Şükrü Ələkdağ: “Xocalı faciəsi serblərin törətdiyi soyqırımla eynidir” - MÜSAHİBƏ

Ana müxalifətdəki Cümhuriyyət Xalq Partiyasının (CHP) İstanbul millət vəkili, Türkiyənin Vaşinqtondakı keçmiş səfiri, XİN icra aparatının keçmiş rəhbəri Şükrü Ələkdağın APA-ya müsahibəsi

- Hər il olduğu kimi, bu il də 24 aprel yaxınlaşdıqca ermənilər “soyqırım” böhtanını dövriyyəyə daxil edirlər. Ermənistan prezidenti Serj Sarkisyan bildirib ki, ABŞ prezidenti Obamadan builki müraciətində “soyqırım” sözünü işlətməsini xahiş edib. Sizcə, Obama müraciətində “soyqırım” deyəcəkmi?

- Bilirsiniz ki, Obama seçki kampaniyasında Amerikadakı ermənilərə 1915-ci il hadisələrini “soyqırım” kimi tanıyacağına dair söz vermişdi. Bunu xatırladan Sarkisyan deyir ki, Obama bu sözü unudaraq “böyük fəlakət” mənasına gələn sözlərdən istifadə etdi. Sarkisyan bu il Obamadan “soyqırım” sözünü birbaşa işlətməsini istəyir. ABŞ-dakı ermənilər də 1915-ci il hadisələri ilə bağlı müraciətində “soyqırım” sözündən istifadə etməsi üçün Obamaya təzyiq göstərməyə başlayıblar. Nümayəndələr Palatasında ermənilərin təmsilçiləri olan konqresmenlər iclaslar keçirərək prezident Obamadan tələb edirlər ki, artıq “soyqırım” sözünü deməyin vaxtı gəlib. Ancaq Türkiyədəki seçkiyə görə bu məsələ həm mediamız, həm də ictimaiyyətimiz tərəfindən unudulub. Sanki bizim insanlarımızın üstünə ölü torpağı səpilib. Sanki Türkiyəyə qarşı “soyqırım” böhtanlarının arası kəsilib. İşin maraqlı tərəfi var: bilirsiniz ki, keçən ilin noyabrında keçirilən seçkidən sonra ABŞ Nümayəndələr Palatasındakı çoxluq respublikaçıların əlinə keçdi. Ona görə də indi Nümayəndələr Palatasında “soyqırım”ın tanınması çətindir. Çünki həm Nümayəndələr Palatasının sədri, həm də Xarici Əlaqələr Komitəsinin rəhbəri “soyqırım” layihəsinə qarşı mövqe nümayiş etdirirlər. Buna görə də ABŞ-dakı erməni lobbisi düşünür ki, indiki vəziyyətdə “erməni soyqırımı” qərar layihəsi Nümayəndələr Palatasından keçməyəcək. Ona görə də onlar bütün güclərini prezident Obamanın “soyqırım” sözündən istifadə etməsi üzərində təmərküzləşdiriblər. Buna baxmayaraq, mən prezident Obamanın “soyqırım” sözünü işlətməyəcəyinə inanıram. Çünki Türkiyənin Əfqanıstandakı rolu, ABŞ-ın İraqdan çəkilməyə başlaması və s. faktorlar ABŞ-ın bölgədə Türkiyə ilə ittifaqını gücləndirməsini zəruri hala gətirir. Bölgədə kürdlərlə ərəblər arasında ixtilaf çıxması ehtimalı həmişə güclüdür. Bu baxımdan bölgədə sükunətin davam etməsi üçün Türkiyənin “yumşaq gücü”ndən faydalanmaq istəyirlər. Bütün bunları nəzərə alanda mən bu il də prezident Obamanın “soyqırım” kəlməsini tələffüz edəcəyinə ehtimal vermirəm.

- Nədənsə bu mövzuda Türkiyədə sistemli çalışmalar görmürük. 24 aprel keçdikdən sonra hər şey unudulur. Uydurma “soyqırım”ın 90-cı ilində dünya miqyasında Türkiyəyə qarşı güclü kampaniya təşkil edilmişdi. Yəqin ki, 100-cü ildə bu kampaniya daha da şiddətlənəcək. Sizcə, niyə Türkiyə bu işlə “mövsümi” şəkildə məşğul olur?

