“Ermənistan işğala son qoymasa...” - MÜSAHİBƏ

Azərbaycanda səfərdə olan Türkiyə Beynəlxalq Strateji Araşdırmalar Mərkəzinin (USAD) rəhbəri Cəlal Cem Oğuz Azərbaycanın kütləvi informasiya vasitələrinə müsahibə verib. APA həmin müsahibəni təqdim edir.

- Vasitəçilər bildirirlər ki, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi kompromis əsasında həll olunmalıdır. Azərbaycandan hansı kompromis istənilir? Mümkündürmü, desinlər ki, işğal olunmuş digər ərazilər qaytarılsın, ancaq Dağlıq Qarabağ qalsın?

- Azərbaycandan hansı kompromislər tələb edilir, bunu bilmirəm. Əgər bir ölkə haqlıdırsa, özünün ərazi bütövlüyünü qorumaq istəyirsə, həmin ölkədən tələb ediləcək kompromisin səviyyəsi də bəllidir. Əgər bundan artığını istəyirlərsə, o ölkə qətiyyən buna razı olmaz, deməli, bunu istəyənlər də xoşməramlı deyillər. Ortada ərazi bütövlüyü məsələsi var. Beynəlxalq siyasətin birinci şərti nədir? Sərhədlərin toxunulmazlığı. Beynəlxalq sistem bunun üzərində qurulub. Buna baxmayaq, Azərbaycandan başqa tələblər varsa, xoş niyyətli olduqlarına qətiyyən inanmıram. Əgər bu doğrudursa, Minsk Qrupunun mövqeyindən təəssüflənirəm. Çünki məsələnin həlli ilə bağlı təşəbbüs tamamilə Minsk Qrupunun əlindədir. Minsk Qrupu beynəlxalq hüquqa zidd hərəkət etsə, prosesi baltalayar.

- Türkiyənin baş naziri Rəcəb Tayyib Ərdoğan Qafqaz Sabitlik və Əməkdaşlıq Platformasının yaradılması təşəbbüsü ilə çıxış etmişdi. Bu ideyanın həyata keçməsi nə qədər realdır?

- Bu, çox gözəl ideyadır. Mən bölgə üzrə mütəxəssis, bölgəni çox yaxşı tanıyan biri kimi belə bir ideyanı dəstəkləyirəm. Amma bugünkü şərtlər altında, Ermənistanın bugünkü mövqeyi ilə ideyanın reallaşacağına inanmıram. Türkiyə dövləti Qafqazda işbirliyi, kooperasiya üçün hər şeyi etdi. Ancaq Ermənistandan gələn işarələr göstərir ki, onlarda belə bir iradə, istək yoxdur. Yəni nə qədər yaxşı fikir, ideya olsa da, bu gün bunun real olmadığını düşünürəm. Gələcəkdə şərtlər düzəlsə, mütləq üzərində müzakirə aparılmalıdır.

- Bunun üçün nə etmək lazımdır?

- Birincisi, Ermənistanın təcili olaraq Türkiyə və Azərbaycanla münasibətlərini düzəltməlidir. Türkiyənin Ermənistanla sərhədi bağlamasının iki əsas səbəbi var: Birincisi, Ermənistanın Türkiyəyə ərazi iddiaları, digəri Azərbaycan ərazilərinin işğalıdır. Bjezinski deyir ki, xarici siyasət kosmik gəmiyə bənzəyir, çox manevr etmək mümkün deyil. Türkiyənin xarici siyasətində də bu məsələdə radikal dəyişiklik etmək mümkün deyil. Bu iki istək həyata keçməsə, bu iki məsələ ilə bağlı uzlaşma olmasa, Ermənistanla münasibətləri inkişaf etdirmək olmaz.

- Türkiyə XİN-in rəsmi nümayəndəsi protokollarla bağlı yaranmış vəziyyətlə əlaqədar İsveçrə və ABŞ-a səfər edib. Sizcə Ankara ABŞ-dan konkret nə tələb edəcək?

