Katolik kilsəsinin ən böyük cinayəti – uşaqların xaç yürüşləri

Tarixin dəhşətli səhifələrindən biri - uşaqların xaç yürüşünü bir çox alim uydurma hesab edir. Əslində isə uşaqların xaç yürüşü həqiqətən olub və bu, əfsanə deyil. Lent.az-ın əməkdaşının araşdırmasına görə, XIII əsrin əksər salnaməçiləri biri-birindən xəbərsiz bu barədə rəvayətlər yazıb.


1212-ci ilin yayında Fransa və Almaniya yollarında sadə kətan köynək və qısa şalvar geyinmiş, demək olar ki, ayaqyalın, başıaçıq, kiçik qruplarla və toplu halda yaşları on iki və yuxarı olan uşaqlar yürüyürdülər. Hər birinin köynəyinin yaxasında parçadan yaşıl, qara və qırmızı rəngdə xaçlar tikilmişdi. Onlar gənc xaçlılar idi. Kütləvi yürüşü zamanı yellənən rəngarəng bayraqlarda İsa peyğəmbərin (ə), körpə uşaqla Müqəddəs Məryəmin təsviri vardı. Xaçlılar cingiltili səslə İlahini tərənnüm edən dini marşlar oxuyurdular. Bu gənc kütlə hara və nə məqsədlə gedirdi?


Xaç yürüşlərinə çağırış

İlk dəfə XI əsrin əvvəlində Papa II Urban Qərbi Avropa dövlətlərini xaç yürüşünə çağırmışdı. Bu hadisə 1095-ci ilin payızında Klermonda (Fransa) baş vermiş kilsə nümayəndələrinin növbəti qurultayı başa çatandan dərhal sonra baş verdi. Papa şəhər yaxınlığındakı düzənliyə yığışan cəngavər, kəndli, şəhərli, rahib kütləsinə müraciət edərək onları müsəlmanlara qarşı müqəddəs müharibəyə çağırdı. Papanın çağırışına Fransadan, bir müddət sonra isə Qərbi Avropanın digər dövlətlərindən on minlərlə cəngavər və yoxsul kəndlilər səs verdi.


Beləliklə, xristianların müqəddəs saydıqları Yerusəlim şəhərinə nəzarət edən Səlcuq türklərinə qarşı döyüşmək məqsədilə 1096-cı ildə ilk xaçlı yürüşü başladı. Rəvayətlərə görə, guya orada İsa peyğəmbərin (ə) məzarı yerləşir. Bu müqəddəs məkanın azad edilməsi xaç yürüşləri üçün bəhanə idi. Xaçlılar öz paltarlarına xaç tikirdilər ki, bu da onların dini məqsədlə - müsəlmanları Yerusəlimdən və Fələstinin digər müqəddəs yerlərindən qovmaq üçün müharibəyə getdiklərini göstərmək üçün idi.


Xaçlıların məqsədləri

Əslində isə xaçlıların məqsədi yalnız dini deyildi. XI əsrdə Qərbi Avropada torpaqlar dünyəvi və dini feodallar arasında bölüşdürülmüşdü. Feodalın torpağına sahib olmaq adətə görə, yalnız onun böyük oğluna aid idi. Nəticədə isə xeyli sayda torpaqsız feodal təbəqəsi meydana gəldi. Və onlar nə yolla olursa-olsun, torpaq əldə etməyə çalışırdılar. Katolik kilsəsi ehtiyat edirdi ki, torpaqsız feodallar və cəngavərlər kilsənin geniş torpaqlarını əldə etməyə cəhd göstərə bilərdilər. Bundan başqa, kilsə xadimləri, başda Papa olmaqla, öz nüfuz dairələrini yeni ərazilər tutmaqla daha da genişləndirmək və onların hesabına yaşamaq istəyirdilər. Fələstində olmuş səyyahların Şərqi Aralıq dənizi ölkələrinin zənginliyi haqqında dedikləri cəngavərləri şirnikləndirirdi. Bundan istifadə edən Roma papaları «Şərqə!»,- deyə çağırış etdilər. Xaçlı cəngavərlərin planında «İsanın məzarının azad edilməsi» üçüncü dərəcəli məsələ idi: feodallar dənizsahili torpaqların, şəhərlərin, var-dövlətin ələ keçirilməsinə can atırdılar.


