Soyuq şimalın gözəl gözlü qızı, Bakı küçələrində tütək səsi və Evita nağılı – REPORTAJ

Küçədə gitarasını dınqıldadan əhli-kef kişini, qarmonunu kədərli-kədərli açıb-yığan qocanı, körpə və kirli ovurdlarını şişirib, tütəyini üfləyən uşağı, sazını balası kimi bağrına basıb dilləndirən aşığı görəndə bəlkə də çoxumuz bunu dilənçiliyin bir növü hesab eləyirik. Ciblərimizin dibini axtarıb, tapa bildiyimiz xırda-xuruşu onların qarşısındakı qabamı, kartonun üstünəmi atıb, laqeyd-laqeyd uzaqlaşırıq. Amma sinəsinin altına ətcəbala ürəkdən başqa bir dənə də qəlb yerləşdirə bilən adam anlayar, mütləq anlayar ki, istedaddan yarımadığı kimi, taledən də yarımamış bu küçə sənətçilərinin hərəsini bir hekayəti, tarixçəsi var. Axı heç kim, heç kim özbaşına, öz xoşu ilə küçə aşığı, küçə qarmonçalanı, küçə bardı olmur. Həyat, tale, bəlkə də nə vaxtsa buraxdığı və sonradan heç cür düzəldə bilmədiyi səhv əllərindən tutub, gətirib onları par-par alışıb-yanan paytaxt küçələrinə...

Bu paytaxt uzun illər Jenya adlı rus gitaraçısının həvəskar ifasını zövqlə dinləyirdi. Gah “Torqovı”da, gah bulvarda, gah M. Ə. Sabirin adını daşıyan bağda gitarasını sinəsinə sıxaraq, azərbaycan dilində bildiyi bir neçə sözlə dinləyicilərinə müraciət edə-edə sevimli mahnılarını ifa edirdi Jenya. Xoş söhbətinə, zarafatlarına, yanında saxladığı və dostu hesab elədiyi oyuncaq timsahına görə paytaxt gənclərinin sevimlisi idi. Bir dəfə müsahibə almışdım Jenyadan. Mənə öz tarixçəsini danışmışdı və demişdi ki, buralarda müvəqqətidir, bir gün mütləq çıxıb uzaqlara gedəcək. Amma gəldiyi uzaqlara dönməyəcək, tamam başqa uzaqlara üz tutacaq. Doğrudan da neçə ildi ki, Jenya paytaxt küçələrində görünmür...

Jenya getdi, amma Bakının küçə musiqiçiləri qalereyası yenə də zəngindi. Bu qalereyada ən parlaq portret düz yeddi ildir ki, tanıdığım qapqara bir uşaqdı. Onu tanıyandan yeddi il keçib, amma birinci dəfə necə görmüşdümsə, oğlan elə o boydadı. Nə özü böyüyüb, nə yeddi ildi ki, tütəkdə çaldığı musiqi dəyişib. İki avaragor meyxanaçının illər öncə çox məşhur olan mahnı-meyxanasının musiqisini çalır. Elə illər əvvəlki naşılığı, zəhlətökənliyi ilə. Tütəkdə ifa elədiyi musiqi o qədər zövqsüz və «xoruzlu»du ki, hərdən onun yanından keçəndə, fikirləşirəm ki, bu uşağa tütəkdə nəsə çaldığı üçün deyil, çalmamağı üçün mütləq pul vermək lazımdı.

Bu dəfə, məhz yazı üçün küçəyə yollanıb, tütəyindən həqiqət əvəzinə Aqşin Fatehin mahnısının notları süzülüb gələn meyxana carçısını az qala yarım saat müşahidə eləyirəm. Ora-bura baxa-baxa, arada kirli dolçadan bir qurtum soyuq çay içə-içə tütəyinə dəm verən uşağın qarşısındakı xırda pullar çoxalanda, özü kimi qapqara və kirli bir cütlük – orta yaşlı qadın və kişi – gəlib, pulları ovuclayıb ciblərinə təpir, uşağa bir-iki nəsihət verib, təzədən uzaqlaşırlar. Uşağın qarşısına pul atan adam bir neçə dəqiqə dayanıb, ora-bura diqqətlə baxsa, bir neçə addım o yanda, oturacaqlardan birində oturub, tum çırtlaya-çırtlaya qarabalaya nəzarət edən bu cütlüyü görə bilər. Amma sədəqə verdiklərimizin müqəddəratı bizi heç vaxt maraqlandırmır – biz o cütlüyü heç vaxt görmürük.