- Təəssüf ki, Türkiyə ictimaiyyətində və mediasında bu məsələni ciddi şəkildə araşdırıb həqiqətləri dünya ilə bölüşmək istiqamətində istək və həvəs görmürəm. Bu, çox üzüntü verən bir durumdur. Ermənilər 2015-ci ildə “soyqırım” məsələsi ilə bağlı həm ABŞ Konqresində qərar qəbul etdirmək, həm də ABŞ prezidentinə “soyqırım” kəlməsini dedirtmək niyyətindədir. Bu, geniş əhatəli plandır və həm ABŞ və Avropada, həm də dünyanın başqa ölkələrində ciddi təbliğat aparmağı nəzərdə tuturlar. Bundan əlavə, ABŞ-dakı 50 universitetdə konfranslar keçirərək təbliğatlarını davam etdirməyi planlaşdırırlar. Ermənilərin 1915-ci ildə “məruz qaldıqları fəlakətlərlə bağlı” dissertasiyalar yazdırmaq üçün külli miqdarda pul xərcləyirlər. Təəssüf ki, bu cür bir təbliğat mexanizmi ilə üz-üzəyik. Ancaq yenə də təkrarlayıram ki, bu məsələlər Türkiyə ictimaiyyətində və mediasında lazımi qədər diqqət görmür. Həqiqətlərin dünyaya çatdırılması üçün mən əlimdən gələni edəcəyəm.

Ermənilərin ciddi-cəhd göstərdikləri sahələrdən biri də dünya parlamentlərinin “soyqırım”la bağlı qərar qəbul etməsidir. Bu istiqamətdə son addımlardan biri Argentina parlamentinin ikinci dəfə “erməni soyqırımı” qərarı qəbul etməsi oldu. Ermənilər düşünür ki, nə qədər çox parlament bu qərarı qəbul edərsə, tarixdə bu hadisənin yaşandığına inam da o qədər artacaq. İndiyə qədər 18 ölkə bununla bağlı qərar qəbul edib. Əgər ABŞ Konqresi və başqa ölkələrin parlamentləri də bu cür qərar qəbul edərsə, ermənilər deyəcəklər ki, baxın, parlamentlərin “erməni soyqırımı” qərarları bu hadisənin doğrudan da baş verdiyini təsdiqləyir.

- Çıxışlarınızda diqqəti cəlb etdiyiniz nöqtələrdən biri də budur ki, 30-35 il əvvəl uydurma erməni iddialarına qarşı mübarizə apararkən əlinizdə mənbə və araşdırma çox az olub. Bu gün Türkiyə bütün arxivlərini açıb. Bostondakı daşnak arxivlərinin açılmasına dair Türkiyənin tələblərinə isə məhəl qoyan yoxdur. İrəvandakı arxivlər də ala-yarımçıq açılıb. Türkiyənin arxivləri “soyqırım” iddialarının böhtan olduğunu isbatlamağa kifayət edirmi?

- Arxivlərimiz bizə kifayət qədər əsaslı material verir. Yaxın keçmişdə amerikalı və digər əcnəbi ölkələrin alimləri türk arxivlərində elmi araşdırmalar apararaq tutarlı kitablar yazdılar. Arxiv sənədlərimiz tutarlı olduğuna görə, indi əlimiz daha güclüdür. Bilirsiniz ki, “erməni soyqırımı” məsələsi əsasən PR məsələsidir - yəni, burada söhbət daha çox ictimaiyyətə təsir göstərməkdən gedir. Ermənilər ölkələrin ictimaiyyətlərinə təsir göstərərək bu təbliğat savaşını udmağa çalışırlar. Təəssüf ki, Türkiyə bu məsələdə hələ ki lazımi nöqtəyə gələ bilməyib.

