Ölü ulduzla asteroid TOQQUŞDU: Kainatda ən parlaq partlayış

Bu yaxınlarda tədqiqatçılar asteroidin maqnitlə toqquşması nəticəsində görünməmiş parlaqlıqda partlayış müşahidə ediblər. Obyektlər haqqında hazırkı anlayışımızı çətinləşdirən bu hadisə asteroidlərin böyük kosmik hadisələrdə əsas rol oynaya biləcəyini və maqnitarların kainatdakı ən parlaq partlayışlara görə məsuliyyət daşıya biləcəyini göstərir. Altı il əvvəl kəşf edilmiş Magnetar SGR 1935+2154 Vulpekula bürcündə yerləşir.

Lent.az xarici mediaya istinadən xəbər verir ki, belə neytron ulduzları kainatdakı ən sıx maqnit sahələrinə malikdir. Onlar "aktiv" olduqda, adətən bir saniyədən az davam edən, lakin Günəşdən milyardlarla dəfə parlaq olan yüksək enerjili radiasiyanın qısa partlayışları yarada bilərlər. 2023-cü ilin aprelində SGR 1935+2154 güclü rentgen şüaları yayaraq yenidən aktivləşib. Qısa müddətdən sonra astronomlar heyrətamiz bir şey görüblər: bu maqnitar təkcə adi rentgen şüaları deyil, həm də radio dalğaları yayırdı.

Bu cür qarışıq emissiya əvvəllər bu tip ulduzlarda müşahidə olunmayıb. Bu, maqnitarlar və sürətli radio partlayışları (FRB) arasında əlaqə yaratmağa imkan verib - kosmik fenomen hələ də yaxşı başa düşülməyib. Nankinq Universitetinin (Çin) tədqiqatçıları gözlənilməz bir fərziyyə irəli sürüblər: görünməmiş parlaqlıq, ehtimal ki, asteroidin maqnitlə toqquşması nəticəsində yaranıb. Araşdırma Kral Astronomiya Cəmiyyətinin "Monthly Notices" jurnalında dərc olunub.

Artıq qeyd edildiyi kimi, maqnitar olduqca güclü maqnit sahəsinə malik çox sıx bir neytron ulduzdur. Bir asteroid maqnetara çox yaxınlaşdıqda, maqnitarın güclü cazibə qüvvəsi onu tuta bilər. Bu, asteroid üçün ölümcül bir görüşün başlanğıcıdır. Maqnitar tərəfindən tutulduqdan sonra asteroiddə güclü gelgit qüvvələri hərəkət edir. Bu qüvvələr o qədər güclüdür ki, asteroidi minlərlə, hətta milyonlarla parçaya bölürlər. Bu proses gelgit pozulması kimi tanınır. Bütün asteroid parçaları kosmosa atılmır.

Onların bəziləri maqnitar tərəfindən tutulur və onun ətrafında orbitə çıxır. Bu fraqmentlər maqnitarla qarşılıqlı əlaqədə ola və onun fırlanma sürətini dəyişə bilər. Kifayət qədər fraqmentlər tutulduqda, bu qarşılıqlı təsir maqnitarın fırlanma sürətində əhəmiyyətli bir dəyişikliyə səbəb ola bilər. Maqnitarın fırlanma sürətini dəyişdirərkən əhəmiyyətli enerji ayrılır. Bu enerji radiasiya, xüsusən rentgen və radio emissiyası şəklində buraxıla bilər.

Əlverişli şəraitdə bu şüalanma sürətli radio partlayışı (FRB) formasını ala bilər. Bu fərziyyə xüsusi maraq doğurur, çünki o, həm FRB-lərin mənşəyini, həm də "anti-qlitlər" kimi tanınan maqnitarlarda müşahidə olunan bəzi hadisələri izah etməyə imkan verir. Onlar maqnitarın fırlanma sürəti qəfil yavaşladıqda baş verir. Tədqiqatçıların fikrincə, çürümə zamanı asteroid maqnitarın fırlanmasına əks istiqamətdə hərəkət edərsə, anti-çatışmazlıq yarana bilər.

Bununla belə, astronomların fərziyyəsi əlavə müşahidələrlə hələ təsdiqlənməyib. Bu kəşf bizə kainat haqqında anlayışımızı bir neçə aspektdə yeniləməyə imkan verir. Birincisi, bu, asteroidlərin böyük kosmik hadisələrdə oynaya biləcəyi potensial əhəmiyyətli rola işarə edir. İndiyə qədər asteroidlər əsasən inert cisimlər hesab olunurdu. Bu onu göstərir ki, onlar maqnitarlar kimi belə ulduz partlayışlarında əsas oyunçu ola bilərlər. Bu, bu neytron ulduzlarının kainatdakı əhəmiyyətinin yenidən qiymətləndirilməsinə və onların xassələrinin və davranışlarının daha dərindən öyrənilməsinə səbəb ola bilər.

Nəhayət, yeni fərziyyə, təsdiqlənərsə, bu sirli və füsunkar kosmik partlayışların daha yaxşı başa düşülməsinə töhfə verə bilər. Xüsusilə, bəzi FRB-lərin niyə müntəzəm olaraq təkrarlandığını, digərlərinin isə yalnız bir dəfə meydana gəldiyini və sonra əbədi olaraq yox olduğunu izah etməyə kömək edəcəkdir. Hər halda, bu araşdırma kainatın inanılmaz zənginliyini və mürəkkəbliyini bir daha vurğulayır.