Kişiləri zəhərləyən sirli kənd
1929-cu ilin dekabrında Budapeştə yaxın yerləşən Solnok şəhərinin regional məhkəməsində səs-küyə səbəb olan məhkəmə prosesi başladı. İş Nadırev kəndində baş verən hadisələrlə bağlı idi: burada onlarla qadın öz ərlərini qəsdən zəhərləməkdə şübhəli bilinirdi.
Lent.az-ın xarici mediaya istinadla məlumatına görə, o dövrün qəzetləri xəbər verirdilər ki, paytaxt Budapeştdən təxminən 130 kilometr cənubda yerləşən kənddə demək olar ki, 50-yə yaxın qadın ərini arseniklə zəhərləməkdə ittiham olunmuşdu. “The New York Times”ın məlumatına görə, 1911–1929-cu illər arasında Nadırev kəndində 50-dən çox kişi öldürülmüşdü və onların əksəriyyətinin ailəsi var idi.
Mətbuatda ittiham olunan qadınlara “mələk yaradanlar” deyirdilər. Bəziləri edama, digərləri isə uzunmüddətli həbs cəzalarına, o cümlədən ömürlük həbsə məhkum edildi. Məhkəmə prosesi zamanı dəfələrlə əsas fiqurlardan biri, kənddə yaşayan və zəhər hazırlanmasında iştirak edən Jujanna Fazekaşın adı çəkilirdi.
Tarixçilərin hesablamalarına görə, bu bölgədə qadınların öldürmüş ola biləcəyi kişilərin ümumi sayı üç yüz nəfərə çatırdı. Amma əslində Nadırevdə nə baş verirdi və qadınlar niyə bu qədər kəskin addımlar atırdılar?
Nadırevdə həyat və sosial şərait
Nadırev Tisa çayı sahilində, Kunşazi şərabçılıq bölgəsində yerləşən kiçik fermer kəndidir. Burada evliliklər çox vaxt hesablanmış razılaşmalar əsasında qurulurdu: gənc qızları özlərindən xeyli yaşlı kişilərə ərə verirdilər. Bu razılaşmalara torpaq, miras və hüquqi öhdəliklərlə bağlı müqavilələr daxil idi və boşanma demək olar ki, mümkün deyildi.
Zəhərləmələrin başlanğıcı Nadırevin hələ Avstriya-Macarıstan imperiyasının tərkibində olduğu dövrə təsadüf edir. Kənddə nə həkim, nə də keşiş olduğuna görə, tibbi və farmasevtik bilikləri sayəsində Jujanna Fazekaş təkcə mamaça kimi yox, həm də faktiki olaraq kəndin həkimi kimi çıxış edirdi.
“Biliklərinə görə insanlar ona etibar edir və ona müraciət edirdilər,” — 2004-cü ildə BBC-yə xatirələrini danışan Mariya Qunya deyib. Qunya hələ uşaq ikən polis onun məmur olan atasından kənddəki bir sıra müəmmalı ölümlərin araşdırılmasına kömək istəmişdi.
Mamaça küçəyə baxan pəncərələri olan tipik bir birmərtəbəli evdə yaşayırdı. Kənd qadınları tez-tez problemləri ilə ona müraciət edirdilər.
“O, ailələrdə baş verənlər barədə çox hekayələr eşidirdi: kişilər qadınları döyürdülər, onlara təcavüz edirdilər, çoxu xəyanət edirdi. Çoxlu zorakılıq halları var idi,” — deyə Qunya xatırlayırdı.
Onun sözlərinə görə, qadınlar sərxoş və ya aqressiv kişilərdən şikayətlənəndə, Fazekaş onlara “sadə həll yolları” təklif edirdi. Bu həll isə arsenik idi: mamaça onu milçək lentini suda dəmləməklə hazırlayırdı. Sonradan, Britaniyanın “The Times” qəzetinin yazdığına görə, Fazekaşın bağında zəhər dolu butulkalar tapılmışdı.
İlk qeydə alınmış zəhərlənmələr 1911-ci ildə, Fazekaş kənddə yaşamağa başlayanda baş verdi. Bu, demək olar ki, iyirmi illik ölüm silsiləsinin başlanğıcı idi. Hesablamalara görə, yerli qəbiristanlıqda təxminən 50 kişi dəfn edilmişdi.
Sonda hakimiyyət orqanları şübhəli halların fərqinə vardı və ekskumasiyalara başladılar. Yoxlanılan 50 cəsədin 46-sında arsenik tapıldı və bu da zəhərlənmə şübhələrini təsdiqlədi. 1919-cu il iyulun 19-da polis Fazekaşın evinə onu həbs etmək üçün gəldi.
“Jandarmaların yaxınlaşdığını görəndə başa düşdü ki, hər şey bitdi. Onlar evə çatanda o artıq ölmüşdü, öz hazırladığı zəhəri içmişdi,” — deyə Qunya xatirələrini bölüşüb.
Məhkəmə prosesi və hökmlər
1929-cu ildə Nadırev kəndindən 26 qadın Solnok məhkəməsi qarşısına çıxarıldı. Onlardan səkkizi ölüm hökmü aldı, digərləri həbs cəzasına məhkum edildi, yeddisi isə ömürlük həbsə göndərildi. Çox az adam günahını etiraf etdi və əsl motivlər naməlum qaldı.
Səbəblərlə bağlı müxtəlif versiyalar mövcuddur: yoxsulluq, tez zənginləşmək istəyi, darıxma və ya azadlığa canatma. Bəzi xəbərlərdə qeyd edilirdi ki, qadınlar Birinci Dünya müharibəsi cəbhəsində olan ərləri yoxkən fermalarda işləyən rusiyalı hərbi əsirlərlə münasibət qururdular. Kişilər evə qayıdanda qadınlar yenidən məhdudiyyətlərlə üzləşir və radikal addımlar atmağa cəsarət edirdilər.
Nəticələr və irs
Nadırevdən kənarda, qonşu Tisakurt şəhərində də zəhərlənmiş cəsədlər aşkarlanmışdı, lakin heç kim məsuliyyətə cəlb olunmadı. Bu bölgədə qurbanların ümumi sayı 300 nəfərə çata bilərdi.
Zaman Nadırev kəndi ilə bağlı xatirələrin çoxunu silib və kəndin adı artıq qonşu kəndlərdəki kişilərdə qorxu oyatmır. Lakin, Qunyanın istehzalı qeyd etdiyi kimi, zəhərlənmələrdən sonra kişilər arvadlarına qarşı xeyli daha yaxşı davranmağa başlamışdılar.
Bizi Telegram-da izləyin
t.me/lent_az
Bizi Instagram-da izləyin
Bizi TikTok-da izləyin
Bizi Facebook-da izləyin
Bizi X-da izləyin
