"Sədr olandan sonra bəstəkar kimi təklif almamışam" - Firəngiz Əlizadə ilə MÜSAHİBƏ

Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının sədri, Xalq artisti Firəngiz Əlizadənin APA-ya müsahibəsi

Bəstəkarlar İttifaqına çatanda müsahibə üçün danışdığımız vaxtdan 10 dəqiqə keçmişdi. Tələsik pilləkənləri qalxıb kabinetinə yaxınlaşdım. İçəridən musiqi səsi gəlirdi, amma kabinetə daxil olanda heç kimin ifa etmədiyini gördüm. Onda başa düşdüm ki, böyük bəstəkarlar susanda da onlardan ətrafa musiqi yayılır.

Firəngiz xanım məni görən kimi haqlı olaraq danlayır:

– Mənim saatımla iyirmi dəqiqə gecikmisiniz.

Özümə bəraət qazandırmağa çalışıram.

- On dəqiqə.

- Bizdə artıq 10 dəqiqə gecikmək sayılmır. Almanlar görüş yerinə dedikləri vaxtdan 10 dəqiqə tez gəlir.

- Bu arada yenidən sədr seçilməyiniz münasibətilə təbrik edirəm.

– (Hirslə) Elə mən bu dəqiqə oturub yenidən seçilməyimi qeyd edirəm.

- Bəs planda növbəti beş ilin işləri yoxdur?

– Beş ili biz planlaşdıra bilmərik. Ona görə ki, bizim qarşımıza yeni ideyalar qoyulur. Biz də çalışırıq onları icra edək.

Məni nədə ittiham edə bilərlər?! Rüşvət almıram, rüşvət vermirəm, istedadsız deyiləm

-Sizi ittiham edənlər var, sədr kimi onlara münasibətiniz necədir?

- Məni nədə ittiham edə bilərlər?! Rüşvət almıram, rüşvət vermirəm, istedadsız deyiləm. Bu söhbətləri kənara qoymaq lazımdır. Məni nədəsə ittiham edib Bəstəkarlar İttifaqını parçalamaq lazım deyil.

– Yəni bir araya gəlmək lazımdır?

– Əlbəttə, savaşmaqla nəsə əldə etmək olmaz, bir araya gəlmək lazımdır. Dava, mübahisə lazımsız və boş işlərdir. Hərdən gənc bəstəkarlar gəlir yanıma, görürəm həvəssiz, pessimist ab-havadadırlar. Onlar da burda gedən davaları görür, ruhdan düşürlər. Yenə də mən çalışıram onlara təskinlik verim.

Onlar israrla mənə sübut edirdilər ki, Nizami azərbaycanlı deyil və siz nədən azərbaycanlı şairin şərəfinə əsər yazmırsınız, əvəzinə fars olan Nizamini seçmisiniz?

- Belə çıxır uzun illərdir sədr vəzifəsində olmaq sizi yormayıb, hələ gənclərə təskinlik də verə bilirsiniz?

- Mən həmişə çalışıram ki, sədrliyim yaradıcılığıma əngəl olmasın. Təbii ki, ittifaqda işləməsəydim, daha çox əsərlər yazardım. Amma rəhbər vəzifədə çalışmaq Üzeyir Hacıbəyovdan, Qara Qarayevdən bizə ən gözəl örnəkdir. Onlar dəyərli vaxtlarını bizim musiqi mədəniyyətimizə sərf ediblər. Biz də bu ənənəni davam etməyə çalışmalıyıq. Əsərlərim az deyil, artıq 90 əsərdən ibarət siyahı mövcuddur. Təəssüf ki, onların təkcə 15 faizi Azərbaycanda ifa olunub. Məsələnin maraqlı tərəfi odur ki, musiqişünaslar da bu məsələ ilə maraqlanmır. 2007-ci ildə sədr olandan bəri mənim burada heç bir əsərim alınmayıb, sifariş olunmayıb, nə bir filmə, nə bir tamaşaya musiqi bəstələmək üçün təklif almışam. Bəziləri bəlkə təəccüblənəcək, amma bu faktdır. Məni üzən odur ki, London Simfonik Orkestrindən təklif alanda və əsərimin adının "NİZAMİ Cosmology" olduğunu İngiltərəyə bildirəndə uzun mübahisə başladı. Onlar israrla mənə sübut edirdilər ki, Nizami azərbaycanlı deyil və siz nədən azərbaycanlı şairin şərəfinə əsər yazmırsınız, əvəzinə fars olan Nizamini seçmisiniz? Bu mübahisə mənim sinir sistemimi çox pozdu. Bakıda Nizami Forumu keçirildikdə, istərdim ki, belə məsələlərə də vaxt ayrılsın. Məsələn, Fransanın Əlcəzairi müstəmləkə eləməsi barədə çox danışılır. Amma heç kim xatırlamır ki, orada bizim azərbaycanlı bəstəkarımız Rauf Hacıyev Əlcəzairin ilk baletini bəstələyib, ilk musiqi məktəbi açıb. Nizami haqqında diskussiya apardıqda isə mən dəfələrlə Qara Qarayevin "7 gözəl" baleti haqqında və Fikrət Əmirovun "Nizami" simfoniyası haqqında söz açmışam. Amma bunlarla bəstəkar məşğul olmalı deyil, bunun üçün tamamilə başqa qurumlar cavabdehlik daşımalıdır.

