Nabat xanım Aşurbəyova

Aşur xan nəslinin adlı-sanlı, dövlətli xanımlarından olan Nabat xanım Qoca bəy qızı 1795-ci ildə anadan olmuşdur. O, öz səxavəti və xеyirxahlığına görə ad qazanmış, nеft mədənlərinə və bir çox böyük imarətlərə malik olmuşdur. Nabat xanım Bakının imkanlı ailələrindən olan Rzayevlərin evinə gəlin köçəndən sonra daha çox xeyriyyəçi kimi şöhrət qazanmışdı. Bakı taciri Hacı Musa Rza Rzayеvin həyat yoldaşı olub. Onların bir oğlu (Hacı Abbasqulu Rzayеv) və 2 qızları – Əşrəf (Zülеyxa) xanım və Gülbəstə xanım olub. Nabat xanım Təzəpir məscidinin tikintisinə qədər H.Z.Tağıyevin təşəbbüsünə qoşularaq Bakıya Şollar su kəmərinin çəkilməsində, başqa milyonçularla yanaşı, ən böyük məbləğdə vəsait sərf edənlərdən biri olmuşdur.

Nabat xanım Sabunçudakı “Seyyidlər xəstəxanası”nın tikilməsinə də külli miqdarda vəsait xərcləmişdir. Bu xəstəxanada xəstələrin müalicəsi uzun müddət Nabat xanımın hesabına aparılmışdı. Nabat xanımın Bakıda tikdirdiyi hamam həftədə bir gün kasıblar üçün pulsuz işləyirdi. Qapısına gələnlərə baş örtüyü kimi bir cüt yaylıq, bir girvənkə qənd, çay və 3 manat pul verməyi adət şəklinə salmışdı. Bakı xeyriyyə cəmiyyətinin bütün yığıncaqlarında Nabat xanım iştirak edir və özünün səxavəti və xeyriyyəçilik fəaliyyəti ilə hamıya nümunə olurdu.

Onun həyatındakı ən böyük işi Bakı şəhərində tikdirdiyi (1905-1914-cü illər) Təzəpir məscididir. Hal-hazırda həmin məsciddə Qafqaz Müsəlmanları Ruhani İdarəsi yеrləşir.

“Nabat xanım dövlətdən icazə alıb məscidi öz şəxsi məhriyyəsi hesabına tikdirib. Məhriyyə, yəni ilkin kəbin kəsiləndə oğlan tərəfinin qız tərəfinə verəcəyi hədiyyədir, yardımdır və o məhriyyə xanımın öz şəxsi mülki hesab olunur. Təbii ki, cüzi məhriyyə ilə də bu boyda məscidi tikmək olmaz. Buna görə də Aşurbəyova kimi bir xanım təbii ki, özü mislində bir oğlana getdiyinə görə onun məhriyyəsi bir neçə dənə neft quyusu olub. Və neft quyusunun da bütün gəlirin Nabat xanım bura sərf edib. Seyid Yəhya Bakuvinin nəslindən olan bu qadın belə bir məscid tikdirməyi əhd edibmiş və əhdinə sadiq qalaraq, sonuncu zinət əşyasına qədər satıb binanı inşa etdirib.

Bu məscidin tikilməsində o, ilk diplomlu azərbaycanlı mеmar, Sankt-Pеtеrburq Mülki İnşaat Mühəndisliyi İnstitutunun məzunu Zivər bəy Əhmədbəyovun xidmətlərindən istifadə еtmişdir.

Zivər bəy Əhmədbəyovu dəvət edərək, məscidin tikintisi ilə bağlı öz arzularını onunla bölüşüb. Zivər bəy Nabat xanıma şərq üslubunda çox gözəl, iki minarəli bir məscidin layihəsini təqdim edib. Bu, gələcəkdə tikiləcək “Təzəpir” məscidinin layihəsi olub. Lakin, Bakı qubеrnator idarəsi pravoslav ruhanilərinin fitvası ilə minarənin ancaq bir mərtəbəsinin tikilməsinə icazə vеrib. Amma qısa minarə ilə tikilməsinə bеlə baxmayaraq, Təzəpir məscidi Bakıda ən iri və möhtəşəm məscid olmaqla yanaşı, həm də şəhərə yaraşıq vеrən gözəl mеmarlıq abidəsi olub. Təzəpir məscidinin tikintisinə 1905-ci il iyulun 23-də Məbəs bayramı günü başlandı.

Məşhur mesenat H.Z.Tağıyev Nabat xanımın məscid tikdirmək təşəbbüsünü razılıqla qarşılasa da, başa düşürdü ki, belə möhtəşəm bir məscidin tikintisi ağır işdir, çoxlu vəsait tələb edir. Hacı Nabat xanıma kömək məqsədilə maddi yardım təklif edir. Hacıya böyük ehtiramı olan Nabat xanım ona minnətdarlığını bildirməklə yanaşı: “Əgər imkanınız varsa, siz də bir məscid tikdirin”–deyir.

Məscidin bünövrəsinin qoyulması izdihamlı bir mərasimə çevrilir. Hacı Zeynalabdin Tağıyevə hörmət əlaməti olaraq və onun, bütün bənnaların başçısı sayıldığı ücün, məscidin bünövrəsinin ilk daşını da o qoymuşdu. Beləliklə, Təzəpir məscidinin tikintisi başlanmışdı. Tikintinin baş memarı Zivər bəy buraya ən bacarıqlı sənətkarları cəlb etmişdi.

Məscidin 1905-ci ildən başlanan tikintisi 1914-cü ilə kimi davam etmişdi. Məscidin tikintisini öz üzərinə götürən Nabat xanım 1912-ci il dekabrın 7-də 117 yaşında vəfat etmişdi. Nabat xanıma böyük ehtiram əlaməti olaraq onu məscidin eyvanında, baş qapının sağ tərəfində dəfn etdilər. O, məscidin tamamlanmasını oğlu Hacı Abbasquluya vəsiyyət etmişdi. Nabat xanımın oğlu anasının vəsiyyətini layiqincə yerinə yetirmiş və o da vəfatından sonar məscidin həyətində dəfn olunmuşdu. Məscidin inşası tamam olanda iri günbəzin ortasındakı axırıncı daşının qoyulması bünövrənin ilk daşını qoyan Hacı Zeynalabdin Tağıyevə həvalə edilmişdi.

Prezident İlham Əliyevin göstərişi əsasında 2005-ci ildə məscidin bərpası və ərazilərin rekonstruksiyası layihəsi hazırlanmışdı. 6 iyul 2009-cu ildə yenidənqurma və tikinti işlərindən sonra Prezident İlham Əliyevin iştirakı ilə təntənəli açılış mərasimi keçirilimişdi və bu abidə daha da gözəlləşərək əsl memarlıq incisinə çevrilmişdir. Bununla yanaşı Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevin tövsiyəsi ilə Bakının Səbail rayonundakı Mustafa Sübhi küçəsinin adı dəyişdirilərək Nabat Aşurbəyova adlandırılıb.

Gülşən Mehdiyeva

Azerbaijan Realities Qrupunun üzvü