Xocalı soyqırımından 19 il keçir...

Xankəndindən 10 km cənub-şərqdə, Qarabağ dağının silsiləsində və Ağdam-Şuşa, Əsgəran-Xankəndi yollarının üstündə yerləşən, Qarabağda yeganə aeroportun olduğu Xocalı 1991-cı ilin oktyabrından blokadada olub. Həmin ilin oktyabrın 30-dan Xocalı ilə avtomobil əlaqəsi kəsilib. Şəhərlə yeganə əlaqə vertolyotlar vasitəsi ilə saxlanılıb. Xocalıya sonuncu vertolyot 1992-ci il yanvarın 28-də enib. Şuşa şəhərinin səmasında mülki vertolyotun vurulması və nəticədə 40 nəfərin həlakından sonra isə bu əlaqə də kəsilib. Yanvarın 2-dən şəhərə elektrik enerjisinin verilməsi dayanıb. Şəhər ancaq əhalinin qəhrəmanlığı və müdafiəçilərin cəsurluğu sayəsində yaşayıb və müdafiə olunub. Şəhərin müdafiəsi əsasən atıcı silahlarla silahlanmış yerli özünümüdafiə dəstəsi, milis və Milli Ordunun döyüşçülərindən təşkil olunub. Fevralın ikinci yarısından başlayaraq Xocalı hər gün toplardan, ağır texnika atəşə tutulmağa başlanılıb.

19 il əvvəl, 1992-ci il fevralın 25-dən 26-a keçən gecə Ermənistan Silahlı Qüvvələri SSRİ dövründən Xankəndi şəhərində yerləşən 366-cı motoatıcı alayın zirehli texnikası və hərbi heyətinin köməkliyi ilə Xocalı şəhərinə hücum edib. Şəhərə hücum toplardan, tanklardan, “Alazan” tipli zenit toplardan 2 saatlıq atəşdən sonra başlanıb. Xocalıya üç istiqamətdən hücum aparıldığından əhali Əskəran istiqamətində çıxmağa məcbur olub. Tezliklə aydın olub ki, bu məkrli hiylə imiş. Naxçıvanik kəndi yaxınlığında əhalinin qarşısı erməni silahlı dəstələri tərəfindən kəsilib və onlar atəşə tutulub. 63 uşaq, 106 qadın, 70 qoca və qarı olmaqla, 613 nəfər vəhşiliklə qətlə yetirilib.

Öldürülən insanlara meyitlərinə qarşı belə vəhşiliyə yol verilib. 8 ailə tamamilə məhv edilib, 25 uşaq hər iki valideynini, 130 uşaq valideynlərindən birini itirib. Düşmən gülləsinə tuş gəlib yaralanan 487 nəfərdən 76-sı uşaq olub. 1275 nəfər əsir, 150 nəfər itkin düşüb.

Fevralın 28-də tərkibində yerli jurnalistlər də olan qrup 2 vertolyotla azərbaycanlıların həlak olduqları yerə çata bilib. İkinci vertolyotun havadan mühafizəsinə baxmayaraq, ermənilərin güclü atəşi altında ancaq 4 meyiti götürmək mümkün olub. Martın 1-də yerli və xarici jurnalistlərin iştirakı ilə hadisə yerində daha da dəhşətli vəziyyət müşahidə olunub. Meyitlərin skalplarının götürülməsi, qulaqlarının və digər orqanlarının kəsilməsi, gözlərin çıxardılması, ətrafların kəsilməsi, çoxsaylı bıçaq və güllə yaraları, ağır texnika ilə əzilmələr, yandırılma halları aşkar edilib....

Qeyd edək ki, Xocalı əhalinin tarixən məskunlaşdığı yerdir və qədim tarixi abidələr indiyə qədər qalmaqdadır. Xocalının yaxınlığında bizim e.ə. XIV-VII əsrlərə aid edilən Xocalı-Gədəbəy mədəniyyətinin abidələri yerləşir. Burada son bürünc və ilkin dəmir dövrlərinə aid edilən dəfn abidələri - daş qutular, kurqanlar və nekroloqlar tapılıb. Burada dairəvi qəbir (1356-1357-ci illər) və mavzoley (XIV əsr) var. Arxeoloji qazıntılar zamanı müxtəlif növ daş, bürünc, sümük bəzək əşyaları, gildən ev əşyaları tapılıb. Tapılmış muncuq dənələrindən birində Assuriya şahı Adadnerarinin (bizim e.ə. 807-788-ci illər) adı yazılıb.

Əhali əsasən üzümçülük, heyvandarlıq, arıçılıq və əkinçiliklə məşğul olub. Xocalıda toxuculuq fabriki, 2 orta məktəb və 2 natamam orta məktəb olub.