Uşağın qarşısına uzun müddət kimsə pul atmayanda, qadınla kişi gəlib, onun üst paltarlarını soyundurub, uşağı əlində tütək, titrəyə-titrəyə qoyub gedirlər. Və soyuqda sitildəyən uşağı görən ən daşqəlbli insan belə burdan keçəndə ciblərinin dibindən nəsə tapıb, onun qarşısına atır.

Ciblərinizin dibini yaxşı-yaxşı axtarın – bir azca sevgi qalmalıdı orda...
Reportajım küçə musiqiçilərindəndir – amma Yevlaxdan ailəlikcə paytaxta pənah gətirmiş bu ailənin fəaliyyəti bununla kifayətlənmir. İstismarçı ata-ananın «musiqiçi» oğullarından başqa bir də dilənçi qızları var. 10-11 yaşı ancaq olar. Amma mərkəzdə dolaşmağın həvəskarları neçə ildir ki, onu üzdən tanıyır. Əsasən ədəbiyyat adamlarının yığışdığı məşhur çayxanalardan birinin yanında dilənçilik eləyir. Qızın yumru, göyçək sifəti, bir də üst-başının, sir-sifətinin kirinə-pasına baxmadan, gözəlliyi ağıl alan uzun, buruq saçları var. Üstü-başı bu qədər kirli olmasaydı, yanaqlarını çəhrayı qan əvəzinə qara ləkələr basmasaydı, cındırından cin ürkməsəydi, bəlkə də adama elə gələrdi ki, qızın saçlarını zövqlü bir qadın əlləri darayıb, burub, sığal verib.

O qız sədəqə verənin əlində kitab-qəzet görəndə, aldığı qəpik-quruşdan əlavə, bunları da istəyir. Oxuyacaqmı, yoxsa qarşısına çıxanlara qəpik-quruşa təklif edəcəkmi bu kitabları, qəzetləri, bilmirəm. Amma onu bilirəm ki, mərkəzi dolaşan evli-eşikli adamlar buruqsaç qıza qəpik qıysalar da, əllərindəki kitabı, qəzeti-jurnalı ona verməzlər.
Saz lazım olanda qılınc, qılınc lazım olanda saz çıxaran babamız qoç Koroğlu kimi, biz dilənçilərə sədəqə lazım olanda, söz yedizdiririk, bircə dəfə o dilənçinin sözə ehtiyacı olanda, çıxarıb sədəqə veririk...

İkinci qəhrəmanım nə qədər təəccüblü olsa da, gənc qız oldu. Mərkəzdə, Nizami Gəncəvinin heykəlinin ayaqları altında oturub, gitarasını həzin-həzin dınqıldadan, arıq, xırdaca sifətli, ağbəniz, saçları üzünün yarısın örtmüş qızcığaz. Gitarasının «futlyarını» ayaqlarının yanına qoyub, «təşəkkür» gözləyərək, «Caddələrdə rüzgar»ı çalırdı. Yanından keçəndə söz atan oğlanlar, kişilərə, bəzisi təəssüf, bəzisi nifrətlə baxan qadınlara, maraqla barmağını tuşlayıb : «Ana, bax, qız gitara çalır!» deyə çığıran uşaqlara məhəl qoymadan, gözləriylə barmaqlarını müşayiət eləyir, çalğıda səhv buraxmamağa cəhd eləyirdi.

