Polşalı general necə türk paşası oldu? - TARİX

1918-ci ildə Polşa yenidən müstəqil bir dövlət oldu. Gənc respublikanın rəhbəri Yuzef Pilsudskinin ilk addımlarından biri ölkənin müstəqilliyi uğrunda mübarizənin qəhrəmanı general Yuzef Bemin cənazəsini vətəninə gətirmək oldu. Türkiyədə vəfat etmiş sərkərdənin cənazəsi böyük təntənə ilə vətəninə - Polşanın Tarnov şəhərinə köçürüldü və burada dəfn mərasimi üçün tədbir hazırlandı. Ancaq yerli keşiş sonradan İslamı qəbul etdiyi üçün sərkərdənin külünün kilsə qəbiristanlığında basdırılmasını qadağan etdi.Polşa rəhbərliyi buna çözüm tapdı: Bemin meyitinin olduğu sərdabə yerə toxunmadan, 6 sütun üzərində yerləşdirildi. Bu yer 100 ildən çoxdur ki, Polşa vətənpərvərləri üçün müqəddəs məkandır, amma Yuzef Bemin cənzaəsi hələ də torpağa basdırımayıb, sütunlar üzərində qalır.

Lent.az polyak mənşəli sərkərdə Yuzef Bemun həyatı barədə materialı təqdim edir.

Yozef Bem 14 mart 1794-cü ildə anadan olub. Onun 1,5 yaşı olarkən doğma vətəni - Polşa müstəqilliyini itirdi və 3 güclü qonşusu: Rusiya, Avstriya və Prussiya tərəfindən bölündü. O, uşaqlıqdan ailəsinin Polşanın müstəqilliyi barədə arzuları ilə böyüdü və həmin illərdə Polşaya müstəqillik vəd edən Fransa imperatoru Napolenonun qızğın tərəfdarına çevrildi.

Bem Polşanı Prussiyadan qoparan Fransa ordusunda xidmət etmək qərarına gəlir və Varşavadakı Topçu və Mühəndislik Məktəbinə daxil olur. O, Fransa ordusunda leytenant rütbəsi alaraq 1812-ci ildə Napolenonu Rusiyaya başlatdığı yürüşdə iştirak edir, bir çox döyüşlərdə vuruşur.

Bem 1813-cü ili Rusiya və müttəfiq ölkələrinin mühasirəyə aldığı Dansinq şəhərində qarşılayır və 11 ay davam edən mühasirə zamanı şəxsi şücayət göstərir. Buna görə Fransanın Fəxri Legionu ordeni ilə təltif edilir. Bundan 6 ay sonra Napolenonu məğlubiyyəti ilə bağlı Polşa ərzaisinin əsas hissəsi Rusiya İmperiyasının tərkibinə daxil olur. Bem uşaqlıqdan nifrət etdiyi və döyüşdüyü həmin orduda xidmətə başlayır. Amma onun xidməti uğursuz olur: 1816-cı ildə dueldə iştirak retdiyi üçün Polşa qubernatoru Konstantin Pavloviç tərəfindən cəzalandırılır. Bem 1822-ci ildə ordudan istefa verir və qarşıdakı bir neçə ayı Varşava artilleriya məktəbində müəllim kimi çalışır. Gələcək zabitlərə mühazirələr oxuyarkən, Boehm yeni silahların inkişafı ilə məşğul olur: döyüş raketlərinin yaradılmasında öncüllərdən birnə çevrilir. Onlardan biri 1819-cu ildə partladıqda Bem yaralanır, lakin təcrübələrini dayandırmır.

Polşa maqnatı Pototskinin dəvəti ilə keçmiş zabit əslində nəhəng sənaye imperiyasının - şəkər istehsalının təkmilləşdirilməsi, kağız fabrikinin yenilənməsi və Lvov şəhəri yaxınlığındakı buxar mühərriklərinin istehsalı ilə bağlı idarəetmə işlərinə cəlb olunmuşdu. Amma 1830-cu ilin noyabrında başlayan Polşa üsyanı xəbəri onu hər şeyi atıb, Rusiyaya əleyhinə üsyana qoşulmağa sövq edir. Bem Varşavaya gəlir, üsyançılara qoşulur və təcrübəli hərbç ikimi mayor rütbəsi alaraq artilleriya batareyasının komandiri olur. Rusiya ordusu ilə bir sıra döyüşlərdə iştirak edən Bem üsyançıların darmadağın edilməsinin qarşısın alır. Bu şücaətlərinə görə, Bem ən yüksək hərbi ordenlə təltif edilir, briqada generalı rütbəsi alır və bütün Polşa topçularının komandanı olur. Amma azsaylı polyak artilleriyası və ordusu Rusiya qarşısında tab gətirmir və Varşava 1831-ci ilin yayında ələ keçirilir. Bem bir qrup üsynaçı ilə birlikdə Prussiya sərhədinə gedir və mühacir həyatı yaşamağa başlayır.

