Boru kəmərindən gələn suyun ÇİRKLƏNMƏSİ

Dünyada milyonlarla insan böyük miqdarda zəhərli olan içməli sudan ciddi sağlamlıq riskləri ilə üzləşir. Uşaqlarda beyin inkişafını poza bilən, anadangəlmə qüsurlara səbəb olan, müxtəlif nevroloji və ürək xəstəliklərinə səbəb olan bu çirklənmə hal-hazırda böyük bir ictimai sağlamlıq problemi olaraq qalır.

Lent.az xarici KİV-ə istinadən xəbər verir ki, dünyanın bir çox ölkəsində milyonlarla ailə hələ də qurğuşun boruları vasitəsilə içməli su alır, lakin alimlər onun tərkibindəki metalın təhlükəli dozalarını əvvəlcədən aşkar etməyin yolunu tapıblar.

"Bu, hər il 1 milyondan çox insanın ölümünə səbəb olan həll olunmamış ictimai səhiyyə böhranıdır" deyə araşdırma müəllifi Jia Xu Brian Xia bildirib.

Məlumata görə, suda qurğuşun üçün ənənəvi sınaq üsulları ya bahalı və çətin olur, ya da konsentrasiyasını göstərmədən yalnız əsas bəli-yox nəticələrini verir. EPA-nın hazırkı qaydaları içməli suyun milyardda 15 hissədən çox olmamasını tələb edir ki, bu da mövcud texnologiyadan istifadə etməklə aşkarlanması çətin olan səviyyədir.

Lakin MIT tədqiqatçıları qurğuşun aşkarlanmasında inqilab yarada biləcək yeni sistem hazırlayıblar. Cəmi bir neçə il ərzində kommersiya baxımından əldə edilə bilən bu innovativ texnologiya sadə, portativ çip əsaslı detektordan istifadə edərək qurğuşun konsentrasiyalarını 1 ppb-ə qədər dəqiq müəyyən edə bilər. O, sadəcə bir damla su ilə demək olar ki, ani kəmiyyət ölçmələrini təmin edir.

Komanda ölçmə aparmaq üçün işıqdan istifadə edən fotonik çiplərdən istifadə edərək aşkarlama metodu hazırlayıb. Əhəmiyyətli bir problem, tac efirlərinin, qurğuşun kimi müəyyən ionları tutmağa qadir olan halqavari molekulların fotonik çiplərin səthinə kimyəvi birləşməsi olub. Bu, Fişer esterifikasiyası kimi tanınan bir proses vasitəsilə həyata keçirilib və onların tədqiqatlarında böyük bir irəliləyiş olub.

Testlər göstərib ki, çip çox aşağı konsentrasiyalarda qurğuşunu aşkar edə bilir və hətta daha yüksək səviyyələrdə də dəqiq qalır ki, bu da mədən tullantıları kimi ətraf mühitin çirklənməsi üçün aktualdır. Cihaz ətraf mühit nümunələrinin əksəriyyətini əhatə edən 6-dan 8-ə qədər müxtəlif pH səviyyələri olan suda işləyir. O, həm dəniz, həm də kran suyu ilə uğurla sınaqdan keçirilib.

Bu cür dəqiqliyə nail olmaq üçün ənənəvi üsullar böyük, bahalı və emal üçün günlər tələb edən induktiv birləşdirilmiş plazma kütlə spektrometrlərinin istifadəsini tələb edir. Bunun əksinə olaraq, yeni sistem yığcamdır və praktiki, əl ilə istifadə üçün nəzərdə tutulub. Bu da yerində su sınaqlarını potensial olaraq dəyişdirə bilər. Müəlliflər qeyd edirlər ki, əsas texnologiya artıq işlənib hazırlansa da, onun kütləvi istifadə üçün bazara hazır məhsula çevrilməsi çip üzərində lazer inteqrasiyası, mexaniki və optik dizaynın təkmilləşdirilməsini tələb edir ki, bu da vaxt aparacaq.

Bu sistem həmçinin müxtəlif tac efirlərindən istifadə edərək kadmium, mis, litium, barium, sezium və radium kimi digər çirkləndiriciləri aşkar etmək üçün uyğunlaşdırıla bilər. Xüsusilə inkişaf etməkdə olan ölkələrdə geniş yayılmış müntəzəm sınaq üçün texnologiyanın potensialı əhəmiyyətlidir. Müəlliflərin izah etdiyi kimi, təlim keçməmiş işçilər tərəfindən istifadə edilə bilən kompakt, ucuz cihaz su təhlükəsizliyinə nəzarəti əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdıra bilər.