Xaç yürüşlərinin iştirakçıları


Xaç yürüşlərinin ilk dövrlərində feodalların zülmündən, qıtlıqdan və aclıqdan əziyyət çəkən xeyli sayda yoxsul kəndli iştirak edirdi. Ehtiyac içində boğulan kəndlilər, əsasən də təhkimli kəndlilər kilsə moizələrini dinləyərək, inanırdılar ki, onların yaşadıqları bu acınacaqlı həyat etdikləri günahların qarşılığında Allahın onları cəzalandırmasıdır. Keşişlər və rahiblər insanları inandırırdılar ki, əgər xaçlılar «Allahın məzarı»nı müsəlmanlardan almağa nail olsalar, o zaman qüdrətli Allahın kasıblara yazığı gələcək və onların əzabını yüngülləşdirəcək. Kilsə xaçlılara günahlarının bağışlanmasını, öləcəkləri təqdirdə isə, cənnətdə yer vəd edirdi.


Artıq birinci xaç yürüşündə on minlərlə yoxsul kəndli ölmüşdü, səfərə çıxanların çox azı güclü cəngavər ordusu ilə birgə Yerusəlimə çata bilmişdi. 1099-cu ildə xaçlılar bu şəhəri, Suriya və Fələstinin digər sahilyanı şəhərlərini tutanda, əldə edilən bütün var-dövlət iri feodal və cəngavərlərin əlinə keçdi.

“Müqəddəs torpağın” (avropalılar o zaman Fələstini belə adlandırırdılar) məhsuldar əraziləri və çiçəklənən ticarət şəhərlərini ələ keçirən xaçlı ordusu orada öz dövlətlərini qurdu. Kəndlilər demək olar ki, heç nə almadılar və beləliklə də sonrakı xaçlı səfərlərində getdikcə daha az kəndli iştirak edirdi.


Lakin bütün bu xaçlı yürüşləri məğlubiyyətə uğrayıb. XIII əsrin ortalarında fransız, italyan və alman cəngavərləri Papa III İnnokentinin çağırışı ilə dördüncü dəfə silaha sarıldıqda bu dəfə artıq müsəlmanlara yox, xristian Bizans dövlətinə qarşı vuruşmağa başladılar. 1204-cü ilin aprelində cəngavərlər Bizansın paytaxtı Konstantinapolu tutaraq, şəhəri qarət edirlər və bununla da «Allahın məzarı»nın xilas edilməsi haqda şüarların əsl məqsədini üzə çıxarırlar.


Çoban Stefan


Bu hadisədən səkkiz il sonra uşaqların xaç yürüşü başladı. 1212-ci ilin mayında Parisdə Müqəddəs Dionisi abbatlığına on iki yaşlı bir uşaq - çoban gəlir. Uşaq elan edir ki, onu Allah uşaqların «müqəddəs torpağa” «kafir»lərə qarşı yürüşünə başçılıq etməsi üçün göndərib. Sonra bu uşaq kəndləri, şəhərləri gəzir. Meydan və yol ayrıclarında, insanların gur toplaşdığı yerlərdə nitq söyləyir, öz həmyaşıdlarını «Allahın məzarı»na doğru yola çıxmağa çağırırdı: «Böyük xaçlılar – axmaq adamlardır, acgöz və tamahgir günahkarlardır. Onlar Yerusəlimdə nə qədər vuruşsalar da, heç nə alınmır. Allah o günahkarların kafirlər üzərində qələbə qazanmağını istəmir. Allahın rəhmətini ancaq günahsız uşaqlar qazana bilərlər. Heç bir silah olmadan onlar Yerusəlimi Sultanın hakimiyyətindən azad edə bilərlər. Allahın əmri ilə Aralıq dənizi onların qarşısında aralanar, onlar Musa kimi quru yerdən keçərək kafirlərdən «Allahın məzarı»nı geri alacaqlar».