- İki məsələnin gündəmə gətiriləcəyini təxmin edirəm. Birincisi, ABŞ-dan Ermənistana təsir göstərməsi xahiş ediləcək. Çünki indi dedikləri ilə yola yeni başlayarkən dedikləri arasında uçurum qədər fərq var. İkincisi, erməni diasporu “soyqırım”la bağlı qərar layihəsini Konqresin müzakirəsinə çıxarır. Bu, prosesə müsbət təsir göstərməz, əksinə, baltalayar. Məncə, bunlar ABŞ-a çatdırılacaq.

- Ermənistanda prezidentə protokollardan imzasını geri çəkmək səlahiyyəti verən qanun hazırlanıb.

- Heç də xoşməramlı təşəbbüs deyil. Bunun adı hiylədir. Təbii ki, Ermənistanın daxili siyasətini də nəzərə almaq lazımdır. Bu protokollar Ermənistanın daxilində hansı reaksiyaya səbəb oldu? Bunlara baxmaq lazımdır. Ermənistan hakimiyyətinin iki məqsədi var: Birincisi, daxili siyasətdə özünə qarşı etirazları nəzarətdə saxlamaq, ikincisi, Türkiyə ilə işlər qaydasında getməsə, bundan təhdid kimi istifadə etmək. Ancaq nəticədə bu, prosesin ruhuna qarşı bir təşəbbüsdür.

- Bu günlərdə Fələstində Azərbaycan, Azərbaycanda isə Fələstinin nümayəndəliyinin açılması məsələsi gündəmə gəlib. Türkiyənin Azərbaycan-Fələstin münasibətlərinin yaxşılaşmasına münasibəti necədir?

- Bu mövzuda hər hansı fikir söyləmək üçün daha ətraflı məlumata malik olmalıyam. Amma rahatlıqla deyə bilərəm ki, əgər Azərbaycan belə bir qərar qəbul edibsə, bunun Türkiyənin xoşuna gəldiyini təxmin edirəm. Çünki Fələstin də beynəlxalq sistemə inteqrasiya edilməlidir. Fələstinə bu dönəmdə dəstək olmaq lazımdır, çünki çətin günlər keçirir. Əgər belə bir qərar varsa, təqdir edilməlidir.

- İsrailin xarici işlər naziri Azərbaycana səfər edib. Türkiyə Azərbaycan-İsrail münasibətlərinin inkişafına necə baxır? Hər hansı neqativ hal ola bilərmi Türkiyə üçün?

- Heç bir halda olmaz. Azərbaycan beynəlxalq sistemdə yer alan aktyorlarla nə qədər yaxşı münasibət qursa, Türkiyə Cümhuriyyəti olaraq bundan məmnun olarıq. Bu məsələdə bir şey söyləmək bizim həddimiz deyil. Azərbaycan İsrail və digər dövlətlərlə münasibətlərini inkişaf etdirmək istəyirsə, biz buna hörmətlə yanaşırıq.

- “Nabucco” layihəsinin gələcəyi ilə bağlı nə düşünürsünüz?

- Bu layihə çox önəmlidir. 19-cu əsrin sonlarından başlayaraq indiyədək beynəlxalq sistemi müəyyənləşdirən əsas parametr enerji olub. Xüsusilə, 1990-cı illərdən sonra. 2001-ci ildə ABŞ-ın milli enerji siyasəti açıqlanmışdı. Orada açıq göstərilib ki, bəlkə də enerji dediyimiz hekayə budur - qaynaqlar azalır, asılılıq artır. Bunun üçün qaynaqların çeşidləndirilməsi və təklif təhlükəsizliyinin təmin olunması lazımdır. Təkcə Yaxın Şərqdən asılı qalmamaq üçün Xəzər bölgəsi son dərəcə önəmlidir. Yəni Azərbaycan və Qazaxıstan çox önəmlidir. “Nabucco” layihəsi də bu qaynaqların çeşidləndirilməsi üçün ciddi proyektdir. Üzərində düşünülməlidir, gündəmdə saxlanmalıdır. Əgər “Nabucco” baltalansa, mən üzülərəm. Mən bu layihənin alınmayacağına inanmıram. Təkrar edirəm, enerji təhlükəsizliyinin və təklifinin davamlılığı önəmlidir. Bunun olması üçün də “Nabucco” həyata keçməlidir. Mən optimistəm.