- Erməni böhtanları ilə mübarizənin tarixinə baxanda sizin uzun müddətdən bəri bu mübarizənin önündə getdiyinizi görürük. Məsələn, Sovet Politbürosunun 19 fevral 1985-ci ildə keçirilən gizli iclasında Stepan Dəmirçyan Türkiyənin Vaşinqtonda çox güclü bir səfirinin olduğundan, səfirin Konqres və Dövlət Departamenti üzərində ciddi təsir yaratdığından bəhs edir. O dövrdəki mübarizənizlə bağlı bizlərlə nələri bölüşmək istərdiniz? (APA-nın qeydi: Sovet Politbürosunun 19 fevral 1985-ci ildə keçirilən gizli iclasının stenoqramı tarixçi alim, professor Cəmil Həsənli tərəfindən ilk dəfə “Zerkalo” qəzetində çap olunub. Daha sonra Türkiyənin “Aydınlık” jurnalında Türkcə və ingiliscə çap edilən stenoqram “100 belgede ermeni sorunu” kitabına da daxil edilib).

- İki nöqtənin üzərində durmaq istəyirəm. Birincisi, Politbüronun Moskvadakı gizli iclasında türk səfiri kimi məndən bəhs edilməsinin səbəbi budur: Mən 1984-cü ildə Vaşinqtonda yaratdığımız Türk Etüdləri İnstitutunun cəhdləri ilə Amerikanın 69 elm adamı tərəfindən imzalanmış bir deklarasiya hazırlatdırdım. Bu deklarasiya həm “The New York Times”, həm də “The Washington Post” qəzetlərində yarım səhifə şəklində çıxdı. O deklarasiyada ABŞ-ın ən önəmli 69 alimi bu cəhətə diqqəti cəlb edirdilər: biz, ABŞ Nümayəndələr Palatasının filan saylı qərarını düzgün saymırıq. Çünki oradakı “soyqırım” sözü səhvdir, xətalıdır, tarixi hadisələri heç cür obyektiv əks etdirmir. O deklarasiya bizim işimizə yaradı və ABŞ-da son dərəcə təsirli oldu. O günə qədər “erməni soyqırımı”na dair yazılanlar ABŞ ictimaiyyətinə təsir göstərmiş və onların bu məsələyə böyük ölçüdə inanmalarına səbəb olmuşdu. Ancaq o deklarasiya çap edildikdən sonra “soyqırım” iddialarının təsiri də böyük ölçüdə azaldı ki, bu, erməni lobbisi üzərində böyük çöküntü yaratdı. Mən o deklarasiyanı götürüb Konqres üzvlərinin, senatorların görüşünə gedəndə onlara deyirdim ki, siz filan universiteti bitirmisiniz, sizin müəllimlərinizdən biri də bu deklarasiyaya imza atıb. Bundan sonra “soyqırım”la bağlı siyasi qərarlar qəbul edərkən müəllimlərinizlə məsləhətləşməyiniz yaxşı olmazdımı? Bu, çox ciddi təsir yaradırdı. Yaxşı xatırlayıram ki, görüşdüyüm konqresmenlərdən biri qısa müddətdə fikrini dəyişdirərək Nümayəndələr Palatasında bizim mövqeyimizi dəstəkləməyə başladı. O hadisə çox mühüm idi, çünki deklarasiya imzalandıqdan sonra biz o vaxta qədər bizdən təbliğat sahəsində çox qabaqda olan erməni lobbisi ilə demək olar ki, bərabər vəziyyətə gəldik. Ancaq təəssüf ki, sonradan bu işlər Vaşinqtonda davam etdirilə bilmədi. İkinci məsələyə gəlincə, Pori Coelho adlı bir Konqres üzvü vardı. O, Portuqaliya mənşəli olub, demokratların üçüncü adamı idi. Nümayəndələr Palatasında gücü böyük idi. O adam məni “persona non-grata” elan etdirməyə çalışdı. Nümayəndələr Palatasında 90 konqresmenin imzası ilə mənim əleyhimə qərar layihəsi hazırlatdırdı. Qərar layihəsində deyilirdi ki, “Şükrü Ələkdağ səfir kimi ABŞ-dan qovulmalıdır. Biz demokratik bir ölkəyik və əcnəbi səfirlərin Konqres üzvləri ilə, senatorlarla sərbəst şəkildə görüşlərinə əngəl yaratmırıq. Ancaq bu görüşlər müəyyən ölçülər içində olmalıdır. Şükrü Ələkdağ bu ölçüləri aradan qaldırmış, ABŞ Konqresində düşərgə qurmuşdur. O, Konqresdən çıxmır, konqresmenləri və senatorları səfirlikdəki ziyafətlərdə əyləndirir, onların fikirlərini başqa istiqamətə yönəldir”. Ancaq qərar layihəsi Nümayəndələr Palatasından keçmədi. “Erməni soyqırımı” iddilarına qarşı ABŞ-dakı mübarizədən bəhs edəndə ağlıma ilk növbədə bu iki məsələ gəlir.

