Son günlər yazın dadını heç çıxarda bilmirik. Rəsmən yazda qış havası yaşayırıq.

Lent.az-ın əməkdaşı “yazda qış havası” yaşamağımızın normal olub-olmaması və Azərbaycanda hansı illərdə belə halların müşahidə edilməsi ilə bağlı geniş araşdırma edib. Həmin araşdırmanı oxucularımıza təqdim edirik:

Azərbaycanda Yazda Qış Hava Şəraiti: Nə Dərəcədə Normaldır?

Yaz Aylarında Qışa Xas Hava Nə Deməkdir?

Yaz fəslində – mart, aprel və may aylarında – qışa xas hava şəraiti dedikdə havanın kəskin soyuması, şaxtaların düşməsi və hətta qar yağması nəzərdə tutulur. Azərbaycan iqlimi üzrə adətən yaz aylarında temperatur tədricən yüksəlməli, təbiət canlanmalıdır. Lakin bəzən şimaldan gələn soyuq hava kütlələri vəziyyəti dəyişir və ölkədə qış geri qayıdıb kimi hiss olunur. Sinoptiklərin izahına görə, xüsusən aprel ayı keçid dövrü olaraq hava kütlələrinin tez-tez dəyişməsi ilə seçilir – qütb ətrafında -30°C şaxtalar varkən cənub rayonlarında yay istiləri müşahidə oluna bilər. Belə kəskin fərqlər atmosfer sirkulyasiyasının müəyyən formasında Azərbaycana soyuq axın gətirərək yaz ortasında qış mənzərəsi yarada bilir.

Nəticədə yaz aylarında nadir də olsa, qar yağışı, sulu qar, sərt şaxtalar kimi hadisələr qeydə alınır. Bu cür anomal hallar xüsusilə dağ və dağətəyi rayonlarda müşahidə edilir, bəzən isə paytaxt Bakı və digər düzənlik bölgələrə qədər gəlib çıxır. Belə hallar normaldırmı? Son 50 ildə hansı illərdə yazda qış tipli hava görüldü? Sizlərə bu sualların cavabını verməyə çalışırıq.

Tarixi Misallar: Son 50 İldə Yazda Qarlı-Şaxtalı Günlər

Yaz aylarında qış hava şəraitinin müşahidə olunması nadir hadisə olsa da, Azərbaycan ərazisində vaxtaşırı qeydə alınıb. Son 50 ili nəzərdən keçirdikdə bir sıra yadda qalan misallar ortaya çıxır:

