Xaricdə təhsil üzrə yeni Dövlət Proqramı nəyi dəyişəcək? - RƏYLƏR

Təhsil naziri Mikayıl Cabbarov bloger  Vyaçeslav Sapunova müsahibəsində bildirib ki, gənclərin xaricdə təhsili üzrə birinci Dövlət Proqramının (2007-2015) həyata keçirilməsindən sonra toplanmış təcrübənin öyrənilməsi məqsədilə birillik fasilənin götürülməsinə dair qərar qəbul edilib. Lent.az-ın məlumatına görə, nazir bildirib ki, xaricdə təhsil almağa göndəriləcək tələbələr üçün (ilk növbədə magistr və doktorantlar) say kvotasının tətbiqi təklif olunur: “Məlumdur ki, 3500-dən artıq tələbə, magistr və doktorant bu proqram üzrə təhsil almaq hüququ əldə etdilər. Min beş yüzdən çox tələbə bu gün də təhsillərini davam etdirirlər. Əvvəlcədən bildirdiyimiz kimi, ikinci proqramın mahiyyəti xaricə tələbə göndərilməsindən ibarət deyil,  diqqət yerli ali təhsil müəssisələrinin elmi-pedaqoji potensialının möhkəmləndirilməsinə yönəldiləcək. Bunun üçün universitetlərimizdə dərs demək üçün qabaqcıl əcnəbi mütəxəssisləri dəvət etməyi planlaşdırırıq. Xaricdə təhsil almağa göndəriləcək tələbələr üçün (ilk növbədə magistr və doktorantlar) say normasının tətbiqi təklif olunur. Ali məktəblər də öz növbəsində xarici mütəxəssislərin cəlb edilməsindən daha çox fayda götürəcəyimiz istiqamətlər üzrə təkliflər təqdim edəcəklər".

Beləliklə, yeni proqrama uyğun olaraq xaricə,  əsasən, PHD və magistr səviyyəsində təhsillərini davam etdirmək istəyən gənclər göndəriləcək. Format dəyişikliyi dünyanın aparıcı ali təhsil ocaqlarından professor-müəllim heyətinin Azərbaycana dəvət edilməsinə də yol açacaq.

Mövzu ilə bağlı bir sıra tanınmış ekspertlərin, bu proqramdan faydalanaraq xaricdə təhsil alan, hazırda ölkəmizdə müxtəlif sahələrdə çalışan təqaüdçülərin fikirlərini sizə təqdim edirik: 

Fariz Hüseynli –Müəllim (ABŞ-ın Şimali Dakota Universiteti)

“Təhsil proqramı 2007-2015-ci illər üzrə nəzərdə tutulmuşdu deyə, iki variant var idi, ya avtomatik artırılmalı idi, ya da indiyə qədər aparılan araşdırma-qiymətləndirmənin nəticələrinə görə qərar verilməli idi. Büdcədən maliyyələşən istənilən proqram qiymətləndirilməli və nəticələri araşdırılmalıdır. Əlbəttə, ölkə daxilində təhsilin keyfiyyətini artırmaq prioritet olmalıdır, amma xaricdə təhsilin yerini tam doldura bilməyəcəyik, yəni yenə də müxtəlif sahələrdə yüksək ixtisaslı tələbələrə ehtiyac olacaq, amma gərək elə olsun ki, daxildə bu təhsili təmin etmə imkanı olmasın. Məsələn, magistratura və doktoranturaya köklənməni bu baxımdan düzgün hesab edirəm. Həmçinin, təkcə tələbə göndərmək yox, xaricdən müəllim və idarəçi gətirmək lazımdır. Xüsusən, idarəçilər orta və ali təhsildə müasir idarəetmə standartları gətirə bilərlər, daxildəki maraqlardan uzaq olarlar. Görünür, yeni qərar da məhz buna xidmət edəcək”.