- Çıxışlarınızda diqqəti cəlb etdiyiniz nöqtələrdən biri də budur: Ermənilər 100 il əvvəl yaşanmış hadisələri ona görə təkidlə gündəliyə gətirir ki, ən yaxın tarixdə Xocalıda törətdikləri soyqırım və Azərbaycan torpaqlarının 20%-nin işğalından diqqəti yayındırsınlar.

- Mən bütün çıxışlarımda qardaş Azərbaycandan bəhs etməsəm, özümü narahat hiss edərəm. Çıxışlarımda daim Xocalı soyqırımından danışıram. BMT-nin 4 qərarına baxmayaraq, Ermənistanın işğal etdiyi 7 rayondan çıxmamasını həmişə diqqət mərkəzinə çəkirəm. Bunu ABŞ-dakı azərbaycanlı qardaşlarımız da bilir.

- İstər “erməni soyqırımı” böhtanlarına qarşı, istərsə də Azərbaycan torpaqlarının işğaldan azad edilməsi üçün Türkiyə ilə Azərbaycanın birlikdə səmərəli fəaliyyət göstərdiyinə inanırsınızmı?

- Mən bunu müşahidə etdim: bir müddət əvvəl azərbaycanlı qardaşlarımız küsdürüldü. Ancaq sonradan bu küskünlüyü aradan qaldıracaq olan açıqlamalar hökumət tərəfindən verildi. Hökumət bu açıqlamaları verərkən sadəcə Azərbaycanın bizə qardaş bir ölkə olması faktoru deyil, eyni zamanda Azərbaycanın bölgə üçün nə qədər önəmli bir ölkə olmasını da nəzərə aldı. Azərbaycan bizimlə türk dünyası arasında bir körpüdür. Biz Azərbaycanı itirsək, bütün türk dünyasını itirərik. Bunu hər kəs anladı. Eyni zamanda Ermənistanla Sürix protokolları imzalanarkən son dərəcə naşılıq edildi. Protokollar ətrafında müzakirələr aparılarkən mən Xarici İşlər Nazirliyindəki dostlara lazımi xəbərdarlıqları etmişdim. O protokollarda Türkiyənin mənafeyinə zidd olan o qədər nöqtələr var ki, onların Məclisdən keçməsi mümkün deyil. Hökumət nə qədər təzyiq göstərsə də, iqtidar partiyasından da heç kim o protokolların lehinə səs verməz. Mənim olduğum Məclisdə də vəziyyət bu cür idi, məndən sonrakı Məclisdə də vəziyyətin dəyişməyəcəyinə inanıram. Baş nazirin Azərbaycan Milli Məclisindəki çıxışının altından bir daha xətt çəkmək istəyirəm: baş nazir dedi ki, Qarabağ məsələsi həll edilmədikcə, Ermənistanla sərhədimiz heç cür açılmayacaq. Məncə, bu, namus və şərəf sözüdür, ona görə də dəyişməz. Ermənistanla münasibətlərdə edilən bəzi səhvlər azərbaycanlı qardaşlarımızın haqlı umu-küsüsünə səbəb olsa da, artıq işlərin relsinə oturduğuna inanıram. Baş nazir Bakıda bütün Türklərin önündə namus sözü vermişdir. Mənim fikrimcə, Xocalı faciəsi serblərin Serebrenitsada törətdiyi soyqırımın eynisidir və biz bunu beynəlxalq hüquq orqanlarına qəbul etdirmək üçün birlikdə çalışmalıyıq.