• Mart ayları: Mart ayı yazın ilk ayı olsa da, havanın ən dəyişkən olduğu dövrlərdəndir. Milli Hidrometeorologiya Xidmətinin verilən rəsmi məlumata görə, son onillikdə mart ayları tez-tez soyuq keçib. Hətta Bakıda belə martda qar yağıb. Məsələn, 2012-ci ilin martında Bakıda -2,9°C şaxta qeydə alınıb, paytaxtda qar örtüyü yaranıb. Bu, həmin dövrdə rekord göstəricilərdən biri idi, lakin tamamilə gözlənilməz sayılmırdı. Ümumiyyətlə, 2012, 2013, 2014, 2015, 2016, 2018 və 2021-ci illərin mart aylarında Bakıda sulu qar və ya qar müşahidə olunub. Yəni son onillikdə belə hallar bir neçə dəfə təkrarlanıb. Bu da göstərir ki, mart ayında qış sürprizləri nadir deyil və sinoptiklər üçün mart proqnoz verməsi ən çətin aylardan biri sayılır.
• Aprel ayları: Aprel ayında qarlı-şaxtalı hava daha nadir və diqqətçəkəndir. Lakin tarixdə belə nümunələr var. Xüsusilə 5 aprel 2004-cü il tarixi meteoroloji anomaliya kimi qeyd olunur – həmin gün Bakı şəhərinə gözlənilmədən güclü qar yağmışdı. Bu, uzun illər boyu aprel üçün rekord sayılan hadisə idi. Sonrakı illərdə aprel ayında paytaxtda belə intensiv qar yağıntısı olmasa da, bəzi illərdə ölkənin digər bölgələrində qışa xas hava müşahidə edilib. Məsələn, 2019-cu ilin aprelində şimal enliklərindən gələn soyuq dalğa nəticəsində ölkənin dağ və dağətəyi rayonlarında qar yağıb, 2-14 sm qalınlığında qar örtüyü əmələ gəlmişdi. Həmin dövrdə yağıntının miqdarı bir çox yerdə aylıq normanı aşıb, havanın orta sutkalıq temperaturu iqlim normasından 3-6°C aşağı düşüb. Sinoptiklər qeyd edirdi ki, 2019-cu ilin bu soyuq aprel günləri rekord olmasa da, son böyük anomaliyadan – 2004-cü il hadisəsindən sonra ən diqqətçəkənlərdəndir. Bundan əlavə, 2025-ci ilin aprel ayı da bir sıra bölgələrdə qarla yadda qaldı. Aprelin ortalarında Quba rayonunda və digər şimal dağlıq ərazilərində qar yağması yerli sakinləri təəccübləndirdi – insanlar “aprel ayı isinmək bilmir” deyə sosial şəbəkələrdə paylaşım edirdilər. Bu da göstərir ki, aradan illər keçsə də, aprel ayında qış havası tam istisna olunmur.
• May ayları: May artıq yazın sonu və yay əvvəli sayılır, ona görə də qış əlamətləri ən nadir bu ayda görülür. Düzənlik və şəhər yerlərində may ayında qar demək olar müşahidə edilmir. Lakin yüksək dağlıq bölgələrdə nadir də olsa, mayda qar yağıntısı qeydə alına bilər. Məsələn, 2022-ci ilin may ayında Quba rayonunun Xınalıq kəndinə qar yağıb, qarın hündürlüyü 10 sm-dən çox olub. Bu xəbər sosial mediada geniş yayılmış və fotolar paylaşılmışdı. 2023-cü ilin mayında da oxşar hal təkrarlanıb, mayın əvvəlində Xınalıq ərazisinə yağan qar dağ kəndlərini ağ örtüyə bürümüşdü. Bu kimi hadisələr əsasən dəniz səviyyəsindən çox yüksəkdə yerləşən yaşayış məntəqələrində baş verir və isti ayda qar görmək insanlarda təəccüb doğurur.

Sinoptiklərin Rəyi: Yazda Qış Havası Normaldırmı?

Bu cür hava hadisələrinin normallığı barədə mütəxəssislər bildirir ki, yaz fəslinin dəyişkən təbiətini nəzərə almaq lazımdır. Sinoptiklərə görə mart və aprel ayları proqnozlaşdırma baxımından ən çətin dövrlərdəndir, çünki qısa müddətdə hava şəraiti kəskin dəyişə bilir. Martda bir gün 20-25 dərəcə isti, ertəsi gün isə qar-şaxta ola bilir. Mütəxəssislər qeyd edir ki, “hava qədər sabit olmayan, xüsusilə yaz havası qədər dəyişkən heç nə yoxdur” – gün ərzində bir neçə dəfə dəyişə bilir və bu da yaz mövsümünün sürprizlərlə dolu olduğunu göstərir.

Bununla belə, sinoptiklər yazda müşahidə edilən qarlı günləri tam sürpriz və ya fəlakət kimi dəyərləndirmirlər. Onlar vurğulayırlar ki, əvvəllər də belə hallar olub və iqlim normasından kənara çıxsa da, təbiət hadisəsi kimi izah olunur. Məsələn, 2019-cu ilin aprel soyuqları zamanı ETSN rəsmiləri bildirmişdilər ki, qeydə alınan soyuqlar rekord deyil və son rekord anomaliya məhz 2004-cü ilin aprelində baş verib. Yəni 15 ildən çox müddətdə aprel ayında 2004-cü ildəki kimi güclü qar müşahidə olunmayıb, lakin zəif də olsa, ara-sıra aprel soyuqları təkrarlana bilər.

Sinoptiklər belə nəticəyə gəlir ki, yaz fəslində qış əlamətlərinin görünməsi anomaldır, lakin mümkündür. Xüsusilə, mart və aprel aylarında zaman-zaman qışın qayıtması klimatoloji tariximizin bir parçasıdır. Bunun əsas səbəbi də yuxarı enliklərdən gələn soyuq cəbhələrin təsiri və atmosfer sirkulyasiyasının xüsusiyyətləridir. May ayında isə belə hallar çox nadir görülür və əsasən yalnız yüksək dağlarda mümkündür.

