyni millətə mənsub olduqları anlamına gəlməz. Dolayısı ilə türklər Türkiyənin, azərilər isə Azərbaycanın vətəndaşlarıdır və iki ayrı millətdirlər. Nöqtə. Bunların bir millət olduğunu söyləmək sadəcə təəccüblüdür”. Görəsən, nədir cənab Uluengini belə qeyzləndirən. Axı damarında Türk qanı axan hər hansı bir Türkiyə vətəndaşı nəyə görə Azərbaycan ilə Türkiyənin daha da yaxınlaşmasından narahat olmalıdır? Bunu sadəcə ermənilər istəməz, elə deyilmi? Milli maraqlarına uyğun gəlmədiyi üçün. Eyni zamanda, “Doğan” qrupunun sevimlisi, tanınmış jurnalist Məmməd Əli Birandın tükənməz erməni sevgisi və Türkiyə ilə Ermənistan arasındakı münasibətlərin normallaşması üçün göstərdiyi canfəşanlıq bu kimi insanların soykökü haqqında müəyyən şübhələrə düşməyə əsas verir. Məsələn, Sezen Aksunun həmşin, yəni müsəlman erməni olduğunu eşidəndə heç təəccüblənmədim. Çünki Hrant Dinkin dəfnində və hər il keçirilən vida mərasimlərində yanıqlı-yanıqlı mahnılar oxuyub, göz yaşı axıdan bu xanım həmişə ermənilərin qızğın müdafiəçisi olub. Dərd ondadır ki, Sezen Aksu erməni cənazələrində “Sarı Gəlin” və “Sülhə gəlin, ey insanlar” adlı Azərbaycan mahnılarını oxuyur. Bunu bilməyərəkdən elədiyini də sanmıram. Siz Türkiyədə “gizli” ermənilərin mövcudluğunu hər yerdə hiss edə bilərsiniz, amma onlar çox təhlükəlidir.
Hörmətli alim, tarixçi professor, Giresun Universitetinin rektor köməkçisi Aygün Attara qarşı bir müddət əvvəl universitetin rektoru tərəfindən başladılmış çirkin kampaniya Türkiyə ictimaiyyətinin də qınaq mövzusu oldu, sonradan həmin rektorun erməni mənşəli olduğu üzə çıxdı.
Uzun müddət gizli ermənilər barəsində araşdırmalar aparan professor-doktor Səlim Çöhcəyə görə, hazırda Türkiyədə ən azı 30-40 min “gizli” erməni yaşamaqdadır. Bunlar müsəlman kimi görünsələr də, Qriqorian adət-ənənələrinə əməl edirlər. Professor təkcə Malatya bölgəsində 3500 gizli erməni “aşkar etdiyini” yazır. Rəsmi rəqəmlərə görə, 1916-cı ildən günümüzə qədər “gizli” ermənilərdən 1340 nəfər öz dinlərinə dönüb.
Bunlar bəzən də qarşımıza kürd qiyafəsində çıxırlar. Çünki 1915-ci ildə və ondan sonra İslam dinini qəbul edən ermənilərin bir qismi də kürd kimliyinə büründülər. Türk Tarix Qurumunun keçmiş başqanı Yusif Halaçoğlunun “Kürd deyə bildiyimiz insanların bir qismi əslində erməni mənşəlidirlər. PKK erməni mənşəli kürdlərdən ibarətdir” sözü çox böyük mübahisələrə yol açdı. PKK terror təşkilatı kürd-erməni terror təşkilatıdır və ASALA-nın məntiqi davamıdır. Bu gün kürd olaraq tanıdığımız bir çox insanın damarından erməni qanı axır. PKK ilə Ermənistan arasında erməni mənşəli kürdlər tərəfindən qurulmuş əlaqələr özü ayrılıqda bir araşdırma mövzusudur.
Amma məlumat üçün qeyd edim ki, hazırda Ermənistanda nəşr olunan iki qəzet - “Reya Taze” və “Bota Redaksion” PKK təbliğatı ilə məşğuldur. Hətta məlumdur ki, soydaşlarının vəhşiliklərinə şərik olmaq istəyən bir qrup PKK-lı terrorçu 19-20 may 1992-ci ildə İrandan (Urmiyadan) Qarabağa gəlmişdilər. 1915-ci ildə müsəlmanlaşan və kürdləşən əsgər ermənilər PKK səhnəyə çıxar-çıxmaz bu təşkilata axın etdilər. Onlar bu gün PKK bayrağı altında vuruşsalar da, məqsəd Türkiyəyə qarşı Ermənistanın ərazi iddialarının təmin olunmasıdır.
Xristian ermənilər
Türkiyədəki xristian ermənilərin sayı haqqında müxtəlif mülahizələr mövcuddur. Türkiyə Xarici İşlər Nazirliyinin Türkiyə Böyük Millət Məclisinə göndərdiyi hesabata görə, ermənilərin sayı 60 min nəfərdir. Dəqiq bilinən bunlardan 45 min nəfərinin İstanbulda yaşamasıdır. Onlar əsasən qızıl satışı və ayaqqabı istehsalı ilə məşğuldurlar. Hazırda ermənilərin İstanbulda 55 kilsələri, 1 uşaq bağçası, 17 ibtidai təhsil məktəbi, 5 orta təhsil məktəbi fəaliyyət göstərir ki, bunlarda da toplam 2906 şagird erməni dilində təhsil alır. Təhsil prosesində 488 müəllim iştirak edir. Eyni zamanda 52 erməni vəqfi və 2 erməni xəstəxanası da fəaliyyət göstərməkdədir.
