Od çərşənbəsinin tarixi haqqında nələri bilirik? - MARAQLI FAKTLAR

Sabah Azərbaycanda ikinci çərşənbə - Od çərşənbəsi qeyd olunacaq. Od çərşənbəsində "od" rəmzi məna daşıyır. O, yandırıb-yaxan, istilik verən məfhum kimi yox, müqəddəs məfhum kimi təsvir edilir. “Suyun yumadığını od təmizlər” ifadəsi də buradan götürülüb. Alimlərin araşdırmasına görə, türk etnosu odu zərdüştlükdən, atəşpərəstlikdən də əvvəl müqəddəs sanıb və ona təmizləyici varlıq kimi yanaşıb.

Lent.az odun müqəddəsliyini nəzərə alaraq bu çərşənbənin tarixi haqqında araşdırma aparıb.

Od çərşənbəsi Novruz bayramının dörd əsas çərşənbəsindən biridir və xalq inanclarında xüsusi yer tutur. Bu çərşənbə od və işıqla bağlı ritualların keçirildiyi gündür.
Adətə görə Od çərşənbəsində bayram tonqalı həyət qapısının sonunda qalanar ki, evə daxil olan özü ilə birgə ağırlıq, pis niyyəti gətirməsin, nə varsa odda yansın.

Beləliklə, Od çərşənbəsi əsəsən, ağırlığın məhv olduğu çərşənbə kimi xarakterizə olunur. Türk dünyagörüşünün mifoloji qatında mistik qüvvələrə inam hər zaman olub. Hər zaman da o qara qüvvələri məhz odun məhv edə biləcəyinə inanıblar. Od çərşənbəsi həm də onların məhvi baxımından vacib ritual sayılıb. Belə bir deyim də var: “Qara yerdən üstünə qonan görünməzlər var, oda ver, yandır”.

Od çərşənbəsinə qədimdə “Üskü çərşənbə”, “Üskü gecəsi” də deyilib. Od qədim Azərbaycan xalqının inancına görə işıqlı sabah, xeyir-bərəkət rəmzi olub. Bu çərşənbədə tonqallar daha möhtəşəm yandırılar. Qədim dövrlərdə Od çərşənbəsində tonqalı hündür yerdə-dağ, təpə başında qalayar, bütün el həmin tonqalın başına yığışarmışlar. Odunlar yenicə alışmaya başlayanda qız-gəlin odun şərəfinə nəğmələr söylərmişlər. Həçinin adətə görə qonum-qonşular yasda olan ailənin həyətində tonqal çatar, bununla da o ailəni yasdan çıxararmışlar.

Qədimdə Od çərşənbəsində sübh tezdən Günəşə qurban aparmaq adəti olub. İnanca görə, Günəşi nə qədər əzizləsələr, qarşıdakı il bir o qədər xoş keçər, təbiət bir o qədər dirilər.

Ənənəvi məlumatlardan kənara çıxaraq, Od çərşənbəsi ilə bağlı az bilinən və maraqlı faktları araşdıraq:

Od Çərşənbəsi haqqında maraqlı və az bilinən faktlar

Qədim Türk və Zərdüşti Kökənləri

Od çərşənbəsi, qədim türklərin və zərdüştilərin atəşə sitayiş etməsi ilə əlaqələndirilir. Zərdüştilikdə od müqəddəs sayılır və günahları təmizləyən bir vasitə kimi qəbul edilirdi. Türklər isə Günəş və odu həyatın və enerjinin rəmzi kimi görürdülər.

Od çərşənbəsində "od yandırmaq" ritualı əslində odun təmizləyici gücünə inamla bağlıdır

Bu gün tonqal üstündən tullanan insanlar "Ağırlığım odda yansın!" deyirlər. Amma qədimdə odun üzərindən tullanmır, onun ətrafında fırlanır və dua edirdilər. Üstündən tullanmaq sonradan adətə çevrilib.

Qədimdə Od çərşənbəsi evliliklə bağlı falların açıldığı gün olub

Keçmişdə gənc qızlar Od çərşənbəsində şam yandıraraq fal açardılar. Əgər şam parlaq və düz yanırdısa, bu, həmin il evliliyə işarə edirdi. Əgər şam titrəyirdisə və ya tez sönürdüsə, bu, bəzi maneələrin olacağına işarə kimi qəbul edilirdi.

Od çərşənbəsində yandırılan tonqalın külü müqəddəs sayılırdı

Qədim inanclara görə, tonqalın külünü səhər tezdən toplayıb evin künclərinə səpirdilər ki, bədnəzər və pis ruhlar uzaq olsun. Bəzi yerlərdə külü çayın və ya yolun kənarına tökürdülər ki, dərdlər evdən uzaq getsin.

Tonqaldan tullanmayan yaşlı insanlar əllərini oda tutub dualar edirdilər

Yaşlılar üçün odun üzərindən tullanmaq vacib sayılmırdı. Bunun əvəzinə, əllərini oda yaxınlaşdırıb dua edir, sonra isə üzlərini, saçlarını və əllərini oddan gələn istiliklə sığallayırdılar. Bu, sağlamlıq və uzun ömür rəmzi kimi qəbul olunurdu.

Od çərşənbəsində təkcə tonqal yox, evlərdə şamlar da yandırılmalı idi

Bəzi bölgələrdə Od çərşənbəsində hər ailə üzvü üçün bir şam yandırmaq adəti var idi. Əgər şam düz yanırdısa, həmin insan üçün ilin uğurlu keçəcəyinə inanılırdı. Əgər şam tez sönürdüsə, bu, həmin şəxsin ehtiyatlı olması lazım olduğunu bildirirdi.

Od çərşənbəsində bəzi bölgələrdə "Atəş oyunları" keçirilirdi

Keçmişdə bəzi kəndlərdə gənclər müxtəlif fişənglər, barıt və yanan materiallarla oyunlar keçirirdilər. Qorxmazlıq və cəsarəti simvolizə edən bu oyunlar, zamanla təhlükəli olduğuna görə azaldı, amma bəzi yerlərdə hələ də davam edir.

Su ilə bağlı ritualların da olması

Maraqlıdır ki, Od çərşənbəsində təkcə odla bağlı yox, su ilə də rituallar keçirilirdi. Bəzi inanclara görə, insanlar çərşənbə axşamı suya gedib əllərini və üzlərini yuyaraq təmizlənirdilər. Bu, həm ruhən, həm də fiziki olaraq "yeni ilə təmiz" keçmək üçün edilirdi.

Ocaq sönməməlidir!

Qədim inanclara görə, Od çərşənbəsində evin ocağı sönməməlidir. Əgər ocaq sönsə, bütün il uğursuz keçə bilər. Bu səbəbdən ailələr ocaqlarını axşama qədər yandırmağa çalışırdılar.

Od çərşənbəsində dilək tutmaq ənənəsi

Bəzi inanclara görə, tonqal yandırılarkən kimsə ürəyində dilək tutub odun ətrafında fırlansa və ya tonqaldan tullansa, həmin dilək yerinə yetər. Bu, odun arındırıcı gücünə olan inamla bağlıdır.

Od çərşənbəsi sadəcə bir tonqal yandırmaq adəti deyil, onun kökləri minilliklərə gedib çıxır və çox dərin mənalar daşıyır. Həm qoruyucu, həm təmizləyici, həm də gələcək üçün ümidverici rituallar bu günə qədər yaşamaqdadır.