Yayda bürkülü və yağışlı havanın TƏHLÜKƏLƏRİ - Halsızlıqdan insultadək...

İyul ayı olmasına baxmayaraq, Azərbaycanda hava bürkülü, yağıntılı yaxud rütubətlidir. Səhər yağış yağarkən, günorta anidən istilər başlayır, yaxud axşam güclü külək əsdiyi yerdə, bir anda bürkü olur. Temperaturun qəfil yüksəlib-enməsi, yüksək rütubət və atmosfer təzyiqi dəyişiklikləri orqanizmin tarazlıq halını pozur və immun sistemini zəiflədir. Bir çox elmi araşdırmalar insan orqanizmi və hava dəyişiklikləri arasında mühüm əlaqə olduğunu göstərir.

Lent.az yay aylarında qeyri-sabit hava şəraitinin, xüsusilə bürkülü və yağıntılı havaların fizioloji, psixoloji təsirləri və sağlamlıq risklərini araşdırıb. 

Bürkülü havaların sağlamlığa fizioloji təsirləri

Yayda havanın bürkülü olması dedikdə, həm temperaturun, həm də rütubətin çox yüksək olduğu, küləksiz, durğun hava şəraiti nəzərdə tutulur. Uzun müddət bürkülü, qızmar gün altında qalmaq orqanizmdə istilik vurmasına (günvurma) səbəb ola bilər. Günvurma başı örtüksüz şəkildə birbaşa günəş şüalarına məruz qaldıqda, eləcə də, bürkülü və küləksiz havada yaranır. Bu zaman bədənin həddindən artıq qızması nəticəsində beynin qan damarları genişlənir, güclü baş ağrısı, başgicəllənmə, ürəkbulanma yaranır, ardınca huşun itirilməsi və təngnəfəslik baş verir. İstinin təsiri ilə ifrat dərəcədə tərləmə orqanizmi susuzlaşdırır. Bu da, daxili orqanların fəaliyyətinə mənfi təsir göstərir. Susuzlaşma (dehidratasiya) nəticəsində qan dövranı həcmi azalır, qan qatılaşır və toxumalara oksigen daşıma prosesi zəifləyir. Nəticədə, bədəndə yorğunluq, gücsüzlük yaranır, ciddi hallarda isə orqan funksiyalarında pozulmalar müşahidə edilir.

Ürək-damar sisteminə yük və qan təzyiqinin dəyişkənliyi

Bürkülü isti havada orqanizmin özünü sərinlətməsi çətinləşir. Normalda insan bədəninin istiliyini tənzimləmək üçün tərləmə yolu ilə hava buxarlanması baş verir. Lakin rütubət çox olduqda tər dəridən gec buxarlanır və bədən artıq istini xaric edə bilmir. Nəticədə, bədən temperaturu yüksəlir və ürək-damar sisteminə yük artır. Ürək bədəni soyutmaq üçün daha sürətlə və güclə işləməyə məcbur qalır. İsti havada həddən artıq tərləmə və yetərincə maye qəbul etməmə də qan dövranını zəiflədərək ürəyə əlavə gərginlik yaradır.

Bürkülü havada damarların reaksiyası da dəyişir. Bədən həddindən artıq qızdıqda əvvəlcə damarlar genişlənə (və ya sonra büzülə) bilir ki, bu da qan təzyiqinin oynaqlaşmasına səbəb olur. Xüsusilə yüksək rütubət fonunda orqanizm stressə düşür. Bəzi məlumatlara görə, belə havada damar tonusu yüksəlir, damarlar sıxılaraq arterial təzyiqi artırır və ürəyin infarkt, beynin insult riski çoxalır. İsti və rütubətli mühitdə ürək daha tez döyündüyündən ritm pozuntuları (aritmiyalar) da baş verə bilər. Xüsusilə ürək çatışmazlığı, hipertoniyası və ya ritm pozğunluğu olan xəstələr üçün bürkülü hava təhlükəli olub, qəfil ritm pozuntuları və krizlər törədə bilər.