Şəklini çəkəndə, gözlədiyimin əksinə, gülümsündü, daha diqqətlə, daha yaxşı çalmağa cəhd elədi. Üzümə gülümsəməyindən ürəklənib, lap yaxınlaşdım, bir-iki kəlmə girişdən sonra, rahat bir laqeydliklə tarixçəsini danışdı.

Dostlarının, yaşıdlarının, daimi dinləyicilərinin «Evita» deyə müraciət elədikləri qız, 20 yaşlı tələbədir. Əyni-başı küçə musiqiçilərinə heç xas olmayan tərzdə tərtəmizdir, üstəlik paltarları olduqca zövqlə seçilib. Rəngli, rahat...Uşaqlıqdan azad ruhuna, incəsənətə meylinə, sərbəstliyinə görə ailədə üzü danlaqlı olub. Qardaşı, atası hər addımını izləyiblər. Özünə qarşı elə bir şiddət, təhlükə görməsə də, sadəcə azad yaşamaq üçün evlərini tərk eləyib. Bir müddət gənclər təşkilatlarına qoşulub. Amma orada özü üçün heç bir maraqlı şey tapa bilməyib. Onlardan da uzaqlaşıb. Özünə qalacaq yer, bir də dolanışığını təmin edəcək məşğuliyyət tapıb. Və özünü insan kimi hiss etməsinə kömək edəcək işlər – nə qədər qəribə görünsə də, xırda xeyriyyəçilik.

İndi həvəskar bəstəkarlardan, andeqraund şairlərdən, özü kimi küçə bardlarından ibarət bir çevrəsi var. Bardlıqdan qazandığı pulları ilə təhsilini davam etdirir. Universitetinin adını çəkməsə də, dediyinə görə əlaçıdır. Gitaradan başqa bir neçə alətdə ifa edə bilir, üstəlik əla rəsm də çəkir. Çəkdiyi rəsmləri müxtəlif tədbirlərdə satıb, daun xəstələri olan uşaqlara yardım eləyir. Telefonunu açıb, bir neçə daun xəstəsi ilə qucaq-qucağa, yanaq-yanağa çəkdirdiyi şəkilləri də mənə göstərdi.

Dediyinə görə, əsas repertuarını yayda nümayiş etdirir. Gənclərdən ibarət bir dinləyici auditoriyası var. Bəzən gündəlik gəlirini götürüb, eyni zamanda dostları olan dinləyiciləri ilə pivə içməyə gedir.

«Mən belə yaşayıram, belə yaşamaq xoşuma gəlir» deyən Evita, hətta xahiş elədi ki, bir az gözləyim, az sonra yanına gələcək dostları ilə tanış olum. Qalmadım, başqa musiqiçinin, başqa taleyin axtarışına getdim. Amma ürəyimdə yayda Evitaya qulaq asıb, sonra onunla pivə içməyə getmək istəyini də apardım.

Axtarışına çıxdığım o taleni iki gün axtardım. Sorağını almışdım, qırmızımtıl, köhnə akkordeonunda dənizçi, hərbçi musiqiləri ifa eləyən başı beretli qoca rusun hardasa buralarda məskən saldığını bilirdim. Amma şəhərin ən parıltılı küçəsi ilə gün uzunu az qala iyirmi dəfə o baş-bu başa addımlasam da, qərib musiqiçi ilə yolum kəsişmədi. İki gün sonra, heç axtarmadığım, əlim üzüləndə tapdım onu. Artıq dostlaşdığım Еvita köməyimə çatdı, qızın üzünə gülümsəyib, yanından keçəndə, axtardığım adamın iki addım o yanda oturub, günorta yeməyindən sonra dincəldiyini dedi. Hətta özü də mənə qoşulub, şəxsən tanıdığı Andrey Andreyeviçin yanına getdi.

Andrey Andreyeviçdən heç nə soruşmağa ehtiyac olmadı. Tanışı Evitanı təbəssümlə, məni laqeyd-laqeyd, təsadüfən yolda rastlaşıb, mənə qoşulan rəfiqəm, gur və buruq saçlı Natianı isə heyranlıqla qarşıladı. Və öz xoşuna tarixçəsini danışdı.

