Hüquq məzunlarının “Oskar”ı: “Summa Cum Laude”

“Summa cum laude” ifadəsi latın dilində “ən yüksək şərəflə” mənasını verir. Bu termin xüsusilə universitet təhsilində, tələbənin yüksək akademik nailiyyətini göstərmək üçün istifadə olunur. “Summa cum laude” məzunu, adətən, təhsil aldığı dövrdə demək olar ki, bütün fənlərdən əla qiymətlər almış, nümunəvi elmi fəaliyyət göstərmiş və təhsil ocağının ən parlaq tələbələrindən biri hesab olunur.

Bu ifadə ilə yanaşı digər akademik şərəf dərəcələri olan "Cum laude" ("Şərəflə") və "Magna cum laude" ("Böyük şərəflə") dərəcələri də mövcuddur.

Bu üçpilləli sistem tələbənin akademik göstəricilərinə görə fərqləndirilməsi üçün bir meyar rolunu oynayır və xüsusilə ABŞ, Almaniya, Avstriya, İtaliya və bəzi digər Avropa ölkələrinin universitetlərində geniş tətbiq olunur.

“Summa cum laude” hüquq təhsili sahəsində xüsusilə nüfuzlu bir göstərici hesab olunur. Bu fəxri dərəcəni alan hüquq tələbələri adətən öz siniflərinin akademik liderləri olurlar və gələcəkdə prestijli vəzifələrə – məsələn, ali məhkəmə hakimi köməkçisi ("clerk"), nüfuzlu hüquq firmalarında vəkillik, yaxud akademik karyera sahəsində ilk seçimlərdən olurlar.

Bəzi ölkələrdə bu şərəf dərəcəsi təkcə bakalavr və magistr pillələrinə deyil, eyni zamanda doktorluq dissertasiyalarının qiymətləndirilməsi zamanı da tətbiq olunur. Məsələn, Almaniyada doktorantura işinə verilən ən yüksək qiymət məhz “summa cum laude” olur.

Hazırda dünyada müxtəlif ali təhsil sistemləri “summa cum laude” və digər akademik şərəf sistemlərini müxtəlif formalarda tətbiq edir. Məsələn, ABŞ-da bu sistem GPA (orta bal) əsaslı şəkildə formalaşır. Ölkədə "Cum laude" dərəcəsi adətən GPA 3.5 və yuxarı, "Magna cum laude" 3.7 və yuxarı, "Summa cum laude" isə 3.9 və yuxarı akademik nəticə göstərən tələbələrə verilir.

Almaniyada bu sistem daha çox elmi dərəcələr – xüsusilə doktorantura sahəsində tətbiq edilir. Dissertasiyanın qiymətləndirilməsində aşağıdakı şərəf dərəcələri mövcuddur:
rite – sadəcə keçid balı,
cum laude – şərəflə,
magna cum laude – böyük şərəflə,
summa cum laude – ən yüksək şərəflə.

İtaliyada diplom qiymətləndirməsi 110 ballıq sistemlə aparılır. Əgər tələbə 110 bal alırsa və işi seçilən komissiya tərəfindən xüsusi bəyənilirsə, ona “110 e lode” – yəni “şərəflə 110” dərəcəsi verilir ki, bu da “summa cum laude”nin İtalyan variantı sayılır.

Böyük Britaniyada isə “honours degree” sistemi ilə qiymətləndirmə aparılır. Ölkədə "First class honours" ən yüksək səviyyə sayılır, onu "Upper Second" (2:1) və "Lower Second" (2:2) izləyir.

Latınca terminlərdən istifadə olunmasa da, bu klassifikasiyalar hüquq təhsili sahəsində tələbənin akademik göstəricilərinə ciddi təsir göstərir.

Azərbaycanda isə rəsmi olaraq latın ifadələri tətbiq olunmur. Lakin, yüksək akademik nəticələr göstərən tələbələrə “fərqlənmə diplomu” verilir. Bu diplom adətən bütün fənlərdən A (91-100) bal alan, həmçinin bitirmə işi və ya magistr dissertasiyasını uğurla müdafiə edən tələbələrə təqdim edilir.

Beləliklə, “Summa cum laude” təkcə bir ifadə deyil – bu, biliyin, zəhmətin və ardıcıllığın yüksək səviyyədə tanınmasıdır. Hüquq təhsili sahəsində bu dərəcəni qazanmaq, tələbəyə həm elmi, həm də peşəkar dünyada yeni qapılar açır. Azərbaycan kimi inkişaf edən hüquq təhsili sistemləri üçün isə bu cür beynəlxalq qiymətləndirmə modellərinin təhlili və tətbiqi gələcəkdə daha rəqabətli və dəyərləndirici akademik mühit yaratmağa kömək edə bilər.