Tənəffüs çətinlikləri

İsti və durğun hava tənəffüs sisteminə də mənfi təsir göstərir. Havanın hərəkətsiz, ağır olduğu günlərdə oksigenin miqdarı nisbətən aşağı düşür və bədən normadan artıq karbon qazı toplayır ki, bu da nəfəs almağı çətinləşdirir. Xüsusilə astma və bronxit kimi xroniki tənəffüs xəstəliyi olanlar bürkülü havada özlərini pis hiss edə bilərlər. Meteoroloji müşahidələr göstərir ki, yüksək rütubət bəzi insanlarda bronxospazm, yəni nəfəs yollarının daralması ilə müşayiət olunan tutmalara yol aça bilir. Nəticədə, həmin şəxslərdə öskürək, xırıltı nəfəs, nəfəs darlığı kimi əlamətlər güclənir.

Bürkülü, küləksiz hava eyni zamanda şəhər mühitində zərərli maddələrin yığılmasına gətirir. Bu da sağlam insanlarda belə boğulma hissi, baş ağrısı yarada, astmatiklər və allergik rinitli şəxslərdə tutmalara səbəb ola bilər. Məsələn, həkimlərin müşahidəsinə görə, yayda havanın çox isti və rütubətli olduğu dövrdə astma xəstələrində tutmaların sayı artır; isti hava və rütubət tənəffüs yollarını qıcıqlandıraraq xırıltı, təngnəfəslik kimi simptomlara səbəb olur. Belə hallarda mümkün olduqca sərin, havadar yerdə qalmaq, özünüzü çox yormamaq tövsiyə edilir.

Yağıntılı və rütubətli havaların təsiri

Yay aylarında yağışlı, rütubətli və nisbətən sərin keçən günlər də, sağlamlığa özünəməxsus təsirlər göstərir. 

Oynaq ağrıları və təzyiq dəyişiklikləri

Xalq arasında geniş yayılmış bir müşahidə var: hava dəyişəndə oynaqlar ağrıyır. Həqiqətən də, elmi tədqiqatlar göstərir ki, atmosfer təzyiqinin kəskin düşüb-qalxması zamanı oynaq problemləri olan, xüsusən artritli insanlarda ağrılar şiddətlənir. Məsələn, hava frontu yaxınlaşarkən (yağışdan əvvəl) təzyiq düşdükdə bəzi insanlar diz, kürək kimi oynaqlarında ağrı və sızıltı hiss edirlər. Həmçinin, hava dəyişkənliyi qan təzyiqinə də təsirsiz ötüşmür. Meteohəssas insanlar arasında aparılan müşahidələrə görə, atmosfer təzyiqi dəyişdikdə arterial təzyiq tez-tez “oynayır”, hətta bəzi hallarda hipertoniya xəstələrində təzyiqin kəskin sıçrayışı, ürək döyüntülərində ritm pozğunluğu baş verə bilər. Yüksək təzyiq dönəmində ürək xəstələri, astmatiklər və hətta sinir sistemi zəif insanlar özlərini pis hiss edə bilərlər; təzyiq çox düşdükdə isə əksinə, hipotoniya (aşağı təzyiq) meyilli şəxslərdə halsızlıq yaranır. Beləliklə, yağıntılı havanın gətirdiyi təzyiq dalğalanmaları həm oynaq, həm damar sisteminə mənfi təsir göstərir.

Rütubət, allergiya və kifin sağlamlığa zərərləri

Yağışlı hava ilə gələn yüksək rütubət təkcə çöldə deyil, qapalı məkanlarda da sağlamlıq risklərini artırır. Rütubət artdıqda ev tozunda yaşayan toz gənələri sürətlə çoxalır ki, bu mikroskopik heyvanlar məhz allergiyaların ən geniş yayılmış səbəblərindəndir.

Mütəxəssislər qeyd edir ki, toz gənələri rütubəti 70-80% olan isti mühiti çox sevir. Nəticədə, ev içi havada allergen yükü artır. Toz gənəsinə qarşı həssas şəxslərdə burun axması, asqırma, göz yaşı və bronxial astma tutmaları tezləşir. Toz gənələrinin çoxalmasının qarşısını almaq üçün mənzilin havasını tez-tez dəyişmək (otaqları havalandırmaq) və rütubəti nəzarətdə saxlamaq çox vacibdir, çünki rütubət gənələrin çoxalmasına şərait yaradır.