Vüqar Yaqublu –Tədqiqatçı-(Almaniyanın Heydelberq Universiteti)

“Xaricdə təhsil proqramının dayandırılması haqqında xəbərləri görəndə bir qədər mütəəssir oldum. Amma dayanmayıbmış, formatı dəyişiblər. Ümid edirəm ki, tibb və digər sahələr dəki gənclərimiz, eləcə də digərləri xaricdə təhsil, elmi fəaliyyət imkanı əldə etməyə davam edəcəklər. Yeni inkişaf edən millətlərin təcrübəsi göstərir ki, məhz inkişaf etmiş dövlətlərdə işləmiş insanlar inkişaf prosesinə böyük töhfə veriblər. Bir qızıl bir dövr oldu, onlarla gənc tibb təhsili üçün təqaüd aldılar. Mənim təxmini hesablamalarıma görə,  uğur dərəcəsi 95%-in üzərindədir, yəni təqaüd verilən gənclərin əksəriyyəti gözəl mütəxəssis olma yolundadır, alman və türk tibb sisteminin parçası olublar. Bu bir daha gənclərimizin bacarıqlı olmasını, onlara sadəcə kiçik bir təkanın kifayət olmasının yetərli olduğunu göstərir. Xaricdə təhsilin maliyyələşdirilməsində dayanma və ya azalma olsa belə bu gün gənclərin bir üstünlüyü var, bu da onlar üçün saysız-hesabsız uğur tarixçələri və ən əsası da ənənələrin olmasıdır”.

Şahlar Əsgərov- təhsil eksperti

“Təhsil naziri Mikayıl Cabbarov bu günlərdə müsahibəsində qeyd etdi ki, yeni təhsil proqrama uyğun olaraq xaricə əsasən, PHD və magistr səviyyəsində təhsillərini davam etdirmək istəyən gənclər göndəriləcək. Belə qərarı uzun illərdi ki, gözləyirdim. Çünki belə olanda bakalavriatlardan fərqli olaraq həm magistrlər, həm də doktorlar vətənə dönəcəklər. Pul hədər xərclənməyəcək. Orta məktəbi Gəncədə, Şəkidə, Lənkəranda və ya digər şəhərlərimizdə qurtaran gənclər Bakıda ali təhsil almaqla bərabər, həm də dərindən Azərbaycan mədəniyyətini mənimsəyib, milliləşirlər. Ali təhsil müddətində muzeylərimizi gəzirlər, şəhərimizi bəzəyən heykəllərimizi, onların müəlliflərini tanıyırlar, milli musiqimizlə dərindən tanış olurlar və azərbaycanlılaşırlar. Xaricə bakalavr səviyyəsində təhsil almağa gedənlər müxtəlif xarici mədəniyyətləri mənimsəyərək bir qismi fransızlaşır, bir qismi almanlaşır və s. Sonra vətənə dönəndə onların burda yaşaması çətinləşir. Magistr və doktor səviyyəsində demək olar ki, bu hadisələr baş vermir. Bu səbəbdən də nazir Mikayıl Cabbarovun fikrini milli mənafeyə uyğun sayıram: əvvəlcə gənclərimizi milliləşdirək, sonra müasirləşdirək.

