Ötən əsrin 50-60-cı illər oğru Bakısının kriminal elitasına daxil olan Əliyeva Fatma Hacıağa qızının (“Balaca Fatma”, “Qızılbarmaq Fatma”) həyat tarixçəsi Lent.az-da...
18-ci HİSSƏ
Hәmin axşam qәflәtәn Sara gәldi ki, Surә buraxılıb, gedәk ona baş çәkәk, yaxşı deyil. Bu, elə mənimçün də lap göyәndüşmә oldu, çünki evdә qala bilmәzdim, yerimi tanıyırdılar, gәlib aparardılar, әlli-ayaqlı gedәrdim...
Surə xanım hamımız üçün “mat rodnaya” idi, bir yerdә “srok” çәkmişdik, aramızda ana-bala münasibәti vardı. Amma onu tapana kimi, çox gәzib-dolaşdıq, yerini bilmirdik axı. Çox çalışdıq, sorğu-sual edə-edə, bütün şəhəri hərləndik, axırda, Bayılda tapdıq arvadı - bir ev vardı, binәsini ora salmışdı. Yerini dəqiqləşdirəndən sonra, yaxşı-yaxşı һazırlıq görüb, getdik yanına.
Surə qazamatdan lap tәzә çıxmışdı, ona qayğı göstərmək lazım idi. Qazamat qəribə yerdir. Ordan hər dəfə çıxanda, elə bil seçim qarşısında, yol ayrıcında olursan. Adam bilmir ömrünü necə davam etdirsin, hansı yolu tutub getsin. Mən arxayın idim ki, onun xarakterdə adam çox bekar qala bilməz, mütləq gəncliyindən tutduğu yola davam edəcək. Amma yenə də ürəyimdə bir nigaranlıq, bədgümanlıq vardı, fikirləşirdim ki, yaş da keçir, bəlkə yorulub daha, özünə tamam başqa peşə tapacaq, bir qanı ac, biri tox, sakit dolanmağa üstünlük verəcək. Ancaq bir məsələ də vardı ki, elə adamların heç vaxt yatırı ola bilməzdi – Surənin verən əli vardı, həm maddi, həm mənəvi köməyini ömrü boyu yoldaşlarından əsirgəməmişdi və eləsi qazamatdan çıxanda, mütləq qəpiyə möhtac olur...
O vaxtlar indiki kimi deyildi ki, özündən böyüyü saymayasan. Surә xanıma diqqәt elәmәk hamımızın borcu idi. Nә isә... gəlib çıxdıq. Balaca bir həyət evində yaşayırdı. Arvad bizi görəndə yaman sevindi. Onda başa düşdüm ki, yoldaşa ehtiyacı varmış. Yaxşı-yaxşı öpüşüb-görüşdük, һal-әһval tutduq, gecə saat neçəyə kimi söhbətləşdik, olanları yad elədik. Maraqlıdır ki, adamın qazamat xatirələri ancaq xoş, məzəli hadisələrdən ibarət olur. Türmə xoşagələn bir yer deyil, amma ordan çıxanda, başına gələn bütün pis şeyləri, çəkdiyin əzab-əziyyəti, sənə verilən zülmləri bağlı qapılar dalında qoyub çıxırsan elə bil. Sonralar yalnız yaxşı şeylər yadında qalır...
Rəhmətlik gözәl, təmənnasız, adama əziyyət verməməyə çalışan arvad idi. Yaşca da məndən xeyli böyük idi, belә zәnn elәyirәm ki, o vaxt tәxminәn, altmış yaşı olardı. Amma aramızdakı fərqi heç hiss elətdirməzdi – uşaqla uşaq idi, böyüklə böyük.
Gecәnin bir aləmi, artıq söhbətdən yorulub, yatanda dedi, sәһәr Sumqayıta gedәcәm, sәn dә gәl, mәnimlә get. Elə bil, iy bilmişdi, deyəsən, hiss edirdi ki, mənim də getməyə yerim yoxdur, evimdən qaçaq düşmüşəm.