Bundan başqa, rütubətli mühitin ən böyük problemlərindən biri kif göbələyinin yaranmasıdır. Nəmişlik olan yerlərdə (məsələn, ventilyasiyası zəif vanna otağı, zirzəmi və s.) divarlarda və ya havada kif sporları əmələ gəlir. Kif və rütubət birbaşa sağlamlıq üçün təhlükə sayılır. Uzun müddət kif sporlarını udmaq allergik rinit, bronxit, hətta ağciyərlərdə göbələk infeksiyalarına yol aça bilər. Xüsusilə astma, xroniki bronxit kimi tənəffüs xəstəlikləri olan insanlar, eləcə də immun sistemi zəif (məsələn, onkoloji xəstələr) və yaşlılar üçün rütubətli, kifli mühit son dərəcə zərərlidir. Belə şərait astma tutmalarını tətikləyir, öskürək, təngnəfəslik, göz və boğaz qıcıqlanmalarını artırır. Körpələr və uşaqlar da rütubətli evlərdə tez-tez xəstələnə bilər. Üstəlik, daim nəmişkli mühitdə qalmaq yuxu keyfiyyətini aşağı salır, insanın əhvalına və həyat keyfiyyətinə mənfi təsir göstərir.

Kifin sağlamlığa zərərləri barədə araşdırmalar göstərir ki, evdə kif yaranması uzun müddətdə ağciyər xəstəlikləri, astma və allergiyanın yaranmasına səbəb olur. Buna görə, nəmişlik və kif problemi olan evlərdə mütləq rütubət səviyyəsi izlənməli, mümkün qədər 40-60% aralığında saxlanmalıdır. Xüsusilə vanna otağı və mətbəx kimi yerlərdə havalandırmanı yaxşılaşdıraraq kif izləri görən kimi təmizləmək lazımdır. Əks halda, mühit normadan artıq rütubətli qalarsa, həm ailə üzvlərinin tez-tez xəstələndiyini, hətta mövcud xroniki xəstəliklərin gedişatının pisləşdiyini müşahidə edə bilərsiniz.

Psixoloji və emosional təsirlər

Havanın həm çox isti, bürkülü keçməsi, həm də ard-arda yağışlı-günəşli dəyişməsi təkcə bədənə yox, psixoloji durumumuza da təsir göstərir. Yaydakı ekstremal hava şəraiti insanlarda əhval-ruhiyyə dalğalanmaları, yuxu pozuntuları, əsəb gərginliyi kimi hallarla müşahidə oluna bilər. İstidən və rütubətdən qaynaqlanan narahatlıq hissi motivasiyanın azalmasına, ümumi həyat enerjisinin aşağı düşməsinə yol aça bilir. 

Halsızlıq, yorğunluq və yuxu problemləri

Gecələr temperatura yüksək olduqda insan dərin və rahat yata bilmir. Tez-tez oyanmalar və yuxu narahatlığı baş verir. Nəticədə orqanizm tam bərpa ola bilmir və gündüz saatlarında halsızlıq yaranır. Araşdırmalar göstərir ki, həddindən artıq istilik yuxu pozuntularına səbəb olmaqla yorğunluq və zehni fəaliyyətin zəifləməsinə gətirib çıxarır. Kifayət qədər yuxu ala bilməyən insanın həm diqqəti yayınır, həm də adi işləri görmək üçün enerjisi çatmır. Belə halsız, yuxusuz vəziyyət davam etdikcə, motivasiya düşüklüyü və apatiya hissi dərinləşə bilər.

Əsəbilik, stress və motivasiya düşüklüyü

Havanın çox isti olması, xüsusilə də uzun müddət sərinləməməsi insanlarda səbirsizlik və gərginlik yaradır. İsti zaman bədənimiz stress hormonları (adrenalin, kortizol və s.) ifraz etməyə başlayır. İsti hava stress hormonlarının səviyyəsini artıraraq insanlarda əsəbilik və hövsələsizlik hisslərini gücləndirir. Yüksək temperaturun verdiyi fiziki narahatlıq (həddindən artıq tərləmə, susuzluq, yuxusuzluq və s.) nəticəsində adam özünü diskomfort hiss edir və xırda şeylərə görə belə tez əsəbiləşə bilir. Elmi mənbələrdə qeyd olunur ki, istidə insanların frustration səviyyəsi yüksəlir, hətta aqressivlik meylləri arta bilər. Məsələn, kəskin istilər dövründə yol hərəkətində, növbələrdə insanların daha əsəbi olması, münaqişələrin çoxalması müşahidə edilir ki, bu da birbaşa havanın psixoloji təsirinin nümunəsidir. Digər tərəfdən, uzun müddət davam edən həddindən artıq istilər əhval-ruhiyyə düşkünlüyünə də səbəb ola bilər. Aparılan tədqiqatlar göstərir ki, temperaturun normadan çox olduğu dövrlərdə depressiya və ya həyəcan pozuntuları olan insanların vəziyyəti pisləşir. Hətta bir araşdırmada ekstremal istilər zamanı əhali arasında əhval-ruhiyyə pozuntuları (depressiya, maniya və s.) səbəbindən hospitalizasiya olunma hallarının təxminən 40% artdığı qeyd edilib. Bu, istiliyin mental sağlamlığa ciddi təsir göstərə bildiyini sübut edir. İsti hava həmçinin gecələr normal yatmağa mane olaraq əsəb sistemini zəiflədir və nəticədə insan hər şeyə qarşı həvəssiz olur.