«İsa özü mənim yuxuma gəldi, dedi ki, uşaqlar Yerusəlimi bütpərəstlərdən alacaqlar»,- deyə çoban çıxış edirdi. Daha da inandırıcı olsun deyə, o, əlindəki kağızı başının üstünə qaldırdı: «Xilaskarın mənə verdiyi məktub budur. Bu məktubda o, mənə Allah eşqinə dəniz arxasına gedəcək olan sizlərə başçılıq etməyimi tapşırıb».


Salnaməçilər yazırlar ki, bu alovlu çıxışdan sonra, Stefan müxtəlif «möcüzə»lər göstərir - guya əlini toxundurmaqla kor adamın gözlərini açır, şikəsti sağaldır. Stefan Fransada böyük şöhrət qazanır. Onun çağırışı ilə uşaq kütləsi gənc xaçlıların toplanış məntəqəsinə çevrilmiş Vandom şəhərinə doğru hərəkət edir.


Fransa kralı II Filipp istənilən bu tipli hərəkatın təşkil olunmasını qadağan edən fərman imzalamasına baxmayaraq, bu fərman kağız üzərində qalır. Kral mütləq hakimiyyətə malik deyildi və Papa ilə açıq-açıq mübahisə etmək onun üçün təhlükəli idi.


Salnaməçilər uşaqlarda bu əzmin, inadkarlığın hardan qaynaqlandığını izah etmirlər. Əslində səbəblər bir zaman yoxsul kəndliləri Şərqə yürüş etməyə həvəsləndirən amil idi. XIII əsrdə xaçlılar hərəkatı soyğunçuluq, cəngavərlərin uğursuzluqları və itkiləri ilə ləkələnmişdisə də, xalqda Yerusəlimin geri alınacağı təqdirdə Allahın mərhəmət göstərəcəyinə inam var idi. Kilsə xadimləri də bu fikrə ciddi-cəhdlə tərəfdar çıxırdılar. Keşiş və rahiblər kəndlilərin ağalarına qarşı artan narazılığını «savab iş» - xaç yürüşləri ilə yatırmaq istəyirdilər. Bu gənc, divanə çoban Stefanı kilsə xadimləri müdafiə edirdilər. Onlar Stefana əvvəldən hazırlanmış «möcüzə»ni göstərməyə kömək edirdilər.


Xaçlı həyəcanına əvvəlcə Fransa, sonra isə Almaniyada on minlərlə yoxsul uşaq qoşuldu. Çoban Stefanın arxasınca 30 min nəfər uşaq gedirdi...


Gənc xaçlıların taleyi çox acınacaqlı olur. Onlar verilən yardımlarla qidalanaraq Tur, Lion və digər şəhərləri keçirlər. Din pərdəsi altında bir çox qanlı müharibənin baiskarı olan Roma Papası III Innokenti bu son dərəcə təhlükəli və axmaq yürüşü dayandırmaq üçün heç bir tədbir görmür. Əksinə, elan edir: «Bu uşaqlar bizə, böyüklərə dərs keçirlər: bizim yuxuda olduğumuz zaman onlar sevinclə “müqəddəs torpağa” yola düşürlər».


Xaçlı döyüşçülər, yoxsa əl-qolu qandallı qullar?