Diqqətçəkən məqamlardan biri də iqlim dəyişikliklərinin bu trendlərə təsiridir. Son illərdə qlobal istiləşmə nəticəsində Azərbaycanda ümumilikdə qarlı və şaxtalı günlərin sayı azalma meyli göstərir. Məsələn, Milli Hidrometeorologiya Xidmətinin məlumatına görə, artıq qış aylarında belə əvvəlki illərə nisbətən daha az sayda qar prosesi müşahidə olunur. Bu isə yaz fəslində qış havasının da daha az ehtimalla baş verməsi deməkdir. Lakin iqlim dəyişməsi eyni zamanda hava anomaliyalarının, gözlənilməz dalğalanmaların ortaya çıxma riskini tam aradan qaldırmır. Yəni uzunmüddətli istiləşmə fonunda belə, bəzən atmosfer dövranında elə kombinasiyalar yaranır ki, aprel və ya may ayında qısa müddətliyinə qar-şaxta geri dönə bilir.

Sosial Medianın Reaksiyaları və İnsanların Müşahidələri

Yaz aylarında havanın qəfil soyuması insanlar arasında hər zaman böyük maraq və müzakirə doğurur. Xüsusilə son illərdə sosial media platformaları bu cür hava sürprizlərinin şahidi olan insanların paylaşımları ilə dolur. Məsələn, 2022 və 2023-cü ilin mayında Xınalıqda yağan qar zamanı istifadəçilər foto və videolar paylaşaraq öz heyrətlərini ifadə etmişdilər. "May ayında sanki qışdır" kimi şərhlərlə müşayiət olunan paylaşımlar minlərlə baxış toplamışdı.

Bənzər reaksiya 2025-ci ilin aprelində də müşahidə edildi. Aprelin ortalarında şimal rayonlarında qar yağdığını görən sakinlər bunu telefonlarına çəkib yayımladılar. İstifadəçilər belə havaların həm gözəl mənzərə yaratdığını, həm də kənd təsərrüfatı üçün riskli olacağını vurğulayırdılar. Bəzi kəndlilər ağacların çiçəklədiyi vaxt gələn şaxtanın meyvə bağlarına zərər vuracağından narahat olduqlarını yazırdı. Şəhər yerlərində isə insanlar uzun qışdan bezdiklərini, artıq isti yaz günlərini səbirsizliklə gözlədiklərini bildirirdilər. Ümumən sosial mediada ciddi elmi təhlillər olmasa da, real müşahidələr və emosional reaksiyalar cəmiyyətin bu mövzuya marağını və narahatlığını əks etdirir.

Yekun olaraq demək olar ki, Azərbaycanda yaz fəslində qış tipli hava şəraiti nadir və anormal hesab olunsa da, tamamilə gözlənilməz deyil. Tarixi məlumatlar göstərir ki, son 50 ildə və xüsusilə son onilliklərdə bir sıra mart və aprel aylarında qar yağışı və şaxtalı günlər müşahidə olunub. Xüsusilə 2004-cü ilin aprelində Bakıda yağan qar kimi hadisələr yadda qalsa da, sonrakı illərdə də zəif də olsa oxşar nümunələr təkrarlanıb. Bu cür hadisələr klimatoloji baxımdan rekord xarakter daşımasa da, iqlim normasından kənara çıxır və “qış geri döndü” kimi qiymətləndirilir.

Sinoptiklər vurğulayır ki, yazın dəyişkənliyi belə sürprizləri mümkün edir, lakin ümumən iqlim istiləşməsi fonunda qarlı-şaxtalı günlərin sayı azalmaqdadır. Yəni, uzun müddətli trendlərə görə yaz ayları daha mülayim keçir, ancaq bu, arada istisna halların olmayacağı demək deyil. İnsanlar hər bahar Novruz bayramından sonra havanın qızmasını gözləsələr də, təbiət bəzən öz bildiyini edir – aprelində qar yağdırır, mayında dağlara ağ örpək sərir.

Təəssüf ki, belə halların kənd təsərrüfatına təsiri mənfi ola bilər, erkən çiçəkləyən bitkilər şaxtadan zərər görə bilər. Buna görə sinoptik xəbərdarlıqları izləmək, fermerlərin önləyici tədbirlər görməsi vacibdir. Bununla yanaşı, yazda qar görmək şəhər sakinlərində nostalji və heyrət doğurur, sosial şəbəkələrdə müzakirələrə səbəb olur. Bu da göstərir ki, yazda qışın geri dönməsi nadir də olsa ölkəmizin təbiətində mövcud bir fenomendir və insanlar hər dəfə onu həm maraq, həm də bir az narahatlıqla qarşılayırlar.