İstinin gətirdiyi motivasiya düşüklüyü də geniş yayılmış haldır. Hava həddindən artıq isti və yapışqan olduqda insanlar adi fəaliyyətlərə (iş, dərs, fiziki aktivlik və s.) əvvəlki həvəsi duymurlar. Bədənin enerji ehtiyatları istiliklə mübarizəyə sərf olunduğundan gündəlik işlər gözümüzdə böyüyür. Mütəxəssislər bildirir ki, istidən yaranan fiziki diskomfort insanların fəaliyyət həvəsini azaldır, enerji səviyyəsini aşağı salır və ümumi həvəsdə azalma müşahidə olunur. Yəni, yüksək temperatur bir növ “psixoloji tənbəllik” yaradır. İnsan yalnız istidən qorunmaq haqqında düşünür, digər məqsədlər arxa plana keçir. Bu vəziyyətdə əhval-ruhiyyəni yüksəltmək üçün mümkün qədər özünüzü sərin mühitdə saxlamaq, normadan artıq çalışmağa məcbur olmamaq, həmçinin bol maye qəbul edib yüngül qidalarla qidalanmaq tövsiyə edilir.

Risk qrupları

Havanın kəskin dəyişməsi və yaydakı ekstremal şərait hər kəsə təsir etsə də, bəzi risk qrupları var ki, onlarda fəsadlar daha ağır ola bilər.

Yaşlı insanlar: Orqanizmin termotənzimləmə (istiyə uyğunlaşma) qabiliyyəti yaş keçdikcə azalır. Yaşlılarda həm susuzlaşma daha tez baş verir, həm də ürək-damar sistemi istiyə qarşı həssas olur. Qızmar günəş şüaları altında ən tez zərər görən qrup məhz yaşlı insanlardır. Onlarda günvurma və istilik təsirindən huş itirmə, infarkt riskləri yüksəlib. Eyni zamanda sərin, rütubətli havada da bədən temperaturunu saxlamaq çətinləşdiyindən hipotermiya (bədənin soyuması) baş verə bilər.

Xroniki xəstəliyi olanlar: Ürək-damar sistemi xəstəlikləri (hipertoniya, ürək çatışmazlığı və s.), tənəffüs sistemi xəstəlikləri (astma, KOAH, xroniki bronxit), endokrin pozuntular (diabet, qalxanabənzər vəz problemləri) kimi xroniki xəstəlikləri olan şəxslər hava ekstremallarından daha çox əziyyət çəkir. Məsələn, ürək xəstələrində yüksək rütubət və istilik dövründə qan dövranı gərginləşir, təzyiq yüksəlir və ürək tutmaları riski artır. Astma və bronxit xəstələri üçün rütubətli hava təngnəfəsliyi artırır. Diabetli insanlar susuzlaşmaya daha meylli olduğu üçün isti havada qan şəkəri səviyyəsi kəskin oynaya bilər. Piylənmə problemi olanlar da risk qrupundadır. Bədən çəkisi artıq olan insanlar istiliyi daha pis tolerantlaşdırır və onlarda günvurma ehtimalı yüksəlir.

Uşaqlar: Körpələr və azyaşlı uşaqların bədənində istilik tənzimi hələ tam formalaşmayıb. Onlar istidə çox hərəkət etdikdə və ya düz günəş altında qaldıqda bədən temperaturu sürətlə yüksəlir, susuzlaşma qısa zamanda baş verir. Uşaqlarda günvurma böyüklərə nisbətən daha ağır keçə bilər – qusma, ishal, yüksək hərarət kimi əlamətlər tez ortaya çıxır. Statistikaya görə, yayda istidən zərər görənlərin əhəmiyyətli hissəsini məhz uşaqlar təşkil edir. Valideynlər yay günlərində uşaqları günün qızmar vaxtlarında çöldə çox saxlamamalı, onlara tez-tez sərin su verməli və yüngül geyindirməlidirlər.