Yorğunluqla bağlı məqama gəldikdə isə deyə bilərəm ki, əlbəttə yorğunluq var. Çünki mən təkcə sədr deyiləm. Mənim hər il iki-üç premyeram olur. Bakıda yox ha, xaricdə (gülür). Yorğunluğumun səbəbi səfərlərimin çoxluğudur. Bu yaxınlarda mənə dedilər ki, Avstraliyada “Üç sulu boya” əsərinizi ifa ediblər, özü də Azərbaycan dilində. Mən onu iki dildə yazmışdım, rus və Azərbaycan. İndi bilirsiniz də rus dilindən çoxları imtina edir. Orası da var ki, mən onu 80-ci ildə yazmışam.

Əgər dünyaya çıxmaq istəyirsənsə, mütləq dil biliyin olmalıdır

- Rus dili yenə müzakirə edilir. Sizin bununla bağlı fikriniz nədir?

- Mən 5 dil bilirəm və heç bir dildən də imtina etmirəm. Əgər dünyaya çıxmaq istəyirsənsə, mütləq dil biliyin olmalıdır. Dildən imtina etmək yoxsullaşmaq deməkdir. Almaniyada demək olar hamı ingilis dilini bilir, rahatlıqla yaşaya bilərsən, amma almanla doğma dilində danışanda üzündə təbəssüm yaranır. Təbii ki, hər şeydən əvvəl öz dilini bilməlisən. Necə ola bilər ki, sən öz ata-baba dilində danışa bilməyəsən, başqa dilləri öyrənəsən. Olmaz!

Bizdə bəzi qadın bəstəkarlar konservatoriyanı bitirib diplomu qoyurlar yastığın altına, bununla da iş bitir

- İttifaqa üzvlüklə bağlı müraciətlər çox olur?

- Bəli, müraciət çoxdur. Bizim nizamnaməni Üzeyir Hacıbəyov hazırlayıb, biz də ona uyğun hərəkət edirik. Ora bəzi əlavələr olub, düzdür, amma üzvlüklə bağlı əsas qanunlar olduğu kimi qalır. Üzvlük üçün bəstəkarlıq, yaxud musiqişünaslıq diplomu vacibdir. Diplomsuz mümkün deyil. İkinci məsələ, konservatoriyanı bitirdikdən sonra orkestr üçün müstəqil şəkildə bir-iki simfonik əsər yazılmalıdır. Bizdə bəzi qadın bəstəkarlar konservatoriyanı bitirib diplomu qoyurlar yastığın altına, bununla da iş bitir. Biz onu qəbul edə bilmərik. Sən konservatoriyanın diplomunu almısan, amma bəstəkar kimi fəaliyyət göstərmirsən. Biz elələrini qəbul etmirik. Ona görə də bizim iki yüzə qədər peşəkar və diplomlu üzvümüz var.

- Üzvlərinizə təqaüd verirsiniz?

- Bəli, yaşı 35-ə qədər olan 10 gəncə təqaüd veririk. Düzdür, 200 manat azdır. Amma o da bir şeydir.

Gənc üzvlərimiz evləri olmadığına görə, evlənə bilmirlər

- 200 manatı həmin 10 nəfərə təkrar-təkrar verirsiniz?

- Biz əlimizdən gələni edirik ki, həmin 10 nəfər təkrarlansın. Onsuz da 35 yaşa qədər olan üzvlərimiz elə 10-15 nəfərdir. Ona görə də bacardığımız qədər onlara dəstək oluruq. Bir də yaşlı və xəstəliyi olan üzvlərimizə həmin təqaüddən veririk. Bəzən olur ki, çox istedadlı bəstəkardır, amma iş tapa bilmir. Heç yerdə onu işə götürmürlər. Biz də çalışırıq ki, heç olmasa həmin 200 manatı alsın. Gənc üzvlərimiz evləri olmadığına görə, evlənə bilmirlər. Çox acınacaqlı vəziyyətdir.