Andrey Andreyeviçi bayaq qərib kimi təqdim eləsəm də, sən demə yanılmışam. O burada, Bakıda yaşayan rus ailəsində doğulub. Fəxrlə «ya je bakinets» deyən Andrey dayı (özünə belə müraciətdən çox xoşu gəlir) gəlib-keçənlərin bir az təəccüb, bir az da istehza dolu baxışları altında danışırdı ki, lap gəncliyindən musiqinin, xüsusilə də akkordeonun vurğunu olub:

- Akkordeon mənim həyatımdır, hətta deyərdim ki, sevgilimdir. Mən musiqi məktəbinə daxil olub, peşəkarca çalmağı öyrənmək istəyirdim, amma o məktəbə girmək istəyən mənim kimi axmaqlar çox idi. Ümidimi itirmədim, o vaxt repertuarı çox zəngin, adı çox məşhur olan hərbi dəniz orkestrinə düzəldim. Həvəskar musiqiçi kimi. Özüm də trambolin çalırdım. Nə gözəl idi hərbçilərlə, dənizçilərlə işləmək!!! O vaxt çox gənc idim, hələ heç nə barədə fikirləşmirdim. Qəfildən orkestrdə ixtisar apardılar. Mən də ixtisara düşdüm. O vaxt şimalda hərbçilərə ehtiyac vardı. Şimala, Murmanska getdim. İşləməyə. Oralarda adamın qanı donurdu. Hərdən akkordeonu əlimə alıb, çalıb-oxuyurdum:

- Burda on iki ay qışdı, qalanı da yay...

Bir gün gördüm ki, hissənin yaxınlığındakı evlərin birinin qarşısında bir qarı bərk-bərk bürünüb, bellə qar təmizləyir. Hərdən dayanıb, nəfəs alır. O biri uşaqlara dedim ki, gəlin, gedək ona kömək eləyək. Uşaqlar hamısı güldü:

- Andryuşa, sən burda hamıdan balacasan, get sən kömək elə.

Getdim, qarının əlindən beli aldım ki, verin, sizə kömək eləyim. Qarı beli mənə verib, yaylığını açdı. İlahi, o an mənim həyatımı dəyişdi! Baxdım ki, cavan, sarışın bir qızdı, özünün də gözləri can alır. O nə gözlər idi elə?! Özümü toparlayıb, qarı təmizlədim. Tez qıza dedim ki, burda yaxında klub var, bəlkə axşam kinoya gedək? Razılaşdı. Axşam görüşdük – geyinib, bəzənmişdi, daha da gözəl olmuşdu. Qızın adı Marina idi. Marina, Marina, Marinaaaaa... məndən də beş yaş böyük idi.

Evləndik. Bir oğlumuz oldu. Qızımız olanda gördük ki, uşaqlar burada donur. Marina öyrənmişdi, ona təsir eləmirdi. Elə bu vaxt mənə təklif elədilər ki, bəlkə işini Bakıya dəyişək? O dəqiqə razılaşdım. Mən bakılıyam axı! Buranın gözəlliyi heç yerdə yoxdu. Günəş, dəniz, isti, yaydı yarıçılpaq gəzən gözəl qızlar... hər şey də bol. Ailəmi də götürüb, qayıtdım Bakıya. Hərbçi mühəndis kimi.