Hamilə qadınlar: (Hamiləlik dövründə qadınların maddələr mübadiləsi daha aktiv olduğu üçün bədən temperaturu bir qədər yüksək olur. İsti havalarda hamilələrin bədəni əlavə yük altında qalır. Bu həm ana, həm də doğulmamış körpə üçün arzuolunmazdır. Odur ki, hamilə qadınlar yayda sərin mühitdə qalmalı, günün isti saatlarında çölə çıxmamalı və bol maye qəbul etməlidirlər.)

Qeyd etdimiz qruplarla yanaşı, hava dəyişikliyinə qarşı meteohəssas olan insanlar da var. Bunlar ümumən sağlam olsalar da, havanın kəskin dəyişməsinə (məsələn, təzyiqin düşüb-qalxmasına, yüksək rütubətə) qarşı həssaslıq göstərirlər. Belə şəxslərdə ani baş ağrıları, əhvalın səbəbsiz pisləşməsi, yuxu pozuntuları kimi əlamətlər meydana çıxa bilir. Mütəxəssislər meteohəssas insanlar üçün bədənin möhkəmləndirilməsi (müntəzəm fiziki aktivlik, kontrast duşlar, sağlam qidalanma) və hava dəyişəndə əlavə istirahət etməyi tövsiyə edirlər.

Profilaktik tədbirlər

Yay aylarında həm bürkülü, həm də yağışlı-rütubətli havaların mənfi təsirlərindən qorunmaq üçün öncədən bəzi profilaktik tədbirlər görmək lazımdır.

Kifayət qədər maye qəbulu: İstinin zərərlərindən qorunmaq üçün orqanizmin susuz qalmamasını təmin etmək ən başlıca şərtdir. Yayda bədən normadan çox maye itirdiyi üçün gün ərzində bol su için. Həkimlər xüsusilə bürkülü havalarda gündə azı 2-2.5 litr su içməyi məsləhət görürlər (fiziki aktivlik varsa, daha çox). Su balansını qorumaq bədəndə istilik mübadiləsini normallaşdırır, qan dövranını stabil saxlayır. Unutmayın ki, maye qəbulu təkcə susuzluğu yatırmaq üçün deyil, istilik stresindən qorunmaq üçündür. Susamasanız belə, arada su için. Çox tünd çay, qəhvə və spirtli içkilərdən uzaq durun, çünki bunlar əksinə, bədəni susuzlaşdıra bilər.

Uyğun geyim seçimi: Havalar bürkülü keçəndə geyim tərzinizə fikir verin. Yüngül, açıq rəngli, nəfəs alan təbii parçadan (pambıq, kətan və s.) olan paltarlar geyinin. Belə geyimlər tərin buxarlanmasını asanlaşdırır və bədəni nisbətən sərin saxlayır. Sıx sintetik geyimlərdən çəkinin, çünki onlar istiliyi bədəndə həbs edərək həddən artıq tərləməyə yol açır. Çölə çıxarkən günəş şüalarından qorunmaq üçün geniş kənarlı şapka taxın, açıq bədən səthlərinə gün kremi çəkin və mütləq gün eynəyi istifadə edin. Yüngül və rahat geyim bədənin temperaturunu normada saxlamağa kömək edəcək.

Havalandırma və rütubətə nəzarət: Yaşadığınız və çalışdığınız məkanlarda havanın keyfiyyətini yüksək tutmaq əhəmiyyətlidir. İstər isti, istərsə də yağışlı günlərdə otaqları müntəzəm olaraq havalandırın. Səhər tezdən və axşam sərin vaxtlarda pəncərələri açaraq təmiz hava dövranı yaradın. Bu, həm əlavə istini çıxaracaq, həm də rütubəti azaldacaq. Evlərdə rütubətin normadan yüksək olmasının qarşısını alın: imkan varsa, kondisioner və ya nəmləndirici cihazlarla otaq nəmini tənzimləyin. Mütəxəssislər otaq üçün ideal rütubət səviyyəsinin 40-60% olduğunu bildirirlər. Rütubət normadan artıqdırsa, quruducu vasitələrdən istifadə edə bilərsiniz. Kondisionerdən yararlanırsınızsa, onun filtrələrinin təmizliyinə diqqət edin – çünki çirkli filtrlərdə toz və küf yığılaraq allergik problemlər yarada bilər. Ümumiyyətlə, otaq havasının təmiz və rütubətsiz olması sizi həm istilərin, həm də allergenlərin təsirindən qoruyacaq. Unutmayın ki, ev şəraitində rütubətin həddən artıq olması toz gənələri və küfün çoxalmasına səbəb olur; buna görə də kondisioner yoxdursa belə, sadəcə pərdələri açıb hava axını yaratmaq çox vacibdir.