- Firəngiz xanım, sonuncu qurultay niyə mətbuata qapalı keçirildi?

- Mədəniyyət Nazirliyindən bizə bildirilmişdi ki, mətbuatı onlar dəvət edəcəklər.

Siz bizi Yazıçılar Birliyi ilə müqayisə etməyin, üzvləri və onlara ayrılan pullar bizdən çoxdur

- Onlar da heç kimi çağırmamışdı.

- Sizi çağırmayıblar deyə o demək deyil ki, mətbuatı dəvət etməyiblər. Mədəniyyət Nazirliyi ilə yanaşı, İttifaqın da mətbuat xidməti orada idi. Qurultay bitən kimi onlar məlumat yaydı. Başqa kim olmalı idi?

- Məsələn, Yazıçılar Birliyində qurultay keçiriləndə demək olar bütün mətbuat orda olur.

- Siz bizi bir-birimizlə müqayisə etməyin. Onların üzvləri və onlara ayrılan pullar bizdən çoxdur. Qurultay keçirtdik, bir qəpik verən olmadı. Almaniyada Bəstəkarlar ittifaqının 90 illiyinə həsr edilmiş tədbir keçirtdik, yenə bir qəpik verən olmadı. Yalvar-yaxarla tədbirlər keçirdirik. Bizə bir qəpik pul verən yoxdur.

- Təqaüddən başqa.

- Bağışlayın, təqaüdü mənə vermirlər ki (gülür). Biz təqaüdü üzvlərimizə veririk.

Elza Seyidcahana deməli idim ki, şlyapan xoşuma gəlmir deyə səni İttifaqa qəbul etmirəm?

- Yazıçılar Birliyindən söz düşmüşkən, yadıma hər iki birliyin üzvü olan Elza Seyidcahan düşdü. Sizcə Elza bəstəkardır, yoxsa şair?

- Elzanın bizə üzvlük üçün müraciəti bayaq qeyd etdiyim nizamnaməmizin şərtlərinə uyğun gəlirdi. Hətta mən ondan “Konservatoriyanı bitirdikdən sonra müstəqil olaraq əsər yazmısan?” soruşanda, o məni Filarmoniyada keçiriləcək müəllif konsertinə dəvət etdi. Mən də konsertə gedib onun əsərlərinə qulaq asdım. Sonra onu üzvlüyə qəbul etdik. Elzaya nə deməli idim? Sənin şlyapan mənim xoşuma gəlmir. Ona görə səni qəbul etmirəm?

- Elza Seyidcahan bəstəkar kimi necədir?

- Mən Bəstəkarlar İttifaqının üzvlərinin tədbirlərinə gedirəm, əsərlərini dinləyirəm. Bu mənim vəzifə borcumdur. Hətta bəzən söz də deyirəm. Amma bu o demək deyil ki, həmin bəstəkarın əsərlərini şəxsən sevirəm. Mənim vəzifəm hamıya eyni gözlə baxmaqdır. Elza Seyidcahanı insan olaraq çox sevirəm. İnsanlar da Elzanı sevir. Nə deyək? Deyək sevməyin? Hələ ki, sevdiyimiz şeylər arasında bağlar qırılmayıb. Qırılanda çox pis olur.

Hətta Bəstəkarlar İttifaqının binasında mənə, “Sən kimsən?” kimi sözlər deyiblər, mən də demişəm eybi yox, üzümü çevirib getmişəm

- Zaman-zaman sizi də tənqid edən bəstəkarlar olub. Amma sizin onlara cavab verdiyinizi görməmişəm. Bunun səbəbi nədir?

- Mənim haqımda danışan çoxdur. Böyük bəstəkarlar da məni ittiham edib. Mən enerjimi yalnız musiqimə və öz işimə sərf edirəm. Boş şeylərə enerji sərf etməmişəm. Mən başa düşmüşəm ki, nə cavab versəm də onlar yenə dediklərini deyəcəklər. Mənə qiyməti Almaniya kimi musiqi ölkəsində veriblər. Mənim haqqımda ilk kitab alman dilində yazılıb. Orda mənim qohumlarım var? Yoxsa pulla almışam o qiyməti? Boş insanlara görə əsəbimi pozmuram. Heç vaxt onlara cavab verməmişəm, hətta Bəstəkarlar İttifaqının binasında mənə, “Sən kimsən?” kimi sözlər deyiblər, mən də demişəm eybi yox, üzümü çevirib getmişəm.