Təqaüdə çıxana qədər dənizçilərə radiolokator qurğuları ilə davranmağı öyrədirdim. Mənə Bakıdan ev verdilər, gözəl, təmizkar Marinam isə evi əsl cənnətə döndərdi. Beş il əvvəl yuxumda mənə təzə akkordeon hədiyyə elədilər. Oyananda balkonumun altın bir uşaq çığırdı ki, Andrey dayı, buradan bir qonşumuz köçür, qarmonunu da çox ucuz satır, bəlkə sən alasan? Qonşuya getdim, doğrudan da akkordeonunu qəpik-quruşa satırdı. Aldım. Elə o vaxtdan da yay-qış burada oturub, köhnə və sevimli mahnıları çalıram. Təqaüdüm azdır, ailəmə çatmır. Oğlum da, qızım da hələ mənimlə yaşayır. Hələ heç biri ailə qurmayıb. Qızıma deyirəm ki, Liliya, tələsmə, pis adama ərə getməkdənsə, heç getmə. Yaxşı adam tapanda isə, evi, pulu olub-olmadığına fikir vermə, qoy lap gəlib bizdə yaşasın. Oğlum da ki, bir az çətin adamdı. Hər qızı bəyənmir. Düz 35 yaşı var, hələ evlənmək istəmir. Amma eybi yoxdu, nə vaxt istəyir, qoy o vaxt evlənsin, təki xoşbəxt olsun...

Andrey dayı arada akkordeonunu dilləndirib, bizə bir-iki mahnı da ifa elədi. Amma tez də yoruldu:

- Təzəcə yemək yemişəm, formada deyiləm, gözəl qızlar. İndi mənim istirahət saatlarımdı. Mən tanrının sevimli bəndəsiyəm. Bir dəfə bir qarıya kömək eləmək istədim, o qarı gözəl qız çıxdı və mənə iki övlad verdi, bir də bütün həyatını verdi. Övladlarım mehribandılar, Marinamla mənim təqaüdüm, burdan qazandığım pul da ailəmizə çatır. Bəlkə də çox pulum olsaydı, belə xoşbəxt olmazdım... baxın, yoldan ötənlər bizə necə baxır? Görürlər ki, qoca, dişsiz kişiyəm, amma yanımda üç cavan qız oturub. Bir gözəl qızla yarım saat xoş söhbət eləmək üçün varlı kişilər minlərlə pul xərcləyirlər. Amma siz özünüz gəlib mənimlə oturdunuz. Odur ki, pul heç nəyi həll eləmir, qızlar, mən sizə pul yox, xoşbəxtlik arzulayıram...

Ciblərimizdəki xırda pulları Andrey dayının yanındakı akkordeon qutusuna boşaldıb, uzaqlaşdıq. O isə bir azdan, özü demişkən, «istirahət saatları» qurtarandan sonra köhnə akkordeonunu əlinə alıb, çalacaq və öz «xoşbəxtlik fəlsəfisini» bəlkə də bizdən sonra yanında oturan başqa gənclərə izah edəcəkdi...

Tale oxşardır, zəhmət oxşardır, insanlardan gördükləri münasibət oxşardır... Biz – həyatın ütülü-tumarlı üzünü görmüş, ömründə bircə dəfə küçələrdə yatmayan, ömründə bircə dəfə küçənin ortasında dayanıb hara gedəcəyi haqda düşünməyən ev adamları üçün heç bir fərqi yoxdur – ya dilənçi, ya bomj, ya da küçə musiqiçisi...

Amma fərq var, insanlar, fərq mütləq var. Mən – sadaladıqlarımın hamısına eyni rəhm, eyni hörmət və eyni ürək ağrısı ilə yanaşan insan - bircə şeyi deyim sizə: dilənçi bizdən nəsə almaq istəyir, bizdən ona qarşılığını ummayacağımız bir şey verməyimizi gözləyir. Səfil heç özünə zəhmət verib, istəmir də, sənin nə vaxtsa rəhmə, insafa gəlib, öz xoşunda yardım edəcəyini gözləyir.

Amma taleyindən və istedadından yarımayan küçə musiqiçisi səndən alacağı hər nədirsə, onun sədəqə olmasını istəmir – o, aldığı onca qəpiyin müqabilində də sənə nəsə vermək istəyir. Qoy, bu «nəsə» lap naşılıqla, istedadsızlıqla, zövqsüzlüklə ifa olunmuş musiqi olsun...

Ciblərinizin dibini yaxşı-yaxşı axtarın, insanlar – bir azca sevgi qalmalıdır orda...

Günel