5 qəzet və 1 jurnal
Hazırda Türkiyədə ermənilərin 5 qəzet və 1 jurnalları nəşr olunur. Onlardan ən uzun ömürlüsü “Jamanak”dır. Zaman anlamı daşıyan “Jamanak” 1908-ci ilin oktyabrında gündəlik və erməni dilində nəşrə başlayıb. Qəzetin qurucuları Gurunlu Misak və Sarkis Koçunyan adlı iki qardaş Türkiyədə yaşayan ermənidir. Əslində bu dövrdə Türkiyədə erməni dilində qəzet buraxa bilmək də Osmanlı imperiyasında ermənilərə qarşı xoşgörünün sübutudur. Qəzeti yayınlayan Koçunyan ailəsi hələ indiyə qədər ermənicə nəşr olunan bu qəzetin bir dəfə də olsun qapadılmaması ilə öyünürlər. Qəzetin oxucu kütləsi ancaq ermənilərdir, baş redaktoru Ara Koçunyandır. Qəzet Türkiyə ermənilərinin mövcud problemlərini, müxtəlif problemlərini işıqlandırmaqla bərabər Ermənistanda baş verən hadisələri də diqqət mərkəzində saxlayır.
1940-cı ildə Suren Şamlıyan tərəfindən qurulan “Marmara” qəzetinə 1967-ci ildən etibarən Rober Haddeciyan başçılıq etməkdədir. Onun dövründə qəzetin adı dəyişdirilərək “Nor Marmara” (Yeni Mərmərə) olub. Həftədə 5 gün, erməni dilində, 4 səhifə və ağ-qara rəngdə çıxan bu qəzetin əsas missiyalarından biri də erməni dilini qorumaq və inkişaf etdirməkdir.
Türkiyədəki ermənilərin ən gənc qəzeti hesab olunan “Agos” 1996-cı ildən nəşr olunmağa başlayıb. “Agos” sözünün mənası “kotanın torpaqda açdığı arx” deməkdir. 4 səhifəsi ermənicə olmaqla, cəmi 24 səhifədən ibarətdir. Qəzet Türkiyənin digər bölgələrindən İstanbula gələn ermənilərə hamilik edərək, açıq-aşkar erməni millətçiliyini təbliğ edir. Hər sayında uydurma “erməni soyqırımı”na geniş yer ayıran qəzet Türkiyə ilə Ermənistan arasında əlaqələrin yaxşılaşdırılması üçün iş aparır. Hrant Dinkin imzasıyla 6 fevral 2004-cü ildə “Agos”da yayınlanan, Atatürkün mənəvi qızı Sabiha Gökcənin erməni mənşəli olduğu iddia edilən “Sabiha hatunun sırrı” adlı məqalədən sonra qəzet türk ictimaiyyətinin kəskin reaksiyasıyla üzləşərək, Türkiyə erməniləri arasında böyük nüfuz toplayıb. Hrant Dink 13 fevral 2004-cü ildə erməni kimliyi mövzusunda bir yazı qələmə almış, türklərə qarşı bütün kinini bu cümlələrlə ifadə etmişdi: “Türkdən boşalacaq o zəhərli qanın yerini dolduracaq təmiz qan, erməninin Ermənistan ilə quracağı əsilli damarında mövcuddur”. Belə təhqiramiz ifadələrinə görə Şişli məhkəməsi onun haqqında 6 ay azadlıqdan məhrumetmə qərarı versə də, sonradan qərar ləğv olunmuşdu. Qəzeti vərəqləyərkən, demək olar ki, əksər saylarında Azərbaycan haqqında dezinformasiyalara rast gəlmək mümkündür. Hrant Dinkin ölümündən sonra qəzetə Etyen Mahcupyan rəhbərlik edir, amma bu, qəzetin “missiyası”nı dəyişməyib. İndi də qəzetin yazarları arasında Azərbaycana xüsusi nifrəti ilə seçilən Baskın Oran var.
Bir də yeni gələnlər var
Türkiyədəki dördüncü erməni qismi isə Ermənistandan bu ölkəyə gələrək, burada işləyən və öz ölkəsinin büdcəsinə yardım edənlərdir. Onların sayı 100 minə yaxındır. Əksəriyyəti qaçaq vəziyyətdə yaşayır. Burada yaşayan azərbaycanlılardan fərqli olaraq, ermənilərin uşaqlarına məktəbə getmə hüququ veriləcək. Ən azından hökumət Bülənt Arınçın təklifi ilə belə bir layihə hazırlayır. Maraqlıdır ki, İstanbulun mərkəzində (Laləlidə) “Ararat” adlı erməni restoranı fəaliyyət göstərir. Onlar üçün yaradılmış gözəl şəraitdən və ifrat tolerant münasibətdən bəzi ermənilər naşükürlük edərək razı deyillər belə.
Qarşıdan qondarma “erməni soyqırımı”nın növbəti ildönümü gəlir. Yenə dünyadakı və Türkiyədəki ermənilər, gizli erməni kimliyi olanlar haray-həşir salacaqlar. Yenə Orxan Pamuk və bəzi “milli aydınlar” qatil babanın məsum övladı roluna girib ermənilərə başsağlığı verəcəklər. Bunları eşidəndə və ya görəndə təəccüblənməyin. Türk kimi görünmələrinə də aldanmayın. Fərqləndirməyi bacarın! Türklə türk kimliyinə bələnənləri ayırın! Ayırın ki, dostumuzla düşmənimizi seçə bilək...
Bəhruz Həsənli
[email protected]
2166