Yürüş zamanı uşaqlara xeyli sayda böyük – kəndlilər, yoxsul sənətkarlar, keşiş və rahiblər, eyni zamanda oğrular və başqa cinayətlər törətmiş insan da qoşulmuşdu. Həmin oğrular zaman-zaman uşaqların yeməklərini, pullarını oğurlayırdılar. Xaçlıların sayı yolboyu sürətlə artırdı. Nəhayət onlar Marselə çatırlar. O an hamısı möcüzə görmək arzusu ilə körpüyə atılırlar. Lakin əlbəttə ki, möcüzə baş vermir və dəniz yarılmır. İki tacir xaçlıları «Allah işi üçün» heç bir təmənna güdmədən digər sahilə çıxarmağı təklif edir. Uşaqları yeddi böyük gəmiyə doldururlar. Sardiniya sahillərindən çox uzaq olmayan Müqəddəs Pyotr adasının yaxınlığında gəmilər tufana düşür. İki gəmi sərnişinləri ilə birgə dənizin dibinə gedir. Qalan beş gəmi isə gəmiçilərin köməyi ilə Əlcəzair limanına gətirilir və burada onları ərəb donanması qarşılayır. Sonra isə…
Sonra isə uşaqların qollarını qandallayaraq, qul kimi satırlar.


Lakin Əlcəzair sadəcə yola salma məntəqəsi, toplanış bazası idi və orada qula çox da ehtiyac yox idi. Qullara Şərqdə - Suriya, Bağdad, Farsda tələbat var idi. Bu ölkələrə gedən yol isə Fələstindən keçirdi. Uşaqlar Fələstinə gəlib çıxdılar, lakin boyunlarına keçirilmiş taxta kündə və ayaqlarında qandalla.


Papa III Innokeninin bundan xəbəri vardımı? Əlbəttə vardı! Baxmayaraq ki, yürüşə nəzarət edirdi və Papa kəşfiyyatı o dövrdə çox güclü idi, yürüşün nəticəsi onu heç bir şəkildə maraqlandırmırdı. Xristian rahiblər isə uşaqlara nisbətən şanslı oldular. Onları Misir Sultanı Malik əl-Kamil satın alır. Onlar Sultanın əmri ilə sarayların birində qədim yunan və latın mətnlərinin ərəb dilinə tərcümə edilməsi ilə məşğul olurdular. Onlara qoyulan yeganə qadağa Misiri tərk etməmək idi.


Bəs uşaqlar? Onların sonrakı taleyi naməlumdur. Ehtimal etmək olar ki, çox istismar olunmaqdan elə ilk illərdəcə ölüblər. Onlardan kiminsə geri qayıtması haqqında ən kiçik bir məlumat yoxdur.


Nikolas - peyğəmbər?

Fransız uşaqlarla eyni vaxtda 20 min nəfər alman uşaq da yola çıxmışdı. Onlara Nikolas adında on yaşlı uşaq başçılıq edirdi. O da atasının öyrətmələri ilə Stefanın dediklərini təkrar edirdi. Gənc xaçlı kütləsi Kölndən yola çıxaraq, Reyn boyunca Cənuba doğru hərəkət edirdi. Uşaqlardan ibarət qafilə iki dəstəyə bölünür. Nikolasın başçılıq etdiyi dəstə Reyn boyunca Lotaringiya, Burqundiya, Şvabiyadan keçir. İkinci dəstə isə daha uzun yolla- Bavariya, Frankoniya və Şərqi Şvabiyadan hərəkət edir.


Hər iki dəstənin qarşısında keçilməsi çox çətin olan Alp dağları vardı. Uşaqlar yaxınlaşdıqları hər şəhərdə sanki Yerusəlimi görürdülər. Dəstələrə gənc xaçlıları idarə etməyi bacaran yaşca böyük kişilər başçılıq edirdilər. Bunlar Papanın tapşırıq və direktivlərini yerinə yetirən rahiblər idi. Təxminən bir ay ərzində hər iki dəstə Alpa çıxa bildi. Və uşaqlar çox çətinliklə dağları keçdilər.