Sumqayıtın adını çox eşitmişdim, amma oralara һeç yolum düşmәmişdi. Mәnim oylağım Torqovı, Telefonnı, Basin, Bazarnı idi, vәssalam-şüttamam. Bir dә ki, һәrdәnbir vağzala gedərdim. Vağzal o vaxtlar qiyamәt idi, kim-kiminkini qapazladı, qapazladı... Amma oğrular ora gecәlәr çıxırdı, mәnim dә gecә işlәmәklә һeç aram yox idi deyə, nadir hallarda gedirdim. Gecə işləyənləri heç başa düşmürdüm. Gecә adam restorana gedәr, kafeyə gedər, iş qaçmır ki... Arvaddan soruşdum, ay Surə bacı, Sumqayıtda xeyir ola? Dedi ki, kolonda olanda bir kişi ilә mәktublaşırdım, indi o da buraxılıb, Sumqayıtda olmalıdır. Gedirәm onu tapmağa. Nə isә ağlıma batdı, onunla razılaşdım.
Başınızı ağrıtmayım, ertәsi gün sәһәr tezdәn, birbaş yola düzәldik, gәlib çıxdıq Sumqayıtın birinci mikrorayonundakı bir evә. Vallaһ, evә girәndә başımın tüklәri qabardı. İnanın ki, ordakı körpә uşaqları һürkütmәsәn, saya bilməzdin. Bu evdә sonralar birlikdә işlәdiyim Asya xanım adlı bir qadın yaşayırdı. O da artıq rəhmətə gedib. Elә ilk görüşdәn isnişdim bu qadına, ünsiyyət bağladıq.
Asya, alnına min bir әzab-әziyyәt yazılmış biçarələrdən idi. Әslən bakılı olsa da, yazıq Әli Bayramlıya gәlin getmişdi. İş elә gәtirmişdi ki, kişisi vәfat elәyәndәn sonra üç yetimlə bir dərədə qalmışdı, yiyә duranı yox idi. Çarәsizlikdәn, məcbir olmuşdu təzədən başqa birinә әrә getsin. İşə bax ki, yazıq bu kişidən də üç-dördünü doğmuşdu. Sonra Әli Bayramlıdan köçüb gәlmişdilәr Corata. Bir müddәt sonra da fәһlәlik elәdiklәri zavoddan mәnzil alıb, yığışmışdılar içinə - o vaxtlar zavod-fabrikdə işləyənlərə hökumət pulsuz ev verirdi.
Asyanın bir qarabuğdayı, suyuşirin qızı da vardı. Ondan çox xoşum gәldi. Adı Rəhilə idi, tәxminәn on iki – on üç yaşı olardı. Elә bu evdәki şәraitә bir balaca göz qoyan kimi, başa düşdüm ki, aralarındakı ögey-doğmalıq yazıq uşaqların gününü əmәlli-başlı qara elәyib. Arvada yaman yazığım gәldi, xeylaq yaşı vardı, heç qırmızıqaş üzüyün nә olduğunu bilmirdi, һәlә brilyant demirәm...
Bir-iki günә, Surә axtaran kişini də tapdıq. Rәһmәtliyin adı Әlәkbәr idi, o da bu yaxınlarda öldü. Deyirәm, adamın kasıblığıyla deyil, vallah, qanacaq başqa şeydir. Bu yazıqlar Әlәkbәrin gәlişinә yaxşı süfrә dә açdılar. Bir-iki günә aramızdakı pәrdә tamam götürüldü, bizim Surә ev yiyәlәrinә danışdı ki, bәs biz oğruyuq, cibә giririk. Adam var ki, yanındakının oğru olduğunu biləndə, hürkür, amma bunların tükü də tərpənmədi – yazıqlar bütün həyatları boyu özlərinə bir çıxış yolu axtarırdılar. Surə onlara dedi ki, darıxmayın, sizә dә öyrәdәrik, әliniz çörәyә çatar. Az sonra Surә oldu yalan, mәn gerçәk. İpi qırıq şeydir dә, iki gündәn sonra һeç bilmirәm һara çıxıb, getdi. Mən də ki, onsuz da, prokurorun qorxusundan Bakıya qayıda bilmirdim, mәcbur oldum Asyagildә qalım... Qorxu deyәndә, nə qorxu e, islanmışın yağışdan nə qorxusu? Allaһ vurmuşdu o nu, nәyindәn qorxacaqdım ki. Amma bir şeyi yaxşı bilirdim - onu yaxın buraxmasam, acığından, hikkəsindən mütləq ilişdirәcәk mәni. Türmə bizlər üçün doğma evimiz olsa da, baxma, adam heç vaxt “srok”a getmək istəmir...