Açıq havada vaxtın düzgün seçimi: Yayda günün bəzi saatlarında hava xüsusilə təhlükəli ola bilər. Məsələn, meteoroloqlar günün ən isti saatlarında (11:00-dan 17:00-dək) uzun müddət birbaşa günəş altında qalmağı qətiyyən tövsiyə etmirlər. Günəş şüalarının ən sərt olduğu bu saatlarda çölə çıxmaq zəruridirsə, mütləq özünüzü kölgəliklə qoruyun, fasilələrlə dincəlin və imkan varsa, başınızı isladın. Ən yaxşısı, açıq havada görüləcək işləri səhər tezdən və ya axşamüstü sərin vaxtlara planlaşdırmaqdır. Məsələn, idman edirsinizsə və ya çöldə fiziki işlə məşğul olmalısınızsa, bunu səhər gün çıxandan əvvəl və ya gün batandan sonra etməyə çalışın. Sərin saatlarda havada olmaq bədəninizə daha az yük verir, həm də günvurma riskini azaldır.

İstidən qorunmaq və bədəni sərinlətmək: Havanın çox isti olduğu günlərdə imkan daxilində kondisionerli və ya kölgəli məkanlarda olun. Xüsusilə risk qrupuna aid insanlarsınızsa (yaşlı, xroniki xəstə və s.), sərin yerlərdə qalmaq həyati əhəmiyyət daşıya bilər. Kondisioneriniz yoxdursa, ictimai yerlərdə yaradılan sərinlədici mərkəzlərdən, kölgəli park və bağıçalardan yararlanın. Çöldən evə qayıdanda ilıq (çox soyuq olmayan) duş qəbul edin. Bu, həm bədən temperaturunuzu normallaşdırar, həm də günün gərginliyini azaldar. Gün ərzində çox soyuq su və dondurma kimi məhsulları həddən artıq qəbul etməyin, çünki bu, mədə-bağırsaq problemləri yarad bilər. Bunun yerinə, bədəninizi tədricən sərinlədin: əsnə nahiyəsinə (biləklər, boyun) sərin kompreslər tətbiq etmək, yüngül paltarlar geyinmək və bol-bol su içmək kimi.

Fiziki aktivlik və istirahət rejimi: Yayda ağır fiziki işləri və ya intensiv idmanı bir qədər azaltmaq məsləhətdir. İsti havada orqanizm onsuz da enerji itirir, bu zaman ağır fiziki yük əlavə etmək sağlamlıq üçün risklidir. Əgər idmanla məşğul olursunuzsa, yayda məşqlərin vaxtını və intensivliyini uyğunlaşdırın – sərin saatlarda və ya yaxşı havalandırılan qapalı məkanda idman edin. Çox istidə açıq havada qaçış və ya digər kardio məşqləri etmək yerinə, üzgüçülük kimi bədən temperaturunu yüksəltməyən idman növlərinə üstünlük verin. İstirahət rejiminə də diqqət edin: bürkülü havada gecələr yaxşı yata bilmirsinizsə, günorta vaxtı 20-30 dəqiqəlik qısa yuxu (şəbəkə) götürə bilərsiniz. Bu, bədənin bərpasına kömək edəcək. Stressi azaltmaq üçün sərin mühitdə meditasiya və ya yoqa ilə məşğul olmaq da faydalıdır.

Bütün bu tədbirlərdən başqa, yayda yüngül qidalanma, spirtli içkilərin məhdudlaşdırılması, habelə zəruri dərmanlarınız varsa (məsələn, təzyiq dərmanları, inhalyatorlar və s.) onların əlçatan olması kimi məqamlar da önəmlidir.