Qalib Toğrul - İqtisadi Tədqiqatlar Mərkəzinin rəhbəri

“Xaricdə təhsillə bağlı Dövlət Proqramının monitorinqindən və xarici təcrübəni öyrəndikdən sonra bu təklifi hələ 2011-ci ildə vermişdik. Təklifimizi onunla əsaslandırmışdıq ki, təhsilin bu pilləsinə sərf olunan xərc yüksəkdir, eyni zamanda həmin pillədə qazanılan biliklər sonrakı – magistr, PHD səviyyələri ilə müqayisədə daha az yararlıdır. Sonuncu statistika göstərir ki, proqram çərçivəsində maliyyələşdirilənlərin 40 faizə yaxını bakalavrlardır. Bu, indiki böhran dövründə bizi xeyli əlavə xərcdən azad edər, yüksəkixtisaslı bakalavr kadrlarının hazırlanmasına təkan verərdi. İkincisi, humanitar ixtisaslar üzrə xaricdə təhsilin maliyyələşdirilməsinə son qoyulmalı və ya onların payı minimuma endirilməlidir. Texniki və tibb ixtisasları üzrə göndərilənlərin sayı artırılmalı, bütün hallarda üstünlük onlara verilməlidir. Daha sonra xaricə göndərilənlərlə bağlı tələblər sərtləşdirilməli, sənəd qəbulu sadələşdirilməlidir. Tələblərin sərtləşdirilməsi deyərkən, TOEFL, IELTS üzrə xarici biliklərin qiymətləndirilmə səviyyələrinin yüksəldilməsini nəzərdə tuturam. Buna sevinir və düşünürəm ki, 2007-2015-ci illərdə, nəzərdə tutulan sayda - 5 min gənc xaricə göndərilməsə də, mühüm işlər görülüb”.

Aqil Əzizov – Xaricdə təhsil üzrə Dövlət Proqramının məzunu, UNEC-in müəllimi

A.Əzizov hesab edir ki, yeni format da təqdirəlayiqdir. “Xaricdə PHD dərəcəsi almaq istəyən tələbənin bu mərhələyə qədər aldığı bakalavr və magistr təhsilinin nə səviyyədə olduğunu nəzərə almaq lazımdır. PHD tədqiqat aparmaq bacarığı tələb edir. Bizim təhsil sistemində bu sahənin inkişaf etdirilməsi üçün ilkin olaraq baza yaradılmalıdır və düzgün araşdırma aparmaq bilgiləri tələbələrə öyrədilməlidir. Bundan sonra isə tələbə PHD üzrə təhsilini davam etdirmək barədə düşünə bilər. Təqdirəlayiq hal odur ki, PHD üzrə qoyulmuş investisiya gələcəkdə bizim təhsil səviyyəsinin Avropa və dünya standartlarına gətirmək imkanı yarada bilər. Artıq PHD təhsilini başa vurmuş şəxslər oradakı təcrübəni daha yüksək səviyyədə ölkədə tətbiq edə bilər. Yaxşı olardı ki, dövlət proqramının digər təhsil pillələrinə də tətbiqi davam etdirilərdi. Amma təhsilini xaricdə davam etdirmək istəyən tələbə müxtəlif tələbə mübadiləsi proqramlarında iştirak edə bilər və ya hansısa universitetin təklif etdiyi təqaüd proqramlarından yararlana bilər”.

Nərgiz Eldarova- Xaricdə təhsil üzrə Dövlət Proqramının məzunu, Dövlət Neft Fondunun əməkdaşı

“Bir məqam şübhəsizdir ki, bu proqram son illərin ən uğurlu və uzunmüddətli nəticə göstərə bilən investisiyalarından biridir. Məncə, bu təcrübə əlbəttə ki, davam etməlidir və ölkəyə savadlı kadrlar əvvəlkindən daha da çox lazım olacaq. Ancaq biz anlamalıyıq ki, əgər bizim iqtisadi siyasətimizdə hər hansı bir dəyişiklik gözlənilirsə, yeni proqram, xüsusilə onun ixtisas istiqamətləri də buna uyğunlaşdırılmalıdır. Məsələn, kimya sənayesinin inkişafı prioritet olsa, minlərlə tələbənin məsələn, antropologiya üzrə oxumağa göndərilməsi təkcə bədxərclik deyil, həm də gələcəkdə potensial olaraq işsizliyin artması və lazımlı kadrların çatışmazlığı deməkdir. Belə perspektiv isə hazırkı vəziyyətdə böyük bir riskə çevrilə bilər. Bu baxımdan əgər yaxın gələcəkdə Dövlət Proqramı daha da səmərəli şəkildə davam etsə, fasilə götürüb bütün məqamları dərindən təhlil etmək düzgün seçimdir. Məncə, bizim gənclərin xaricdə təhsili yenə də əsas istiqamət olmalıdır, amma bununla yanaşı xarici müəllimlərin Azərbaycana gətirilməsi də müsbət bir əlavə ola bilər. Hətta bundan da artıq deyərdim - ən qabaqcıl universitetlərin administrasiyası ilə təcrübə bölüşmək də məqsədə uyğun olardı. Hər halda, 2007-ci və 2016-cı illərin tələbləri ilə yanaşı, göründüyü kimi, proqramın yeni istiqamət və formatı ilə bağlı təklif və fikirlər də fərqlənir”.