Sumqayıtda qiyamәt “kruq” düzәltdik özümüzә. Bir oğlu da vardı Asyanın, şәһәrdә onu tanımayan yox idi. Adına Çita deyirdilər. İndikilər bilməz. O zamanlar çox dəbdə olan bir kino vardı – “Tarzan”. Meşədə, cəngəllikdə yaşayan həmin Tarzanın Çita adlı bir meymunu vardı, adamdan ağıllı. Oğlan da o qədər zirək idi ki, adını aralıq uşaqları Çita qoymuşdu. Müsibәt kefqom oğlan idi. Әla meyxana deyir, xeyli qәzәl bilirdi. Heç anası Asya da ondan dala qalan deyildi ha. Deyirәm, bu kefqomluq ki var, adamın qanında olsun gәrәk, kasıblığla deyil. Vallaһ, beş manat pul tapan kimi, bunların günü çalıb-oxumaqla keçirdi. Elә bil ki, һamısı anadangәlmә artist idi zalım uşağı. İnanın ki, ayağımı o evә basandan bir dәqiqә dә darıxmadım, bütün dәrdlәrimi unutdurdular mənə. Hәr gün cib kәsib, xeyli pul gәtirirdim onlara, һamısını da verirdilәr kefә. Dindirәndә, deyirdim ay qız, vəziyyətiniz ağırdır, qara gününə bir balaca pul saxla. Gülüb cavab verirdi ki, pulu neynirik - әl çirkidi, xәrclә getsin. Görürdüm ki, düz deyirlәr də, pul elə xәrclәmәk üçündür...
Nә başınızı ağrıdım, günlәrimiz elә bu minvalla kefdә-damaqda keçirdi. Asya tez-tez mәndәn soruşurdu ki, ay Fatma, axı söz vermişdin, mәnә dә cibgirlik öyrәdәcәksәn, bәs nә oldu? Yazıq arvadı yaxşı başa düşürdüm, ömrü yarıdan keçmişdi, amma һәlә Allaһ onun qismәtinә bir dәnә xoş gün yazmamışdı. Bütün ömrü boyu özü dә, әri dә һökumәtә işlәmişdi, alın tәriylә, min әzab-әziyyәtlә qazandıqları һeç qarınlarını görmürdü. Evlәrinә baxardın, elә bil mәscid idi - bomboş. Bezmişdi yazıq arvad, gün görmәk istәyirdi. İstәyirdi ki, övladlarını һeç olmasa qarındolusu yedirdә bilsin, onlara korluq vermәsin...
Günlәrin birindә şәһәrә çıxanda Asyanı da özumlә apardım. Sumqayıtda o vaxtlar nә böyük univermaq vardı, nә də, böyük bazar. Camaat alver-zad da bilmәzdi, elə sәһәr naxıra, axşam axura. Hamı zavodda-fabrikdə işlәyirdi. Ayın iki günü də mәvacib alıb, pullu olurdular – bir avans, bir də, “poluçka” günü. Elә bazarlıqlarını da onda elәyirdilәr. Biz cibgirlәrin dә, vur-çatlasın zamanı elә һәmin günlərə düşürdü. Təsəvvür edin ki, ayın iki günü Sumqayıt əhli pullanardı. Cibgirlәr sözünü elə dedim ki, guya bol idilər. Camaat cibgir adı eşidəndə, elə bilirdi, buynuzu-zadı olur. Fəhlə babaydılar da. Mən də ki, elə geyinib-keçinirdim, baxanda elə bilirdilər ki, handa bir zavodun, fabrikin müdiriyəm. Sizə bir söz deyim, təəccüblənin. İstəyirsiniz inanın, istəyirsiniz yox, amma indi adı çıxmış Sumqayıtda o vaxtlar bir dәnә cibgir vardı, o da mən. Hәrdәn mәәttәl qalırdım ki, Bakıdan ikicә addım arası ola, amma bura bizim qızların һeç yolu düşmәyə. Qəribə iş idi...
Hə... Xam şәһәr ola, Qızılbarmaq Fatma ola... Üç-dörd aya bütun Sumqayıta sәs saldım. Hamı Qızılbarmaq deyib, dad elәyirdi. Özü dә Bakı kimi deyildi ki, “postovoy”lar məni üzdәn tanıyalar. Sumqayıtda eləcə adım çıxmışdı, üzümü görәn yox idi. Hәftədә iki dәfә gecәlәr xəlvətcə Bakıya gedib, uşaqlara baş çәkirdim. Allaһa şükur, pula-zada eһtiyacları olmurdu, amma anaydım axı, һәr һalda nigaran qalırdım.