Uşaqların üçdə ikisi aclıq, istilik, yorğunluq və xəstəlikdən həlak olur. Qalanları çox böyük çətinliklə avqustun 25-də İtaliyanın Genuya şəhərinə çata bilir. Şəhər rəhbərliyi bu qədər uşağın gəlməsinin düşmənlərə şəhərdə fitnə-fəsad yaratmaq üçün əlverişli şərait yaradacağından ehtiyat edərək onları qovur. Paralel olaraq şayiə yayılır ki, uşaqlar alman imperatorunun gizli casuslardırlar.


Faciəli son

Uşaqlar çox böyük əziyyətlə yollarına davam edirlər. Onların çox az hissəsi Brindizi (İtaliyada liman şəhəri) şəhərinə çata bilir. Ac və üst-başları cırıq-cırıq olan uşaqların görkəmi o qədər acınacaqlı idi ki, yerli hakimiyyət orqanları yürüşün davam etdirilməsinə qarşı çıxır. Gənc xaçlılar evlərinə qayıtmalı olurlar. Burada diqqəti çəkən çox maraqlı məqam var: yürüşə başçılıq edən Nikolas ortalıqdan yox olur. Onun hara getdiyi bilinmir, lakin bu hadisə vəziyyəti kökündən dəyişir. Uşaqlar bir an içərisində idarəolunmaz kütləyə çevrilirlər. Bu kütlə bir neçə hissəyə parçalanır və bütün İtaliyaya yayılır. Genuyada qalanları varlı ailələr qulluqçu kimi götürürlər. Ən pis vəziyyət isə Milanda yaranır. Uşaqları döyür, itlərə gəmirtdirir, sonra isə şəhərin kənarına atırlar. Daha dözümlü olanlar Romaya qədər gedib çıxır. Sağ qalan xaçlılar Roma Papasına müraciət edərək onların xaç yürüşü üçün verdikləri anddan azad olmaların xahiş edirlər. Lakin Papa onlara həddi-buluğa çatana qədər möhlət verir və tapşırır ki, dərhal geriyə -Almaniyaya qayıtsınlar. Geri qayıtmaq istəyənlərin çoxu yolda aclıqdan ölür. Şahidlərin dediklərinə görə, uşaqların cəsədləri həftələrlə yollarda qalırdı.


Almaniya qayıtmayan xaçlılar İtaliyanın cənubuna doğru irəliləyərkən daha dəhşətli aqibətlə qarşılaşırlar. Həmin il İtaliyada aclıq və səfalət fəlakət həddində idi. O dövrdə adamyeyənlik faktının olmasına dair mənbələrdə xeyli sayda dəlil-sübut var. Valideynlərin öz övladlarını yediyi vaxtda alman uşaqların yad və düşmən ölkədə nəyə məruz qaldıqlarını təsəvvür etmək belə çətindir. Mənbələrdən məlumdur ki, dəstədəki bütün qızlar fahişəxanalara verilir. Ən dəhşətlisi odur ki, bütün bunlar yepiskopun razılığı ilə olur.


Bəs Papa bunları bilirdimi? Heç şübhəsiz! Əgər o özünün var - dövlətinin yüzdə birini sərf etsəydi, çox güman ki, «Allahın ordusu»nun hamısı sağ qalardı. Lakin Papa heç bir fədakarlıq etmədi. Brindizidə yerli arxiyepiskop uşaqlara bir neçə xüsusi hazırlanmış gəmi verir və onları yola salır. Lakin gəmilər elə limandaca dənizə batır və heç kim uşaqları xilas etməyə çalışmır.


Uşaqların xaç yürüşü xalqın fəlakəti və katolik kilsəsinin bütün vasitələrlə xalqlara təlqin etdiyi dini fanatizmin öldürücü təsirinin nəticəsi idi. Məhz onlar gənc xaçlıların kütləvi ölümlərinin əsas günahkarları idilər.

Yaqut Əliyeva
[email protected]