- Nəyə əsasən “Sən kimsən?” deyirlər? Bəstəkar olaraq əsərləriniz dünyanın hər yerində ifa edilir.

- Onda hələ musiqilərim indiki qədər dünyada ifa edilmirdi. 1979-cü ildə katibliyə namizədliyimi müəllimim Qara Qarayev verdi və qurultayda mən katib olaraq seçildim. Sovet İttifaqında ən gənc katib mən idim. Hətta maestro Niyazi biləndə ki, biz Qara Qarayevin tələbələriyik, bizim musiqiləri ifa etmirdi. Ona görə biz simfonik musiqidə geridə qalmışdıq. Sonra Qara Qarayev “Kamera” orkestrini yaratdı və bir az nəfəs ala bildik. Mən də bu problemi çıxışlarımda o vaxtlar bildirirdim, bu şeylər də yaşca böyük bəstəkarların xoşuna gəlmirdi, ona görə mənə “Sən kimsən” deyirdilər (gülür).

Ciddi simfonik, akademik musiqinin vəziyyəti ürəkaçan deyil

- Bəs simfonik musiqinin hazırkı vəziyyəti sizi qane edir?

- Sözün düzü indi də vəziyyət acınacaqlıdır. Ciddi simfonik, akademik musiqinin vəziyyəti ürəkaçan deyil. Musiqişünaslar əsərləri yetərincə təbliğ etmir. Mənim əsərlərim bütün dünyada ifa edilib, bir dənə musiqişünas demir ki, Firəngiz xanım, əsərlərinizi gətirin, baxaq görək orda nə var. Mənim əsərim Almaniyada üç gün ard-arda ifa edilir, Azərbaycandan bir nəfər gəlib maraqlanmır. Nə baxan var, nə soruşan. Ciddi musiqiyə, akademik musiqiyə ehtiyac var.

Bəstəkarlar İttifaqının sədri olmaq böyük şərəfdir, amma bu şərəfin bir nəticəsi də olmalıdır

- Bəlkə uzun illərdir sədr olduğunuza görə paxıllıq edirlər? Ona görə musiqilərinizə laqeyd münasibət göstərirlər?

- Ola bilər. Ona görə tam səmimi deyirəm ki, mən sədr olmaq istəmirəm, fayda vermək istəyirəm. Mənə burda heç bir sifariş olunmursa, niyə oturmuşam? Xaricdə mənim əsərlərim ifa ediləndə afişaya “Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının sədri Firəngiz Əlizadə” yazmırlar. Biz sadəcə bu adları burda alırıq ki, sözümüz keçsin. Sözümüz də keçərli deyilsə, nəyimizə lazımdır? Əlbəttə, Bəstəkarlar İttifaqının sədri olmaq böyük şərəfdir, amma bu şərəfin bir nəticəsi də olmalıdır.

Bizdə müəlliflik hüququ ilə bağlı ciddi problemlər var

- Qohum-dost toylarına gedirsiniz?

- Yoldaşımla girib pul salıb çıxırıq (gülür).

- Rəqs etmirsiniz?

- Toyda demək olar ki, yox. Hərdən evdə nəvələrlə rəqs edirəm.

- Hansı musiqini?

- Öz rəqs havalarımızı.

- Toylarda ifa edilən musiqilərin müəlliflik hüququ ilə bağlı məsələlər tez-tez gündəmə gəlir. Bu barədə siz nə düşünürsünüz?

- Bizdə müəlliflik hüququ ilə bağlı ciddi problemlər var. Dəfələrlə bu işə qarışmaq istəmişik, deyiblər ki, qarışmayın, bununla bağlı Müəllif Hüquqları Agentliyi (Əqli Mülkiyyət Agentliyi-red.) var. Hələ ki ciddi işlərini görməmişəm, amma ümid edirəm nəticəsi olacaq. Şəxsən mənim “İntizar” operamı bəlkə yüz dəfə “Mədəniyyət” kanalında göstəriblər. Halbuki mən elə onun qonorarına yaşayardım. Operamı göstərəndə nə xəbərim olub, nə bir qəpik gətirib verən olub. “Çox sağ ol” deyən də yoxdur.

- Belə çıxır elə özümüzünkülər müəlliflik hüquqlarını pozur?

- Belə çıxır.

Foto: İlkin Nəbiyev