Parisdə məskunlaşan Polşa generalı riyaziyyat dərsləri verərək dolanışığını təmin edirdi. 1833-cü ildə Bem Portuqaliyada vətəndaş müharibəsində iştirak etməyə qərar verir və Fransada yaşayan mühacirləri Polşa Legionuna qoşulmağa çağırır.

General Bem Lissabona gedərək kral I Pedroya öz xidmətlərini təklif edir və rədd cavabı alır. Bundan qəzəblənir və imperatora hörmətsizlik ittihamı ilə həbs olunaraq bir müddət həbsdə yatır. Nəhayət, həbsdən azad olunaraq Portuqaliyadan geri Fransaya qayıdır və 10 il sakit həyat sürür. 1848-ci ildə Avropa ölkələrində başlayan qeyri-sabitrlik şəraitində 54 yaşlı Bem yenidən hərb meydanına atılır və bu dəfə Avstriyada hökumət əleyhinə üsyana dəstək verir. O, hökumət qoşunlarının mühasirəyə aldığı Vyanada döyüşür amma, 70 minlik hökumət qüvvəsi qarşısında buranı təslim etməli olur.

Vyanadan Macarıstana qaçan Bem burda da Avstriya əleyhinə üsyana qoşulur, yerli üsyan başçısı Layon Koşut ona Transilvaniya bölgəsindəki qoşunlara rəhbərliyi həvalə edir. General tez bir zamanda döyüşə hazır ordu yaradır və onun başında üsyanı yatırmaq üçün göndərilən Avstriya birləşmələrinə uğurla müqavimət göstərməyə başlayır. Tezliklə 54 yaşlı Bem üsyançılar arasında böyük populyarlıq qazanır. Təcrübəli general Piski kəndi yaxınlığındakı döyüşdə böyük bir Avstriya birləşməsini məğlub etməyi bacardı. Bu döyüş Macarıstan inqilabının ən təsirli qələbəsi idi. Bu uğurdan heyran olan Kossuth 1849-cu ilin yazında bütün inqilabi qüvvələrin komandanlığını Bemə həvalə etdi. Polşa generalı uğurla döyüşdü, qələbə yaxın idi, amma sonra ruslar işə qarışdı... Avstriya imperatoruna kömək etmək üçün I Nikolayın göndərdiyi ekspedisiya qüvvələri macar qoşunlarını tamamilə məğlub etdi. Bemin Macarıstandakı son döyüşü Temeşvar döyüşü olub və burada o, ağır yaralanır. Üsyan vəhşicəsinə yatırılır.

Yaralı general hər şeydən çox xalqların azadlıq yolunu kəsən Rusiyaya qarşı mübarizəni davam etdirmək istəyirdi. Bem Rusiya ilə geosiyasi rəqib olan Osmanlı İmperatorluğuna qaçdı və Sultana xidmətlərini təklif etdi.

Sultan polşalı generalın hərbi təcrübəsindən heyran oldu və ona türk ordusunda yüksək bir vəzifə təklif etdi, lakin onu yalnız müsəlmanolan biri tuta bilərdi. Yaşlı general düşünmədən xristianlıqdan imtina etdi və din dəyişikliyi ilə müşayiət olunan bütün prosedurlardan keçərək İslamı qəbul etdi.

O, Murad Paşa adını qəbul edir, Rusiyaya ilə müharibəyə hazırlaşır. Amma rus və Avstriya diplomatlarının təzyiqi ilə yeni general Avropadan uzaqlaşdırıldı. Suriyanın Hələb şəhərindəki silah fabrikinin modernləşdirilməsi Murad paşaya həvalə edilmişdi. Bununla belə, Bem orada da liderlik qabiliyyətini göstərə bilib. 1850-ci ilin payızında o, şəhəri mühasirəyə alan və xristian məhəlləsinin bütün sakinlərini qırmaqla hədələyən ərəb köçərilərini məğlub etdi. Bu qələbə Bemin sonuncu qələbəsi oldu. İsti iqlimə öyrəşməyən general xəstələndi. Həkimin xidmətlərindən imtina edən Yozef Bem 10 dekabr 1850-ci ildə vəfat etdi.

Məhz Bemin xristianlıqdan imtina etməsi və İslamı qəbul etməsi rahiblərə kilsənin yanındakı müqəddəs yerdə onun dəfnini qadağan etməyə məcbur etdi. Bu dinlərarası mübahisələr çoxdan unudulub. Həm vətəni Polşada, həm də Macarıstanda general milli qəhrəman sayılır. Hər iki ölkədə müstəqillik mübarizinin xatirəsinə çoxlu abidələr ucaldılıb. Sosialist Polşasında çar Rusiyasına qarşı mübarizə mövzusunu vurğulamamağa çalışsalar da, 1982-ci ildə 10 zlotilik əskinasın üzərində Yozef Bemin portreti yerləşdirildi. Polşa Xalq Respublikasının rəhbərləri Moskva ilə bir daha mübahisə etmək istəmədilər, lakin general Bemin geniş populyarlıq qazanmasına göz yuma bilmədilər.