Etibar Əliyev –təhsil eksperti

"2007-2015-ci illərdə Azərbaycan gənclərinin xarici ölkələrdə təhsili üzrə Dövlət Proqramı” çərçivəsində xeyli sayda gəncimiz xarici ölkələrin aparıcı universitetlərinin bakalavriat və magistratura pillələrində təhsil alıblar.

Mən bu proqramı uğurlu sayıram. Dövlət Proqramı qəbul olunduqdan sonra Azərbaycan vətəndaşlarının dünyanın aparıcı universitetlərinə üz tutmaq imkanları artdı. Ancaq onların ali məktəbləri bitirib ölkəyə qayıtmaları əsas məqsədlərdən biri olmalı idi. Çünki prioritetlər ölkədə sahələr üzrə mütəxəssis tələbatına uyğun şəkildə müəyyənləşdirilir. Azərbaycan hökuməti vətəndaşların keyfiyyətli təhsil almaları üçün bütün imkanlardan istifadə edir. Mən magistr səviyyəsində təhsillərini davam etdirmək istəyənlərin xarici ölkələrə göndərilməsinin tərəfdarıyam. Ali məktəblərdə  və digər sahələrdə elmi dərəcəsini xarici ölkələrin aparıcı universitetlərində almış gənclərə böyük ehtiyac var. Belə ehtiyac bakalavr səviyyəsində təhsil  alanlardan daha çoxdur. Dövlət Proqramı ilə xarici ölkələrə göndərilən Azərbaycan vətəndaşlarının təhsillərinin monitorinqini aparıb cəmiyyətə təqdim etmək lazımdır. Digər tərəfdən mənə belə gəlir ki, əsasən bakalavr səviyyəsində təhsilin dayandırılması müvəqqəti xarakter daşıyır. Bu proses nə vaxtsa bərpa oluna bilər. Çünki xaricdə təhsil istənilən ölkənin təhsil siyasətinin əsasını təşkil edir və fasiləsiz xarakter daşıyır”.

Fazil Mustafa - millət vəkili

“Xaricdə təhsil proqramında dəyişikliyi birmənalı qiymətləndirmək çətindir. Bu dəstəyin indiyədək seçilmiş universitetlərə görə kütləvi xarakter almasının effektinin az olması bir reallıqdır, ancaq xüsusi istedad sahibi olan və ya xüsusi perspektiv vəd edən tələbələrin seçilməsi üçün vicdanlı mütəxəssislərdən ibarət komissiya yaratmaq mümkündür və burada bakalavriat səviyyəsində təhsil alan xarici universitet məzunlarının müəyyən qisminin dövlət tərəfindən maddi dəstəklənməsini təmin etmək olar.

Təhsil nazirinin dövlət dəstəyinin əhəmiyyətli hissəsinin magistrlərə və PHD kateqoriyasından tədqiqat aparanlara şamil edilməsi təşəbbüsü doğrudur və bu format dəyişikliyi daha seçkin intellektualların dəstəklənməsinə imkan yarada bilər. Ancaq yenə də o fikirdəyəm ki, bu mərhələyə gəlib yetişən vətəndaşlarımızın bakalavriat pilləsindəki sıxıntılarını da gözardı etməməliyik”.