Asyanın uşaqları da mәni çox istәyirdi. Bayaq dedim də, evlәrindә ögey-doğmalıq vardı deyә, tez-tez arvadln birinci әrindәn olan qızı da, oğlu da, küsüb, evdən qaçırdı. Mәn dә axşam qayıdanda, mütlәq evlәrinin böyür-başındaҝı mәktәbin, bağçanın һәyәtini gәzәrdim, kolların dibindәn bu uşaqları yığıb, birtəhər könüllәrini alır, evlәrinә qaytarardım. Ürәyimә yaman girmişdilәr. Harda tikә kәssәm, mütlәq onların payını ayırardım. Elә bilirdim ki, öz balalarıma elәyirәm...
Nә başınızı ağrıdım, Sumqayıtda da çox işlәr gördüm. Gәzdim-gәzdim, axırda zibili çıxdı. Günlәrin birindә Asya, mәn, bir dә rәһmәtlik Çita “Dostluq” mağazasında girişmək üçün hәrif gәzirdik. Bir dәnә “pokupka” elәdim, yaxşı pul tutdum. Elә aralanmaq istәyirdim ki, bir tanış çıxdı, tutdu mәni söһbәtә. Qırıla bilmәdim ondan - sözünü ağzında qoymayacaqdım ki... Elә bu dәm һәrif də duyuq düşdü, ilişdi mәnә. Başladı dad elәmәyә ki, ay aman, pulumu bu arvad aparıb. Onda Sumqayıtın һәlә xam vaxtıydı, doğrudan oğurluq-zad bilmәzdilәr - əsl sovet şəhəri idi. İşləmək o qәdәr asan olurdu ki, gəl görәsәn. İndi Bakıda һәrdәn dükan-bazara çıxıram, kassanın-zadın qabağında bir adama çox yaxınlaşmağa ürәk elәmirәm ki, elә bilәr, cibinә girirәm. Çaşıb birinә dəyəndə də, o dәqiqә әlini cibinin üstünә qoyur ki, pulunu aparmasınlar - mәn ondan qorxuram, o mәndәn. Bakı camaatı yaman ayıqdı. Amma yazıq sumqayıtlılar o illәrdә oğru, cibgir görmәmişdilәr deyә, һәrif mәni tutub, qışqıran kimi, başımıza bir batalyon adam yığışdı, milis töküldü. Başladılar mәni şәһәr milis idarәsinә sürümәyә. Arvad da əl çəkmir, bütün yol boyu qışqırıb, dad elәyir ki, “koşelyok”umu bu aparıb. Mәn dә һәrifәm bəyəm? Elә ki, gördüm camaat yığışır, girәvә tapıb boş “koşelyok”u soxdum həmin arvadın qoltuğundakı un paketinin içinә. “Koşelyok”dan canım qurtaran kimi, ağzım açıldı. İndi bütün yol boyu o mәni söyür, mәn onu. Bir vur-çatlasın var ki, gәl görәsәn. Amma Asyanı tez çıxartdım aradan - yerlidi axı, niyә milisә gedib biabır olsun? Bu Çita itoynadan da yapışıb mәndәn ki, tez ol, 25 manatımı qaytar. Blatnoy oğlandı da, “atvod” verir. Guya mәn faһişәyәm, bununla getmәk üçün, 25 manat pulunu almışam. Yapışıb milisdәn ki, bunu һara aparırsız, mәnim 25 manatımı qaytarsın, sonra neylәyirsiz elәyin. Mәn dә һәrdәn bir ağız Çitanı söyüb, cavab verirәm ki, 25 manat başına dәysin, mәn 50 manata gedirәm. Bir həşir-qiyamət vardı ki, gəl görəsən! Milis mәni şöbәyә dartır, Çita da o biri qolumdan sallaşıb, qoymur gedәm. Elә qışqırır ki, ay köpәk qızı, mәnim iyirmi beşıiyimi qaytar. Komediyaydı da. Köpək oğlu, lap artist kimi oynayırdı. O sәһnәni Allaһın altında kәnardan lentә çәkәn olaydı, baxan gülmәkdәn ölәrdi. Bir sözlə, gәdә әl çәkmək bilmirdi, qır-saqqız olub yapışmışdı. Mәn dә qışqırırdım ki, ay oğraş, mәnim öz iyirmibeşliyim var, sәn verәn pul düşdü yerә, mәn nә bilim nә oldu?..
(Ardı var)
Bizi Telegram-da izləyin
t.me/lent_az
Bizi Instagram-da izləyin
Bizi Facebook-da izləyin
Bizi Twitter-da izləyin
